O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
 
2.11-расм. Статорнинг очиқ (
а
), ярим очиқ (
б
), ярим ѐпиқ 
(
в
) ва роторнинг ѐпиқ (
г
) шаклдаги пазлари кесимлари 
Синхрон машиналар роторининг тузилишига кўра: аѐн 
қутбли ва ноаѐн қутбли турларга бўлинади. 
ГЭС лар, ШЭС лар синхрон генераторларининг роторлари 
аѐн яъни яққол қутб шаклида бўлади (2.12-расм). Бунда хар бир 
қутб алоҳида бўлинма шаклида ясалиб, магнит ўзак 1, учлик 2 

---

127 
(наконечник) ва қутб ғалтагидан иборат бўлади. Роторнинг 
барча қутблари тўғин 4 (обод)га маҳкамланади; тўғин яна 
машина қутбларининг магнит оқимлари туташадиган ярмо 
вазифасини ҳам бажаради.
 
 
2.12-расм. Синхрон машина ротори тузилиши: 
аѐн қутбли (
а
); ноаѐн қутбли (
б
); 1-магнит ўзак; 2-қутб 
учлиги; 3-қутб ва статор чулғамлари; 4- тўғин (обод).
 
Ноаѐн қутбли
синхрон машиналарда ротор массив (яхлит 
пўлат тўсин) қилиб бажарилади (2.12,
б
-расм). Унда фрезерлаб 
қирқилган пазларида қўзғатиш чулғами жойлаштирилади ва 
роторга нисбатан қўзғалмас бўлган магнит оқими ҳосил 
қилинади. Бундай ноаѐн қутбли синхрон генераторлар 
роторининг айланиш тезлиги катта (3000 ай/мин) бўлади.
Машина ҳаво орлиғида магнит индукциянинг тахминан 
синусоидал бўлишини таъминлаш мақсадида, қўзғатиш 
чулғами ўтказгичлари ротор айланасининг 2

3 қисмидаги 
пазларда тақсимланган ҳолда жойлаштирилади. 
Аѐн қутбли
синхрон машиналарда қутб ўзагига махсус 
шакл берилади. Унинг чеккаларидаги ҳаво оралиқ 

max
қутб 
ўртасидаги 

га нисбатан 1,5

2 баравар катта қилиб 
тайѐрланади. Аѐн қутбли синхрон машиналарда роторнинг 
марказдан қочирма кучлари катта бўлганлиги сабабли қутб 
уланиш жойлари синишининг олдини олиш учун ротор 
айланиш тезлиги нисбатан кичик - қутблар сони катта (2р ≥ 4) 
қилиб тайѐрланади.