O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi

XIII BOB. MUSTAQILLIK YILLARIDA O‗ZBEKISTONDAGI 
IJTIMOIY-IQTISODIY, MA‘NAVIY-MADANIY TARAQQIYOT. 
O‗ZBEKISTON VA JAHON HAMJAMIYATI 
Asosiy tushuncha va atamalar 
Bozor munosabatlari, «O‗zbek modeli», iqtisodiy islohotlar, strategiya, 
xususiylashtirish, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish, ko‗p ukladli iqtisodiyot, 
mulkdorlar sinfi, infratuzilma, investitsiyalash,agrar islohotlar, mulkiy munosabatlar, 
dehqon-fermer xo‗jaliklari, g‗alla mustaqilligi, iqtisodiy barqarorlik, kuchli ijtimoiy 
siyosat, ma‘naviy qadriyatlar, diniy qadriyatlar, islom ma‘naviyati, Navro‗z, milliy 
istiqlol g‗oyasi, «Ta‘lim to‗g‗risida»gi qonun, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, 
«Umid», «Ulug‗bek», «Ustoz», farmasevtika. 
Xalqaro vaziyat, kuchlar nisbati, jug‗rofiy-siyosiy imkoniyatlar, tashqi siyosat, 
tamoyillar, jahon hamjamiyati, BMT, ko‗p tomonlama hamkorlik, xalqaro
tashkilotlar, MDH, integratsiya, ikki tomonlama hamkorlik, yagona iqtisodiy makon, 
siyosiy inqirozlar , diniy ekstremizm, har tomonlama aloqa, xorijiy sarmoyalar, 
texnologiyalar, qo‗shma korxonalar.
 
 
XIII.1. O‗zbekistonda bozor munosabatlarini shakllantirish yo‗li. «O‗zbek 
modeli» va uning tamoyillari
Davlat mustaqilligini qo‗lga kiritilishi O‗zbekistonda bozor munosabatlariga 
o‗tish uchun qulay sharoit va keng imkoniyatlar yaratdi. Bizning diyorimizda bozor 
munosabatlari yangilik emas. Ming yillar davomida ajdodlarimiz hunarmandlar 
ishlab chiqargan ajoyib mahsulotlarini, tabiiy boyliklarini dunyoning to‗rt tomonga 
chiqarib savdogarlik qilgan, mol almashgan. 
O‗zbekistonning boy imkoniyatlari, geopolitik sharoitidan foydalanib 
o‗zimizning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot yo‗limizni belgilash dastlabki kunlarning 
eng muhim vazifasi bo‗lib qoldi. O‗zbekiston tanlagan islohot yo‗li ijtimoiy 
yo‗naltirilgan bozor iqtisodini shakllantirishga qaratildi. 
Bozor munosabatlariga asoslangan demokratik jamiyat qurishning asosiy 
tamoyillari Birinchi Prezident I.Karimov tomonidan ishlab chiqilib dunyodagi 
rivojlangan mamlakatlarning yirik mutaxassislari, davlat arboblari tomonidan tan 
olindi va o‗zining hayotiyligini namoyish etmoqda. Bu tamoyillarning asosiy 
mazmuni quyidagilardan iborat: 
1) iqtisod siyosatdan ustun turib, mafkuraviy tazyiqlarsiz, o‗ziga xos ichki 
qonunlarga muvofiq rivojlanmog‗i kerak; 

---

290 
2) davlat bosh islohotchi o‗rnida bo‗lib, u islohotlarning ustuvor yo‗nalishlarini 
belgilab berishi va ularni izchillik bilan amalga oshirishi lozim; 
3) bozor munosabatlariga o‗tish qonun ustuvorligini talab qiladi. Butun xalq 
tomonidan qabul qilingan Konstitutsiya va qonunlarga amal qilinishi shart; 
4) bozor munosabatlarini joriy etish bilan bir vaqtda aholini himoya qilishning 
kuchli ijtimoiy siyosatini o‗tkazish; 
5) ijtimoiy islohotlarning rivojlanib borishi va yo‗nalishini belgilab beruvchi 
tamoyillardan biri bozor iqtisodiyotiga o‗tish evolutsion yo‗l bilan, bosqichma-
bosqich amalga oshirilishi zarur. 
Yangi iqtisodiy munosabatlarga o‗tish tamoyillari asosida g‗oyat ma‘suliyatli va 
murakkab vazifa-iqtisodiy islohotlar strategiyasi ishlab chiqildi. Iqtisodiy 
strategiyaning boshlang‗ich nuqtasi ijtimoiy-iqtisodiy o‗zgarishlarning pirovard 
maqsadini belgilab olishdan iboratdir. Bu vazifa markazlashtirilgan, ma‘muriy 
buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdan bozor munosabatlariga, bir sifat holatidan 
ikkinchi sifat holatiga o‗tishdan iboratdir.
Bozor islohotlarini amalga oshirish dasturiga ko‗ra ustuvor vazifalar bosqichma-
bosqich hal qilinadi. 
Birinchi bosqichda totalitar tizimdan hozirgi zamon bozor munosabatlariga 
o‗tish davridagi bir-biriga bog‗liq, ikki vazifani bir vaqtda hal qilishga to‗g‗ri keldi: 
ma‘muriy buyruqbozlik tizimining og‗ir oqibatlarini tugatib, iqtisodni 
barqarorlashtirish va bozor munosabatlarining negizini shakllantirish. Bu bosqich 
jarayonida iqtisodiy islohotning g‗oyat muhim yo‗nalishlari O‗zbekiston 
Respublikasi Prezidenti tomonidan belgilab berildi: 
- o‗tish jarayonining huquqiy asoslarini shakllantirish, islohotlarning qonuniy-
huquqiy bazasini mustahkamlash va rivojlantirish; 
- qishloq xo‗jaligida mulkchilikning yangi shakllarini vujudga keltirish; 
- ishlab chiqarishning pasayib borishiga barham berish. 
Iqtisodiy islohotlarni huquqiy asoslovchi qonun-qoidalar yuridik tashkilotlar va 
etuk olimlar tomonidan tayyorlandi va jahonning yirik mutaxassislari tomonidan 
qollab-quvvatlanib tan olindi. 
Dastlabki vaqtning o‗zida iqtisodiy munosabatlarning huquqiy negizini barpo 
etadigan 100 ga yaqin asosiy qonun hujjatlari qabul qilingan. Iqtisodiy islohot, 
tadbirkorlik va chet el investitsiyalari bo‗yicha Prezident huzurida maxsus Idoralararo 
kengash tuzildi. 
Bozor munosabatlariga o‗tishning asosiy shartlaridan biri mulkni davlat 
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish amalga oshirildi. Bu bilan davlat 
monopoliyasi tugatilib, ma‘muriy buyruqbozlik tizimi buzildi va bozor iqtisodiyotiga 
asos solindi, xususiy mulkdorlarning keng qatlami shakllantirildi va xorijiy 
sarmoyadan foydalanib, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish orqali aholining 
turmush darajasi yaxshilana boshladi.