O’zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Бошқарувда мотиватсия назариялари.


Кутиш назарияси америкалик рухшунос В.Врум томонидан 1964 йилда ишлаб чиқилган. Унинг моқияти шундаки, мотиватсия нафақат эҳтиёжни қондиришга, шунингдек мақсадга эришиш учун танланган қохишга ҳам боғлиқ. Кутиш назариясида 3 та мухим омилнинг ўзаро муносабати асосий ўринни тутади. Кутилган нарса қанчалик қонихишга олиб келса, шунчалик мотиватсия кучли бўлади. Бу деган сўз – эҳтиёж тушунчасидан ташҳари раҳбар мураккаб, қийин ишга, астойдил ишланган яхши ҳам тўланадиган ва рағбатлантирадиган вазиятларни яратиши керак. Кутиш назариясининг моқияти ҳам шуни тақозо этади.
Адолатлилик назариясига биноан кишилар ўзлари эришган рағбат даражасини шу тизимда банд бўлган бошқа кишилар эришган рағбат даражаси билан қиёсий таққослайди: Дж.Адамс фикрича, ҳаражат таркибида нафақат ходимнинг мазкўр ишни бажаришга сарфланган меҳнати шу билан бирга унинг шу корхонада ишлаган иш стажи, малака даражаси, ёши, сотсиал мавқеи кабилар ҳам инобатга олинган.
Агар барча баҳолашлар ва таққослашлар натижада адолатсизликка йўл қўйилганлиги маъулм бўлса, у ҳолда мотиватсия омиллари ижобий томонга ишлайди. Ўзгаларга қандай ёндашилган бўлса, унга ҳам худди шундай ёндашилса, бу ҳолда ходим кучига куч қўшлиб, меҳнат қилади ва аксинча, яъни агар ходим бу ерда адолатсизликка йўл қўйилганини сезса, рағбатлантиришда тенгсизлик бўлган бўлса, у ҳолда корхонада асаббўзарлик ҳолати вужудга келиб, ихтилофларнинг содир бўлишига сабаб бўлади. Адолат тарози бўзилган бўлади. Кимки қўлидан келадиганидан ортиқчасига интилса, у адолатдан махрумдир. Токи кишилар меҳнатига, қобилиятига, билим – заковатига яраша тақдирланмас эканлар, улар унумдорликни, интенсивликни оширишга ҳаракат қилмайдилар. Корхонада ҳамжихатлик мухити қарор топмайди. Мувафаққиятга интилувчи раҳбар ана шу регулятор ва омилларга асосланиб, ўз ишончи билан бошқаларга етакчи бўлиб, улар орқали хизмат кўрсатадиган мижозларни ҳалабага ишонтиради.
Мотиватсия – бу фақат мукофотларни тарқатиш эмас. Ўз хизмат вазифаларини бажара олмаган ёки меҳнат интизомини бўзган ходимларни адолатли жазолаш ҳам уларни ўз фаолиятларини яхшилашга ундайди.
Фредрих Гертсбергнинг мотиватсия назарияси нисбий тозаланиш деб юритилиб, унинг асосида қонихиш келтирувчи меҳнат рухий соқлом бўлишга ҳам ҳамкорлик кўрсатади деган фикр ётади.