O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

123-rasm . N efronning tuzilishi.
1
- kiruvchi arteriya; 2 - kapillar koptokchasi;
3
 - chiquvchi arteriya; 
4
 - buralma naycha qon
tomirlari; 
5
 - ikki qavatli kapsula; 
6
 - birlamchi
naycha; 7 - ikkinchi buralma naycha; 
8
 - nay-
chaning bukilgan joyi: 9 - y i g ‘uvchi
t o ‘g ‘ri naycha.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tufayli bu devor qalinroq va baquvvatroq bo'ladi. Arteriyadagi qon bosi­
mi o'rtacha 90— 100 mm ga teng. Aksincha, kapsula ichidagi bosim va 
undan chiquvchi arteriya tomirlari bosimi 25—30 mm dan oshmaydi. 
Nihoyat, siydik chiqaruvchi naydagi bosim 10 mm ni tashkil etadi. Shun­
day qilib, buyrak koptokchasining qon tomirlar o'rtasidagi bosimlar turlicha 
bo'lishi birlamchi siydik ajralishiga sabab bo'ladi. Kapsuladan chiquvchi 
arteriya 
nefron naychalarining devorida yana kapillarlar to'rini hosil 
qilib, so'ngra vena tomirlariga o'tadi. Naychalardan o'tayotgan birlamchi 
siydik tarkibidagi organizmga kerakli moddalar qonga qayta shimilishi 
natijasida ikkilamchi yoki haqiqiy siydik vujudga keladi.
Fiziologiyasi.
Bir kecha-kunduzda buyrak koptokchalaridan 120— 150 
I
atrofida birlamchi siydik ajraladi. Birlamchi siydik tarkibida mochevi- 
na, azot kislotalaridan tashqari, erkin aminokislotalar, glukoza, vitamin 
va tuzlar ham bo'ladi.
Birlamchi siydik birlamchi buralma naycha, to'g'ri naycha, naycha 
bukilmasi, ikkilamchi buralma naychalar va yig'uvchi naychalardan o'ta 
turib, ulaming devorlari orqali glukoza, vitaminlar, aminokislotalar, tuzlar 
va suvlar qayta qonga so'riladi. Natijada 120— 150 / birlamchi siydikdan 
o'rtacha 1,5 / haqiqiy siydik hosil bo'ladi. Moddalar almashinuvi davrida 
hosil bo'lgan organizmga keraksiz moddalar (kreatinin, sulfatlar) naycha- 
larda so'rilmasdan siydik bilan tashqariga chiqib ketadi. Shuning uchun 
ulaming siydikdagi miqdori qonga nisbatan bir qancha ortiq bo'ladi.
Haqiqiy siydik tiniq, och sariq bo'lib, solishtirma og'irligi 1,010— 
1,020 ga teng. Kuchsiz kislotali yoki neytral ishqoriy bo'ladi. Tarkibida 
ko'rsatkichda ko'rsatilgandek, 95% suvdan tashqari turli moddalar ham 
mavjud. Odam ko'proq go'sht iste’mol qilganda siydik kislotali yoki 
neytral sharoitda, turli o'simliklar iste’mol qilganda esa ishqoriy bo'ladi.
Miyaning pastki ortig'i bezi gormonining ta’sirida buyrak naychalari 
orqali suv shimiladi. Shu tariqa organizmda suv miqdorining bir me’yorda 
saqlanishida qatnashadi. Odam ko'proq suv ichganda gormonning ta’siri 
tufayli siydik yo'li funksiyasining faollashishi orqali ortiqcha suv 
organizmdan chiqarib tashlanadi. Organizmdagi tuzlar (natriy, kaliy) miqdori 
esa buyrak usti bezining gormoni orqali bir me’yorda saqlanadi.