|
1992-yil 2-iyulda O‗zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining X sessiyasida
―O‗zbekiston Respublikasining davlat gerbi‖ to‗g‗risida qonun qabul qilindi
.
Davlat gerbidagi har bir belgi chuqur ma‘noga ega. Gerb rangli tasvirda bo‗lib, xumo
qushi kumush rangda, quyosh, boshoqlar, paxta chanog‗i va ―O‗zbekiston‖ degan
yozuvlar tilla rangda, g‗o‗za shoxlari, barglari va vodiylar yashil rangda, tog‗lar havo
rangida, chanoqdagi paxta, daryolar, yarim oy va yulduz oq rangda. O‗zbekiston
266
Respublikasining Davlat bayrog‗i tasvirlangan lenta to‗rt xil rangda berilgan.
O‗zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992-yil 10-dekabrida bo‗lib
o‗tgan XI sessiyasida ―O‗zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi
to‗g‗risida‖gi qonun qabul qilindi.
Sessiyada
shoir Abdulla Oripov
va
bastakor
Mutal Burxonov
tomonidan tayyorlangan madhiya nusxasi tasdiqlandi.
Islom Karimov-Ozbekiston respublikasining birinchi Prezidenti
Mustaqilligimizning dastlabki kunlarida davlat boshqaruvida yangi tizim-
Prezidentlik respublika boshqaruvi shakli joriy etildi.
1991-yil 29-dekabrda o‗zbek
xalqi xohish-irodasi bilan O‗zbekiston Respublikasi Prezidentini sayladi
.
Saylovga jiddiy tayyorgarlik ko‗rilib, O‗zbekiston Respublikasi saylovlari muqobillik
asosida o‗tdi. Oliy lavozimga ikki nomzod-O‗zbekiston XDP va O‗zbekiston kasaba
uyushmalari federasiyasi nomzodi I.A. Karimov va ―Erk‖ Demokratik partiyasi vakili
Saloy Madaminov (Muhammad Solih) nomzodi qo‗yildi.
Saylovlar yakuniga ko‗ra 8 million 514 ming 136 ovoz yoki ovoz berishda
qatnashganlarning 86 foizi Islom Karimov nomzodini, 1 million 220 ming 474
saylovchi (12,3 %) Saloy Madaminov nomzodini yoqlab ovoz berdi. Markaziy saylov
komissiyasi okrug komissiyalari majlis bayonlarini ko‗rib chiqib, O‗zbekiston
Respublikasi Prezidenti saylovi to‗g‗risidagi qonunning 35-moddasiga asosan Islom
Abdug‗aniyevich Karimovni O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga
saylangan deb hisoblashga qaror qildi..
Xalqimizning ko‗p yillar davomida olib borgan matonatli kurashi natijasida
qaror topgan mustaqil O‗zbekistonda bozor munosabatlariga asoslangan odil,
haqqoniy demokratik jamiyat qurish stixiyali (ko‗r-ko‗rona) ravishda emas, balki
jahon taraqqiyotining, chunonchi, buyuk zaminimizda yaratilgan tarixiy tajribalarga,
g‗oyalarga, ma‘rifiy-ilmiy taraqqiyotga amal qilgan holda ro‗yobga chiqdi.
Mustaqillik tomon qo‗yilgan dastlabki qadamlardan biri-bo‗lajak suveren
Respublikaning Konstitutsiyasini tayyorlash g‗oyasi I.A.Karimov tomonidan 1990-
yilni mart oyida ilgari surildi. Ko‗p o‗tmay shu yilning iyun oyida Oliy Kengashning
ikkinchi sessiyasida O‗zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.Karimov
rahbarligida 64 kishidan iborat Konstitutsiyaviy Komissiya tuzildi.
Komissiya Konstitutsiya loyihasini tayyorlash jarayonida xalqaro huquq
qoidalariga, Birlashgan Millatlar Tashkilotining hujjatlariga, Butunjahon inson
huquqlari Deklarasiyasiga amal qildi. Dunyoning ko‗pgina taraqqiy etgan va
rivojlanayotgan mamlakatlarining konstitutsiyaviy hujjatlari o‗rganib chiqildi. Shu
bilan birga boy tariximizdagi davlat boshqaruv tizimi va adolatli qonunshunoslik
an‘analari ham chuqur o‗rganildi.
Mustaqil O‗zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi o‗z mohiyati va
ahamiyati jihatidan Sovet davridagi Konstitutsiyalardan, xususan, 1978-yilgi
O‗zbekiston SSR Konstitutsiyasidan tubdan farq qilishi kerak edi. Sosialistik
O‗zbekiston Konstitutsiyasi o‗zining mazmuni, ruhi bilan sobiq Ittifoq
Konstitutsiyasidan kelib chiqib, O‗zbekistonni bu Ittifoqqa qo‗l-oyog‗i bilan
zanjirband etdi. Sinfiylik, partiyaviylik g‗oyalari bilan sug‗orilgan Konstitutsiya
g‗oyat darajada mafkuralashtirildi va siyosiylashtirildi. Inson manfaatlariga nisbatan
davlat manfaatlari ustun qo‗yildi.
267
Mustaqillik Konstitutsiyasi loyihasida O‗zbekistonda yuz bergan tarixiy
o‗zgarishlar hisobga olindi. Xususan, O‗zbekiston mustaqilligini qonunlashtirish,
iqtisodiyotda bozor munosabatlariga o‗tishning shartlari, davlat va jamiyat qurilishida
demokratik tizimning tamoyillari, inson huquqining ustuvorligi ifodasini topdi.
Konstitutsiyada bayon etiladigan masalalarni birma-bir o‗rganib chiqish uchun 35
kishidan iborat ishchi guruh va har bir bo‗limini alohida tayyorlaydigan kichik
guruhlardan iborat komissiyalar tashkil etildi.
