|
2.14-rasm
. Yuklama bilan ishlayotgan o‗zgartkichning vektor diagrammasi
2.15-rasm
. Birlamchi (yurituvchi) dvigateli tarmoqqa (
a
) yoki chastota o‗zgartgichning
chiqishiga (
b
) ulangandagi asinxron chastota o‗zgartgichning sxemalari; P
e
– elektr quvvat; P
mex
–
mexanik quvvat;
As.M
– asinxron mashina
93
2.8. ASINXRON KASKADLAR
Faza rotorli asinxron dvigatellarda, tezlikni reostatlar yordamida rostlaganda,
energiyaning bir qismi reostatlarning qizishiga sarflanib isrof bo‗ladi, ushbu energiyani
boshqa asinxron dvigatelga berib mexanik energiyaga aylantirsa bo‗ladi. Bu esa tarmoqdan
berilgan energiya samaradorligini oshiradi.
Sirpanishda xosil bo‗lgan energiyani tarmoqqa uzatish yoki asosiy dvigatelning
validagi mexanik energiyani oshirish uchun asinxron dvigatelllarni ulash sxemasiga
kaskadli ulanish sxemasi deyiladi.
Kaskadning normal ishlashi uchun
I
va
II
dvigatellar o‗zaro mexanik, xam elektr
bog‗langan bo‗lishlari zarur (2.16-rasm). Faqat elektr bog‗lanish etarli xisoblanmaydi,
chunki bu xolatda
I
dvigatel normal tarmoq kuchlanishi va chastotada ishlaydi,
II
dvigatel
esa past kuchlanishli va kam chastotada ishlaydi. Shuning uchun
II
dvigatelda etarli
burovchi moment xosil bo‗lmaydi va
I
dvigatelning rotor zanjiriga ulangan oddiy
qo‗shimcha qarshilik vazifasini bajarib qoladi.
2.16-rasm.
Asinxron dvigatellarning kaskadi
Kaskad uchun birinchi va ikkinchi dvigatellarni tegishli xarakteristikali
tanlash zarur. Agar ikkita dvigatel tuzilish jixatdan bir xil bo‗lsa (temir yo‗l tortish
shartiga ko‗ra), bunda stator yuqori kuchlanish zanjirini bildiradi, rotor esa past
kuchlanishli, unda ikki dvigatelning rotorlarini biriktirsak, bunda birinchi
dvigatelning rotorini ikkinchi dvigatelning statoriga ulash to‗g‗ri xisoblanmaydi.
Maxsus qurilmalarda ikkinchi dvigatel sifatida qisqatutashgan rotrli asinxron
94
dvigatel ishlatiladi; bunday xolatda birinchi dvigatelning rotori ikkinchi
dvigatelning statoriga ulanadi va ikkita zanjiring xarakteristikasi mos bo‗lishi
shart. Bunday xolatlarda shuni e‘tiborga olish kerakki, ikkita dvigatel xosil qilgan
momentlar mos tushishi kerak.
Agarda birinchi dvigatelning rotor chulg‗amidagi tok chastotasi nolga
yaqinlashsa, ya‘ni ikkinchi dvigatelning stator chulg‗amidagi chastota nolga
yaqinlashsa kaskad turg‗un ishlaydi.
f
1
– tarmoq chastotasi, kaskadning sinxron aylanish tezligi n
ks
ga to‗g‗ri
keladigan
f
2
– birinchi dvigatelning rotor zanjiridagi tok chastotasi, birinchi va
ikkinchi dvigatelllarning p
1
va r
2
– juft qutiblar soni, n
1
va n
2
– mos ravishda 1 va
2 dvigatellarining sinxron aylanish tezligi deb belgilasak.
