O’zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

3. Циклларнинг полимерланиши

Циклларнинг полимерланиши катта аҳамиятга эга бўлиб, у шу билан фарқланадики, бунда циклдаги боғланишлардан фарқ қилувчи бошқача табиатли химиявий боғлар ҳосил бўлмай балки ўша боғларнинг молекуладаги жойланиш тартиби ўзгаради.

+утбли ва қутбланувчи боғларга эга бўлган циклларнинг ҳаммаси полимерланиш хусусиятига эга. Таркибида О, S, N ва бошқа гетероатомлари бўлган цикллар шундай цикллар жумласидандир. Циклларнинг полимерланиш хусусияти улар боғларининг кучланишига боғлиқ. Масалан, 5 ва 6 аъзоли цикллар одатда полимерланмайди. Ҳалқасида атомлар сони кам ва кўп бўлган бирикмалар полимерланиш хусусиятига эга. Реакцияни қуйидаги схема билан кўрсатиш мумкин:


полимер
NH ─── CO ------> -NH(CH₂) х CO NH(CH₂) х CO - NH(CH₂) х COOH
n-2
└(CН₂) x ┘ цикл

Агар х=3-4 бўлса, реакция чапга силжиган. Бу процессни капролактам мисолида кўриб ўтамиз. Босқичли полимерланиш бир неча босқичдан иборат.

4. Цикллар полимерланишнинг босқичлари.

1.Дастлабки циклик мономернинг қайта парчаланиши (циклнинг

узилиши):

NH(CH₂)₅ CO+H₂O-----> H₂ N(CH₂)₅ COOH

<-----

Бу процесс энг секин борадиган босқичдир.

2.Полимер занжирининг ҳосил бўлиши:

H₂N(CH₂)₅ –COOH + NH (CH₂)₅ CO ----->H₂N(CH₂)₅CONH(CH₂)₅COOH
└───────┘ <------

3.Полимер занжирининг ўсиши:

H₂N (CH₂)₅ CONH (CH₂)₅ COОН + NH(CH₂)₅ CO --->
<---
H₂N(CH₂)₅ CONH(CH₂)₅CONH(CH₂)₅ COOH
ва ҳоказо

Мономернинг полимерга айланиши мувозанат қарор топгунча давом этади.

4.Полимер занжирнининг ўсиши мувозанатга эришилганда тўхтайди.

Лактамларнинг полимерланиши сув иштирокида борса икки мувозанат жараёни содир бўлади:

1) амид богларнинг гидролизланиши( амидли мувозанат)

-СОNH- + H₂ O ---> -COOH + -NH₂

<--
2)циклнинг полимер звеносига айланиши

NH (CH₂) ₅ CO -----> NH(CH₂)₅ СO

└───────┘ <-----

Биринчи реакция полимернинг ўртача молекуляр массасини, иккинчиси эса ҳосил бўлган маҳсулотнинг миқдорини ифодалайди.