O’zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

3. Аморф полимерларда физикавий ҳолатлар.

Аморф полимерлар юқорида келтирилган икки ҳолатдан ташқари, оддий жисмларда учрамайдиган учинчи ҳолатга ҳам эга. Бу ҳолат полимерларнинг юқори эластик ҳолати дейилади. Юқори эластик ҳолатидаги полимерлар унча катта бўлмаган куч таъсирида жудда катта қайтар деформацияга эга. Бу ҳолат полимернинг қовушқоқ оқувчан ҳолати билан шишасимон ҳолати орасида вужудга келади. Шундай қилиб, чизиқли аморф полимерлар учун 3 та физикавий ҳолат: шишасимон, юқори эластик ва қовушқоқ оқувчан ҳолатлар мавжуд. Бу ҳолатларнинг ҳар бирида ўзига хос механикавий ва физикавий хусусиятлар бор. Полимерларни қайта ишлашдан олдин оқувчан ҳолатга ўтказилади. Шунинг учун шишасимон ҳолатдан юқори эластикликка, ундан қовушқоқ оқувчан ҳолатга ўтиш ҳароратлари аморф полимерларнинг асосий хусусиятларини белгилайди. Полимерларни бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтиш ҳароратлари оралиғи термомеханик усул билан аниқланади. Бу усул полимер деформациясини механик куч таъсиридаги кенг ҳарорат оралиғида ўлчашга асосланган. Тажриба, турли махсус қурилма, асбоблардан фойдаланиш билан олиб бориш натижасида деформациянинг ҳароратга боғлиқ графиги чизилади. Бу график "термомеханик эгри чизиқ" деб аталади.

III

II

I

ҳарорат

Т_ш Т_о

6.1. – расм. Чизиқсимон шаклдаги макромолекуласи аморф полимернинг термомеханик эгри чизиғи.
Т_ш – шишаланиш ҳарорати.
Т_о - оқувчанлик ҳарорати.
4. Полимерлар термомеханик эгри чизиқлари.
График кўринишида абцисса ўқида ҳарорат ва ордината ўқида деформация кўрсатилган. Термомеханик эгри чизиғида ҳарорат паст бўлганда деформация ўзгармайди ва абцисса ўқига параллел бўлади. Маълум ҳароратда деформация ҳарорат билан тўғри чизиқли боғланади ва бу ҳолат шишаланиш ҳароратигача (Тш) давом этади. Тш - ҳароратгача полимер моддалари қаттиқ бўлиб, кам деформацияланади. Тш - ҳароратдан паст ҳароратларда полимер шишасимон ҳолатда бўлади (I ҳолат) ҳарорат кўтарилиши билан деформация ортиб боради. қаттиқ ва мўрт бўлган полимер аввал юмшаб, сўнгра эластиклаша боради. (То) - гача бу ҳолат давом этади (II ҳолат). Бу ҳолат полимернинг юқори эластик ҳолати бўлиб, бу оралиқда полимер қайтар деформацияга учрайди. Ҳарорат То - дан юқори бўлганда полимер қовушқоқ - оқувчан ҳолатга ўтади. Бу ҳолатда полимер қайтмас деформацияга учрайди. (III ҳолат).