O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

Qo‘zg‘aluvchanlik o‘lchovi 
— qo'zg'alishni ta’minlash uchun sarf 
bo'lgan eng kam energiya tok kuchidir. Bunga ta’sirot 
bo'sag'asi
yoki 
reobaza
deyiladi. Odatda to'qim alarning qo'zg'aluvchanligi qanchalik 
yuqori bo'lsa, unga sarflanadigan tok kuchi shunchalik kam bo'ladi. Shu
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bilan birga qo'zg'alishni keltirib chiqaradigan ta’sirot (tok) qo'zg'alishni 
qancha vaqt ichida keltirib chiqarishi ahamiyatga ega. Q o'zg'alish vujud­
ga kelishi uchun bir reobaza tok kuchida ta’sirot ta’sir etishining eng 
kam vaqtiga foydali vaqt deyiladi. Ikki reobaza tok kuchi esa xronaksiya 
deb ataladi. Xronaksiya bilan reobaza to'qim alarning fiziologik holatini 
aniqlaydi. Q o'zg'aluvchanlik charchagan to'qim alarda pasayadi, o'rtacha 
faoliyat jarayonida esa ortadi. To'qimalar qo'zg'algan vaqtda, ularga ta’sirot 
berganda to'qim alar javob berish xususiyatini yo'qotadi. Bunga absolut 
qo'zg'aluvchanlik (refrakterlik) deyiladi. To'qimalarning absolut q o 'zg 'al- 
maslik holati bir oz vaqt o'tgach, asli holatiga keladi. Bu vaqtda ta’sirot 
sust bo'lsa-da, qo'zg'alish paydo bo'lib, so'ngra normaga keladi. Masa­
lan, yurak qisqargan (sistola) vaqtda esa ta’sirot berilsa ham qo'zg'alish 
bo'lmaydi. Bo'shashgan (diastola) paytda esa ta’sirot yurakda navbatdan 
tashqari qisqarish (ekstrasistola)ni vujudga keltiradi. Bunday hodisa yurak- 
dagi qo'zg'aluvchanlikning normal holatga kelganini ko'rsatadi.
Odam organizmida, odatda, uch xil muskul tafovut etiladi: 1) skelet, 
ko'ndalang-targ'il yoki ixtiyoriy qisqaruvchan muskullar; 
2
) yurak muskuli 
garchand ko'ndalan g -targ 'il muskuldan tuzilgan bo'lsa-da, ixtiyorsiz 
qisqaruvchandir; 3) silliq yoki ixtiyorsiz qisqaruvchan muskullar. Mus- 
kullarning asosiy vazifasi qisqaruvchanlik bo'lib, qisqargan vaqtda muskul 
tolalari taranglashadi va harakat vazifasini bajaradi. Natijada odam o 'z
gavdasini fazoda 
saqlaydi, harakatlanib bir joydan ikkinchi joyg a 
q o'zg 'alad i yoki biror mehnatni bajaradi. Yurak muskullari qisqarib- 
bo'shashib, qon aylanishini doimiy ta’minlaydi. Silliq muskullar qisqar-