Unda:
𝑓
𝑝
𝑓
(
𝑝
II dvigatelda rotorga nisbatan aylanuvchi magnit maydon paydo bo‗ladi:
𝑓
𝑝
(
𝑝
𝑝
Agarda n
2
kaskadning sinxron aylanish tezligi n
ks
gateng bo‗lsa , kaskadning turg‗un
ishlash sharti bajarilagan bo‗ladi: bunda
(
𝑝
𝑝
Bu erdan
𝑝
𝑝
𝑝
𝑓
𝑝
𝑝
Shunday qilib, ikkita elektr bog‗langan dvigateldan tashkil topgan kaskad, juft
qutblar soni, ikkita dvigatellarning juft qutblari yig‗indisiga ega bo‗lgan bitta asinxron
dvigatelni tashkil etadi. Kaskadning xaqiqiy aylanish tezligi n
k
ks
, chunki uning tezligi
yuklamaga bog‗liq xolda o‗zgarib, ma‘lum bir sirpanishda ishlaydigan oddiy dvigateldir.
2.16-rasmda ko‗rsatilgan qurilmaning ko‗rinishini o‗zgartirib, ya‘ni bir-biridan
aloxida ishlaydigan yoki kaskad bilan birga ishlaydigan qilib o‗zgartirish mumkin. Bu
95
xolatda p
1
, p
2
va p
1
+p
2
juft qutblarga ega bo‗lgan uch xil tezlikga ega bo‗lishimiz mumkin.
Kaskaddagi quvvatning taqsimlanishi xuddi dvigateldagi singari bo‗ladi.
P
em
=P
mex
+P
m2
– formulaga ko‗ra quvvat P
mx
, n tezlikka mutonosib, rotor zanjiridagi
quvvat isrofi s sirpanishga bog‗liq.
Kaskadning aylanish tezligi n
k
, deb belgilasak, unda sirpanish
Agar
P
em
–
birinchi dvigatelning statoridan rotoriga berilayotgan kaskadning
elektromagnit quvvati bo‗lsa, unda kaskadning valiga berilayotgan mexanik quvvat
ni tashkil etadi.
Quvvatning qolgan qismi
P
dvigatelning ikkinchi konturiga elektr
quvvat sifatida beriladi va bu erda mexanik energiyaga aylantiriladi.
Agar
n
k
~n
ks
, unda
Ikki dvigateldan tashkil topgan kaskad quyidagi kamchiliklarga ega. Birinchi
dvigatel orqali tarmoqdan ikkala dvigatelni magnit oqimini xosil qiluvchi magnitlovchi tok
I
ok
oqib o‗tadi. Shuning uchun kaskadning salt ishlash toki I
0k
, bitta dvigatel salt ishlash toki
I
o
dan katta.
Xar xil pog‗onali tezlikni olish uchun, kaskadni tashkil etuvchi xar bir dvigatelning
qutblar sonini o‗zgartirish yo‗li bilan amalga oshiriladi.
Xar xil guruxdagi kaskad sxemasi mavjud. Ulardan biri 2.16-rasmda
ko‗rsatilganidek, asinxron dvigatelning kontakt halqalaridan o‗zgartkichkirishiga
f
2
=f
1
s
chastotali sirpanishdan xosil bo‗lgan energiya beriladi, chiqishi esa
U
1
kuchlanishli va
f
1
chastotali ta‘minlovchi tarmoqqa ulanadi. Ushbu guruxdagi
kaskadlardagi sirpanish energiyasi
ΔPs
, asinxron dvigatel rotor chulg‗amidagi va
o‗zgartkichlardagi energiya isroflarini xisobga olgan xolda
ΔP
o‘z
+ ΔP
el2
, (2.17,
b
-
rasmdagi) energetik diagrammga ko‗ra tarmoqqa uzatiladi.
Asinxron dvigatel va o‗zgartkich o‗zaro elektr bog‗langanligi uchun ushbu
guruxdagi kaskadlarni elektr kaskadlar deb nomlanadi. 2.17,
a
-rasmda sirpanish
96
energiyasini mexanik energiyaga aylantiradigan boshqa guruxdagi kaskadning
prinsipial sxemasi keltirilgan. Ushbu sxemada ko‗rsatilganidek, sirpanish
energiyasi birinchi o‗zgartkichga beriladi, undan chiqqan elektr energiyasi
yordamchi dvigatel U
yor
ga beriladi va bu erda elektr energiyasi mexanik
energiyaga aylantirilib asosiy dvigatelning valini aylantirishga sarflanadi, chunki
asinxron dvigatel bilan yordamchi dvigatelning vallari o‗zaro bog‗langan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