Ishchi guruh va komissiyalar 1991-yilni oktyabrida Konstitutsiyaning birinchi,
1992-yilni bahorida ikkinchi nusxasini tayyorladi va shu nusxasi 1992-yilni 26-
sentabrida umumxalq muhokamasi uchun matbuotda e‘lon qilindi. Joylardan tushgan
minglab takliflar o‗rganib chiqilib, noyabr oyida ikkinchi marta matbuotda bosib
chiqildi.
Tuzatishlar va aniqlashlardan keyin mustaqil O‗zbekiston Respublikasining
Asosiy Qonuni 1992-yili 8-dekabrda O‗zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining
XII chaqiriq XI sessiyasida qabul qilindi.
Mustaqillik Konstitutsiyasi muqaddima, olti bo‗lim, 26 bob, 128 moddadan
iborat bo‗ldi. Birinchi bo‗limda Konstitutsiyaning asosiy prinsiplari bayon etilib,
unda Davlat suvereniteti, xalq hokimiyatchiligi, Konstitutsiya va qonunning ustunligi,
tashqi siyosatning bosh yo‗nalishlari o‗z ifodasini topdi. Asosiy Qonunning Ikkinchi
bo‗limi 35 moddadan iborat bo‗lib, Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari,
erkinliklari va burchlariga bag‗ishlangan. Bunda, O‗zbekiston Respublikasining
barcha fuqarolari bir xil huquq va erkinliklariga ega ekanligi, O‗zbekistonning butun
hududida yagona fuqarolik o‗rnatilganligi, fuqarolarning shaxsiy huquqlari va
erkinliklari, vijdon erkinligi va uning kafolatlanishi yoritilgan. Insonning davlat va
jamiyat ishlarini boshqarishga bevosita hamda o‗z vakillari orqali qatnashishlari,
siyosiy partiyalar va harakatlarga qo‗shilish huquqlari ta‘kidlab ko‗rsatilgan.
Asosiy Qonunda fuqarolarning mulkdor bo‗lishi, mehnat qilish, nafaqa olish, o‗z
vaqtida dam olish, malakali tibbiy xizmatdan foydalanish, bilim olish huquqlariga
ega ekanligi aniq qilib bayon etilgan va bu huquqlari va erkinliklari davlat tomonidan
ta‘minlanadi deb taqqoslab qo‗yilgan. Barcha fuqarolar Konstitutsiyada belgilab
qo‗yilgan burchlarni, chunonchi, qonunlarga rioya qilish, xalqimizning tarixiy,
ma‘naviy meroslarini avaylab saqlash, atrof tabiiy muhitni asrash, soliqlar va
mahalliy yig‗imlarni o‗z vaqtida to‗lash, Vatanni himoya qilish kabi burchlari
majburiy ekanligi ta‘kidlangan.
Konstitutsiyaning ―Jamiyat va shaxs‖ bo‗limida O‗zbekiston iqtisodiyoti bozor
munosabatlariga asoslanishi, uning negizini xilma-xil mulk shakllarining teng
huquqga ega ekanligiga kafolat berildi. Ishbilarmonlik, tadbirkorlik va
tashabbuskorlik harakatiga keng yo‗l ochib berildi va mulkdorlar tabaqasini vujudga
keltirish tamoyillari ishlab chiqildi. Jamiyat ijtimoiy birlashmalari, oila va ommaviy
axborot vositalarining o‗rni aniq bayon etib berilgan.
O‗zbekiston Respublikasining ma‘muriy-hududiy tuzilishi, O‗zbekiston
Respublikasi bilan Qoraqalpog‗iston Respublikasining o‗zaro munosabatlariga
maxsus to‗rtinchi bo‗lim ajratilgan.
Mustaqil O‗zbekiston Respublikasida davlat hokimiyatining tashkil etilishi
beshinchi bo‗limda (50 modda) o‗z ifodasini topgan. Davlat va hokimiyat organlari,
268
Prezident, Vazirlar mahkamasining vakolatlari, ularni shakllantirish yo‗llari aniq va
ravshan bayon etilgan. Su bilan birga bu bo‗limda mahalliy hokimiyat organlari, sud
va Prokuratura, Davlat Mudofaasi masalalari o‗z ifodasini topgan.
Mustaqillik Konstitutsiyasining qabul qilinishi g‗oyat katta siyosiy, huquqiy va
xalqaro ahamiyatga ega bo‗ldi. Asosiy Qonunimiz mamlakatda demokratik
tamoyillarni amalga oshirish, xalqimizni huquqiy ma‘naviy va mafkuraviy
tarbiyalashda katta o‗rin tutmoqda.
O‗zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.Karimov ―O‗zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasini o‗rganishni tashkil etish to‗g‗risida‖gi
farmoyishiga asosan Konstitutsiyaning jamiyatdagi o‗rni va ahamiyatini o‗rganish,
yosh avlodning huquqiy ongi, tafakkuri va madaniyatini yuksaltirish, uning mazmun-
mohiyatini targ‗ib qilish uchun 20 kishidan iborat maxsus komissiya tuzildi. Birinchi
Prezidentimizning Asosiy Qonunni ‖...bolalar bog‗chasidan boshlab o‗rganishni,
maktablarda darslik tariqasida o‗qitishni, oliy o‗quv yurtlarida maxsus bir dars
sifatida o‗rganishni barcha mutasaddi rahbar va tashkilotlarga topshiriq
tariqasidagi...‖ ko‗rsatmasi butun Respublikada Mustaqillik Konstitutsiyasini
tashviqot va targ‗ibot qilishning dasturi bo‗ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
