O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

Bezlar to‘g‘risida tushuncha
Ichki a ’zolar sistemasining shilliq qavatida bezlar va limfoid to'qim alar 
joylashgan. Bezlar epiteliysi hujayralardan tuzilgan va turlicha bo'ladi. 
Jumladan, organizmdagi barcha bezlar ajratadigan suyuqligiga qarab uch 
turkumga bo'linadi:
1
) tashqi sekretsiya bezlari — og'iz b o 'sh lig'i m e’da-ichak devoridagi 
bezlar, ter va yog' bezlari. Ular o 'z suyuqliklarini maxsus naychalar 
orqali tananing m a’lum bir sohasiga quyadi;
2
) ichki sekretsiya bezlari (gipofiz, buyrak usti bezi, qalqonsimon bez 
va b.q.) suyuqlik (gormon)lari bevosita qonga shimiladi;
3) aralash bezlar (me’da osti bezi va jinsiy bezlar) ikki xil suyuqlik 
(sekret) ishlab chiqaradi. Sekretning bir xili qonga shimilsa, ikkinchisi 
maxsus naychalar orqali organizmning m a’lum bir qismiga quyiladi.
Tashqi sekretsiya bezlari sodda va murakkab tuzilgan. Sodda tuzilgan 
bezlar naysimon tuzilishga ega bo'lib, sekret to'plangan paytda tubi 
kengayib, qadoqsimon shaklni oladi. Murakkab tuzilgan bezlar alohida 
alveolalardan tuzilgan bo'lib, bu bo'laklar o 'z alveolalari va maxsus 
naychalari orqali bir-biriga qo'shiladi. Murakkab tuzilgan bezlarga so'lak 
bezlari va m e’da osti bezi misol bo'ladi. Bulardan tashqari, hazm a’zola­
rining shilliq qavatida retikular to'qim alar (yulduzsimon limfa tugunlari) 
uchraydi. Bular yakka-yakka yoki guruh bo'lib joylashgan.
IC H K I A ’Z O L A R N IN G R IV O J L A N IS H I H A Q ID A
Q IS Q A C H A M A ’L U M O T
Ichki a’zolar embrional taraqqiyotning 4-haftalarida endodermadan 
paydo bo'lgan birlamchi ichak naychasidan shakllanadi. Ichakning mus­
kul qavati mezodermadan rivojlanadi. Ichak naychasi embrion umurtqa
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

pog'onasining old tomonida unga boshidan-oxirigacha parallel joylash­
gan. Keyingi rivojlanish davrida ichak naychasi embrionga nisbatan tez 
o'sib, qorin b o 'sh lig 'id a ikkita burilish (tizza) ni hosil qiladi. Natijada 
ichak naychasi bosh, o 'rta va orqa ichak naycha qismlariga ajraladi. Bu 
vaqtda embrion bosh qismining yuz tomonidagi ektodermadan o g'iz 
b o 'sh lig 'i va tilning oldingi qism lari rivojlanadi. Bunga qaram a-qarshi 
birlamchi ichak naychasining bosh qism idan esa o g 'iz b o 'sh lig 'i va 
tilning orqa b o 'lag i, hiqildoq, qizilo'ngach va m e’da rivojlanadi. O g'iz 
bo'shlig'ining oldingi bo'lagi bilan orqa qismi embrion rivojlanishida 
o'zaro qo'shilib, butun o g 'iz b o 'sh lig 'i va tilni vujudga keltiradi. B ir­
lamchi ichak naychasining bosh qism idan o g 'iz b o 'sh lig 'i va tildan 
tashqari tishlar, so 'lak bezlari, limfoid to'qim alar va qalqonsimon bez, 
qalqonsim on bez orqa tanachalari va ayrisim on bezlar rivojlanadi. 
Birlamchi ichak naychasining o 'rta qismidan o 'n ikki barmoq ichak, 
och ichak, yonbosh ichak va ularga aloqador bezlar (jigar, m e’da osti 
bezi) rivojlanadi.
Birlamchi ichak naychasining oxirgi qismidan esa ko'richak, ko'ta- 
riluvchi, ko'ndalang va pastga tushuvchi chambar ichaklar, «S» simon 
va to 'g 'ri ichak taraqqiy etadi. T o 'g 'ri ichakka qarab b o 'lg 'u si orqa 
teshik vujudga keladi. Keyinchalik rivojlanish jarayonida o'rtadagi parda 
shimilib ketadi va to 'g 'ri ichak tashqariga orqa teshik orqali ochiladi.