O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

Nazorat uchun savollar
1. Qonning tuzilishi, tarkibi va fiziologiyasi.
2. Qonning shaklli elementlarini tushuntiring.
3. Eritrositlarning tuzilishi, miqdori va fiziologiyasi.
4. Leykositlarning tuzilishi, miqdori va fiziologiyasi.
5. Leykositlarning turlari, ularning tuzilishi va organizmdagi ahamiyati.
6. Trombositlar nima?
7. Qon plazmasi to'g'risida nima bilasiz?
8. Gemoglobin nima, uning organizmda tutgan rolini aytib bering.
9. Fagositoz nima, uning organizmdagi ahamiyati.
10. Qon gemostazini tushuntiring.
11. Qonning ivish sabablarini bilasizmi?
12. Qon gruppalari to'g'risida nimalami bilasiz? Gruppalaming qon quyishdagi
muhim ahamiyatlari nimada?
13. Rezus-faktorlar (rezus-manfiy va rezus-musbat) to'g'risida nimalami bilasiz?
Ularning qon quyishdagi muhim ahamiyatlari.
14. Qon quyishda nimalarga ahamiyat berish kerak? Donor va resipiyent to'g'risida
sizning tushunchangiz.
15. Gipoksiya nima?
16. Anemiyani tushuntiring.
17. Leykozlar to'g'risida nima bilasiz?
18. Leykositoz va leykopeniya nima?
19. Immunitet haqida nima bilasiz?
20. Antigen va antitelolar nima?
21. Allergiya nima?
TOMIRLAR SISTEMASI (ANGIOLOGIYA)
Angiologiya yunoncha «angion» — tomir so'zidan olingan bo'lib, 
XVIII asrdan beri qo'llanadi.
Tomirlar sistemasi organizmda boshqa a’zolar sistemasi singari muhim 
vazifani bajaradi. Tomirlar ichidagi suyuqliklar (qon va limfa) hujayra va 
to'qim alar uchun zarur bo'lgan kislorod va oziq moddalarni yetkazib 
beradi. Ayni vaqtda organizm tarkibidagi karbonat angidrid va boshqa 
keraksiz (chiqindi) gaz va moddalarni m a’lum a’zolarga (buyraklarga, 
teriga) olib boradi va ular orqali tashqariga chiqaradi. Tom irlar sistemasi 
qon tomirlar, limfa sistemasi va qo'shim cha tuzilmalar (limfa tugunlari 
va limfoid to'qim alar) dan tashkil topgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Qon tomirlar sistemasi yurak, arteriya, vena va kapillarlar singari 
murakkab tuzilmalardan tashkil topgan (140-rasm).
Y urak qon tom irlar sistem asining m arkaziy a’zosi b o ‘lib, nerv 
regulatsiya ta’sirida doimo bir xilda qisqarib organizmdagi turli kalibrga 
ega bo'lgan qon tomirlar orqali hujayra hamda to'qimalarga oziq moddalarni 
olib boradi va vena qon tomirlari orqali yurakka qaytib keladi, shuning 
uchun barcha qon tomirlar ikki turga ajratiladi:
1. Markaziy a ’zo — yurakdan chi­
qib, gavdaga tarqaladigan hamma qon 
tomirlar (ichida oqayotgan qonning qan­
day ligidan qat’i nazar) a r t e r i у a q o n
t o m i r l a r i deb ataladi.
2. H ujay ralard an , to 'q im a la rd a n
markaziy a’zo — yurakka qarab qon 
olib keladigan tom irlarni esa v e n a
q o n t o m i r l a r i (vena qon tomirlar 
sistemasiga qaralsin) deyiladi.
Yurakdan chiqadigan arteriya qon 
to m irlari (aorta, o 'p k a arte riy a la ri) 
markazdan uzoqlashgan sari shoxobcha- 
lar chiqarib asta-sekin kichiklashib, 
torayib boradi. Nihoyat, a’zolar mikro­
skop ostida ko'rinadigan juda ingichka 
arteriya tolachalari — arteriola tolalari- 
ga, ular esa k apillarlarga ay lanad i. 
Arteriola tolalari devorlarining tarkibida 
q isq a rish x u su siy atig a ega b o 'lg a n
element tuzilmalar bo'lib, o'sha joydagi 
qon bosimini tartibga solib turish uchun 
xizmat qiladi va shu bilan kapillarlar- 
dan 
farq qiladi. Kapillar soch tolasi 
so'zidan olingan bo'lib, uning uzunligi 
o'rtacha 0,5 mm, kengligi esa 3— 35 
mikron, ya’ni odam tukining diametridan ellik marta kichik bo'lib, devori 
esa juda yupqa. Shuning uchun ulardan qon sekin oqadi, natijada hujay­
ralar, to 'q im a la r va oraliq m oddalar, kerakli kislorod va boshqa 
moddalam ing hammasi kapillarlar devori orqali to'qim alarga so'rilib, 
diffuziya bo'lib o'tishiga imkoniyat tug'iladi. To'qim alar esa karbonat 
angidridni va moddalar almashinuvi natijasida vujudga kelgan chiqindi 
moddalarni kapillarlarga o'tkazib beradi. Shunday qilib, kapillar arteriya 
qismidan vena kapillarlar 
qismiga, undan venulaga o'tadi. Venuladan