|
.
Mangitlar davri.
Buxoro amirligi tarixida mang‗itlar sulolasi hukmronligi tarixi
1756 yilda boshlanib, 1920 yilga qadar davom etdi. Mang‗itlarning hokimiyat
tepasiga kelishi bilan davlat boshlig‗i avval xon, so‗ngra yuqorida aytganimizdek
amir deb yuritila boshlandi, xonlik esa amirlik deb atala boshlandi.
1756 yili Muhammad Rahimbiy o‗zini ―xon‖ deb e‘lon qiladi va shu yildan
boshlab Buxoro xonligi tarixida rasman mang‗itlar sulolasi hukmronligi boshlanadi.
1756 yilga kelib esa yirik amaldorlar, ruhoniylar va urug‗ oqsoqollarining
roziligi bilan Muhammad Rahimxon xon unvoni bilan taxtga to‗la va rasmiy egalikni
e‘lon qildi.
Muhammad Rahimxon Buxoro taxtiga o‗tirgan davrdan boshlab Buxoro davlati
amirlik deb yuritila boshlandi.
158
Muhammad Rahimxon (1756-1758 y.y.) taxtga o‗tirgan kundan boshlab
markazlashgan davlat tizimi tuzish siyosatini olib bordi. Dastlab, u barcha viloyatlar
va shaharlar hokimlari, barcha urug‗ oqsoqollarini to‗plab, mamlakatdagi vaziyatni
tushuntirib berdi va barchaga markaziy davlat qonunlariga to‗la amal qilishini hamda
kimda-kim bo‗ysunmasa qattiq jazolanishini aytdi.
Muhammad Rahimxon yirik mulkdorlarni davlat ishlarini boshqarishga
aralashtirmagan holda o‗zi mustaqil davlat ishlarini olib bordi. U barcha o‗zbek
urug‗larini o‗ziga bo‗ysundirish va Buxoro hududida yagona markazlashgan davlat
tizimini vujudga keltirish sohasida katta ishlarni amalga oshirdi. Bo‗ysunmagan
urug‗larni o‗z yurtidan badarg‗a qildirdi. Jumladan, yuz, kenegas, burkut, bahrin,
saroy urug‗larini Hisorga ko‗chirib yubordi. Muhammad Rahimxon qisqa muddat
ichida juda katta hududni birlashtirgan markaziy davlat tizimini yuzaga keltirdi. 1758
yilga kelib Toshkent, Qo‗qon, Marv, Balx, Qunduzdan elchilar kelishib, Muhammad
Rahimxonni Buxoroning qonuniy xukmdori deb tan olganliklarini bildirishdi.
Muhammad Rahimxon vafotidan so‗ng, uning o‗g‗li bo‗lmaganligi sababli,
qizidan bo‗lgan balog‗atga etmagan Fozilto‗ra ismli nevarasi taxtga o‗tkizildi. Unga
Muhammad Rahimxonning amakisi Doniyolbiy ―otaliq‖ deb e‘lon qilindi. Aslida esa
barcha davlat ishlari Doniyolbiy tomonidan olib borildi.
Viloyatlar Muhammad Rahimxon vafoti haqidagi xabar etib borgandan keyin
markazlashgan davlat siyosatiga qarshi g‗alayonlar va qo‗zg‗olonlar ko‗tarildi.
Miyonqol vohasi, Shahrisabz va Kitob, Sherobod va Boysun, Hisor viloyatlarida
katta-katta xalq g‗alayonlari va chiqishlari boshlanib ketdi.
Muhammad Rahimxon tomonidan Hisorga badarg‗a qilingan yuz, keneges,
burkut, bahrin, saroy kabi o‗zbek urug‗lari amirlari 1758 yili uning vafotini
eshitishlari bilanoq, 10 mingdan oshiqroq aholini to‗plab, Buxoroga qarab yurish
boshladilar. Amirlar mang‗itlar sulolasini ag‗darish rejasini ilgari surishdi. Mang‗itlar
sulolasining bosh vakili bo‗lmish Doniyolbiy tomonidan tezlik bilan ko‗rilgan chora-
tadbirlar vaziyatni bir oz yumshatishga imkon berdi.
Doniyolbiy, eng avvalo, ark himoyasini mustahkamladi.
Muhammad Rahimxon davrida vujudga kelgan markazlashgan davlat siyosati
Doniyolbiy hukmronligi davrida ancha bo‗shashib qolgan edi. U ko‗p masalalarni
bevosita o‗zbek urug‗lari oqsoqollari ishtiroki va ruxsatisiz hal qila olmas edi. Bu esa
o‗z-o‗zidan markazlashgan davlat siyosatiga mos-lashgan shahar hunarmandlari va
savdogarlarining noroziligiga sabab bo‗ldi. Doniyolbiyning mana shunday siyosatiga
qarshi 1784 yili Buxoroda katta qo‗zg‗olon ko‗tarildi va ushbu qo‗zg‗olon davomida
mingdan oshiq, kishi o‗ldirildi. Qo‗zg‗olonning yanada alanga olishidan
cho‗chishgan shaharning yirik savdogarlari va mulkdorlari davlatni boshqarishni
Shohmurodga topshirishni talab qilishdi. Doniyolbiy mana shu voqealardan so‗ng
taxtni o‗g‗li Shohmurodga topshirishga majbur bo‗ldi.
Shunday qilib, Buxoro taxtiga birin-ketin Amir Shohmurod (1785—1800 y.y.),
Amir Haydar, (1800-1825 y.y.), Amir Husayn (Amir Haydarning o‗g‗li bo‗lib, bor
yo‗g‗i 2,5 oy hukmronlik qilgan), amir Umar (amir Haydarning o‗g‗li bo‗lib, bor-
yo‗g‗i 4 oy hukmronlik qilgan), Amir Nasrulloh (1827— 1860 y.y.), Amir Muzaffar
(1860-1885 y.y.), Amir Sayyid Abdulahad Bahodirxon (1885—1910 y.y.) va nixoyat
159
Amir Sayyid Olimxon (otasi vafotidan so‗ng 1910 yildan to 1920 yilga qadar) egalik
qildilar.
Shohmurod Buxoro amirligi taxtiga o‗tirgandan so‗ng, u shaharlar taraqqiyoti va
obodonchiligiga, sug‗orish va qishloq, xo‗jaligini rivojlantirish ishlariga alohida
e‘tibor berdi. O‗zining hukmronligi davrida olib borgan ishlari va qurgan tadbirlari
hamda xalqqa nisbatan tutgan mavqeiga qarab uni
Do'stlaringiz bilan baham: |
