O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.18-rasm.
Gisterezisli dvigatelning almashtirish sxemai
 
3.18-rasmda Gisterezisli dvigatelning almashtirish sxemasi keltirilgan. 
Sxemadagi 
r
1
va 
x
1
stator faza chulg‘amining aktiv va reaktiv qarshiligi, 
r
0
– po‘lat 
o‘zakdagi isrofni anglatuvchi aktiv qarshilik, 
x
0
– xavo oralig‘idagi magnit 
o‘tkazuvchanlikni anglatuvchi induktiv qarshilik, 
r
g
va 
x
g
– konturning aktiv va 
reaktiv qarshiligi ( birinchisi gisterezis isrofini anglatuvchi qarshilik, ikkinchisi esa 

---

165 
magnit qattiq materialning magnit o‘tkazuvchanligin anglatadi), 
r
ut
va 
x
ut
konturning 
uyirmaviy toki xosil qilgan aktiv va reaktiv qarshiligi. 
3.9
 
. QADAMLI (IMPULSLI) DVIGATELLARNING TUZILISHI VA 
ISHLASH PRINSPI 
 
Ventilli - induktorli dvigatelllar (QD), elektr signallarni (kuchlanishlar impulsini) 
burchak yoki chiziqli (qadamli) xarakatga o‗zgartiruvchi ijrochi dvigatellar sifatida 
ishlatiladi.Qadamli dvigatellar dasturli boshqariladigan elekt yuritmalarda keng 
qo‗llaniladi.
Qadamli dvigatellarning ikki xil turi mavjud bo‗lib, ular aktiv 
(qo‗zg‗atiladigan) va reaktiv rotorli bo‗ladi. Aktiv rotorli qadamli dvigatellar 
qo‗zg‗atish chulg‗amiga ega yoki rotori doimiy magnitdan tayyorlangan bo‗ladi, 
reaktiv rotorli qadamli dvigatellarning qo‗zg‗atish chulg‗ami bo‗lmaydi, ularning 
rotori magnit-yumshoq materiallardan tayyorlanadi. Qadamli dvigatellarning 
boshqarish chulg‗ami odatda statorga joylashgan bo‗ladi va bir yoki ko‗p fazali 
(ko‗pincha uch yoki to‗rt fazali) qilib tayyorlanadi. 
Rotori ikki qutbli, statori oltita ayon qutbli (xar bir fazasiga 2 qutb) bo‗lgan 
uch fazali reaktiv qadamli dvigatelning tuzilishi va ishlash prinsipini ko‗rib 
chiqamiz (3.19-rasm). 
Birinchi fazadagi boshqarish chulg‗amiga impulsli tok berganimizda, rotor 
elektromagnit kuchlar ta‘siri ostida 1-1 qutblar o‗qi bo‗yicha joylashadi.
t
1
vaqt 
o‗tgach ikkinchi fazadagi boshqarish chulg‗amiga impulsli tok beriladi. Bu 
xolatda rotorga bir vaqtning o‗zida ikki MYK (1-1 va 2-2 qutblar)lar ta‘sir qiladi. 
Natijada rotor soat strelkasi bo‗ylab 1-1 va 2-2 qutb o‗qlari orasiga joylashadi, 
ya‘niα
q
=30° qadamga buriladi. 
t
2
vaqt o‗tgach birinchi fazadagi impuls toki 
to‗xtatiladi va rotorα
q
=30° qadamga burilib, 2-2 qutb o‗qi bo‗yicha joylashadi. 
t
3 
vaqt o‗tgach uchinchi fazadagi boshqarish chulg‗amiga tok beriladi va rotor yana30° 
ga buriladi, ya‘ni 2-2 va 3-3 qutb o‗qlari orasiga joylashadi. 
t
4
, t
5 
va 
t
6 
vaqt 

---

166 
oraliqlarida xam rotor 30° qadamli burilishni amalga oshiradi va sikl oxirida 
(moment
t
6
) rotor 180° ga aylanib, 1-1 qutb o‗qi bo‗ylab joylashadi. 
Qadamli dvigatelda keyingi sikllar takrorlanadi. Shunday qilib, ko‗rib 
chiqilgan uch fazali reaktiv dvigatel fazadagi boshqarish chulg‗amlarini aloxida-
birgalikda ulashning olti taktli kommutatsion sxemasidan foydalanilgan xolda 
ishlaydi:
...
31
3
23
2
12
1






.