O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

Yurak fiziologiyasi. 
Yurak arteriya, vena qon tomirlar o'rtasidagi qon 
bosimi farqini doimo saqlab, qon aylanishini ta’minlaydi. Yurak to'xtaganda 
arteriya bilan vena qon tomirlari oralig'idagi bosim farqi yo'qolib, qon 
aylanishi to'xtaydi.
O 'rta yoshli odamlar yuragi normada har minutda 70 marta qisqaradi. 
Jismoniy mehnat va sport bilan shug'ullanganda yurakning qisqarish soni 
oshadi. Jumladan, sportchilar 100 metr masofaga yugurgandan so'ng 
qisqarishi bir minutda 250 martagacha ko'payadi. Yosh bolalar yuragi bir 
minutda bir yoshgacha 100— 200 martagacha, 10 yoshgacha 90 marta, 20 
yoshdan oshgandan so'ng bir minutda 70— 80 martagacha uradi. 55— 60 
yoshdan keyin esa yurak urishi asta-sekin ko'payib, bir minutda 90— 95 
martagacha bo'ladi. O 'rta yoshli odamlarda bir kecha-yukunduzda yurak 
10000 martagacha qisqaradi. Agar yurak har bir qisqarganda 60— 80 mg 
qonni 120— 150 bosim bilan (simob ustuniga teng) qon tomirlarga uzatsa, 
bir minutda yurakdan 4900 ml (70 marta qisqarishning har birida 70 ml 
qon, jami — 4900 ml) qon chiqadi. Bir kecha-kunduzda esa yurakdan 7— 
8 tonnagacha qon otilib chiqadi. Demak, yurak umr bo'yi qisqarib orga­
nizmga qon yetkazib berishda juda katta rol o'ynaydi.
Yurak bo'lm achalari bilan qorinchalari bir vaqtda emas, balki oldin- 
ma-ketin qisqaradi. Fiziologlarning aniqlashlariga k o 'ra bo'lm achalar 
sistolasi o'rtacha 0,15 sek. gacha, diastolasi 0,65 sek.gacha davom etadi. 
Qorinchalar sistolasi 0,35 sek., diastolasi 0,45 sek. gacha bo'ladi. So'ngra 
yurakda umumiy dam olish (pauza) vaqti (0,3 sek.) boshlanadi. Keyin 
yana sistola va diastola qaytariladi va h. k. Yurak bo'lm achalarining 
sistolasi juda tez (bir sekundda 100 mm) bo'lib, bo'lm achalarga darhol 
tarqaladi. Qorinchalar qisqarishi esa 1 sek.da 200 mm bo'lgani uchun
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yurakning o'tkazish yo'llari sistolani bo'lm achaga nisbatan sekinroq 
bajaradi. Yurakning urish (sistola va diastola) xususiyati maxsus asbob (elek- 
trokardiograf) yordamida yozib (elektrokardiogramma — EKG) o'rganiladi. 
EKG qilish uchun odam tanasining uchta nuqtasi (ikkala qo'l bilagining 
ichki yuzasi, ikkita boldirning orqa yuzasi va ko'krak qafasining yurak soha- 
si)ga EKG asbobning maxsus qismi (elektrodlar) qo'yilib, so'ngra yurak 
urishi 1— bo'lmachalar qo'zg'alishi R=0,05—0,3 MU, R=0,6— 1,6 MU, 
T=0,25—0,5 MU, 2 — qorinchalar qo'zg'alishi (biopotensial) o'rganiladi. 
Yurak faoliyati yozib olingan EKG tasmasidagi grafikning alohida qismi 
(tishlari)ning o'zaro munosabatiga qarab aniqlanadi (150-rasm).