O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi

 
IV BOB. ILK O‗RTA ASRLARDA O‗ZBEK DAVLATCHILIGI: 
IJTIMOIY-SIYOSIY, IQTISODIY, MADANIY HAYOT 
 
Tayanch so‗z va atamalar: 
Kidariylar, Xioniylar, Eftaliylar, konfederatsiya, sul
h
, siyosiy a
h
vol, iqtisodiy 
a
h
vol, ijtimoiy 
h
ayot, jamoa 
h
uquqi, Mazdakiylar 
h
arakati, yer egaligi, ma
h
alliy 
zodogonlar, o‗troq a
h
oli, ko‗chmanchi chorvador, qo‗rg‗onlar, iste
h
komlar, ―Devori 
qiyomat‖, ―Kampir devor‖, Tuproq qal‘a, 
h
unarmandchilik, kulolchilik, shishasozlik, 
bo‗zchilik, zargarlik, xalqaro savdo, zardo‗shtiylik, xristianlik, yaxudiylik, so‗g‗diy 
tili, baqtriya yozuvi. 
IV.1. Vatanimiz hududlarida ilk feodal davlatlarning vujudga kelishi, ularning 
ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayoti (Kidariylar, Xioniylar, Eftaliylar). 
 
IV asrning II yarmida Eron sosoniylari bilan bo‗lgan doimiy to‗qnashuvlar tufayli
parchalanib ketgan Kushon podsholigi xududlarida mustaqil boshqaruv tizimlari va 
mulkdorlar paydo bo‗la boshladi. Mulkdorlarning qullar va qaram kishilardan 
tuzilgan harbiy drujinalari bo‗lib, ular «chokarlar» deb atalgan. Markaziy hokimiyat 
ana shu mulk egalari uyushmasidan tashkil topgan. Ularni Buxoroda - buxorxudot, 
Chag‗oniyonda - chag‗onxudot, Vardanzida - vardanxudot, Shoshda - tudan, 
Samarqand va Farg‗onada-ixshid, Usrushonada - afshin, Xorazmda- xorazmshohlar 
boshqargan. 

---

73 
IV asr o‗rtalarida Turon hududiga shimoldan ko‗chmanchi qabilalarining 
xujumi boshlangan. Ular turkiy xion qabilalari bo‗lib,
xioniylar
ni arman va suriyalik 
tarixchilar kushonlarning avlodlari deb hisoblaydilar. Vizantiyalik tarixchilar ularni 
«Oq xunnlar» deb atashgan. Rim tarixchisi Marsellanning fikricha 346-347-yillarda 
xioniylar kushonlar bilan ittifoq tuzib Eron shohi SHopur II (309-379) ga qarshi 
kurashganlar. Sosoniy podsholari Shopur II va Varaxran (418-438) xioniylar bilan 
yaqin qo‗shnichilik aloqalari olib borganlar.
Tarixchilardan I.Markvart, M.Martinlarning fikricha