O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi

 

T/R 

Tur nomi 

Ozuqa o‟simligi 

Ozuqaga 

ixtisosligi 

K. oila: Chrysomelinae 

1.

 

  Melosoma populi L      

Salicaceae;Tol, terak 

Oligofag 

2.

 

2 Chrysomela. tremula Fab       

Salicaceae;Tol, terak 

Oligofag  

3.

 

3 Entomoscelis adonidis Pallas 

Karamdoslar;Capsella.sp,Er

ysimum 

Polifag 

4.

 

4 Gastrophysa polygoni Brulie 

Poligonaceae-

torondosh:P.aviculare L,P. 

persicaria L. Rumex 

crispusL.,  

Polifag 

K. oila: Alticinae 

5.

 

   Phyleotreta erysimi Wse 

Brassicaceae:Alliaria.sp,Sin

apis.sp. 

Polifag  

6.

 

  Phyleotreta atra F . var Goeze 

Karamdoslar-Brassicaceae. 

Polifag 

7.

 

  Phyleotreta nemorum  L 

Karamdoslar  Brassicaceae.  Polifag  

8.

 

  Phyleotreta  praticola  Wse 

Karamdoslar  Brassicaceae.  Polifag  

9.

 

  Phyleotreta vittula Redt 

Karamdoslar  Brassicaceae.  Oligofak  

10.

 

  Phsylliodes attenuate Koch 

Qayindoshlar-Betulaceae 

Polifag  

11.

 

  Phsylliodes chrysocephalus L 

Karamdoslar  

Brassicaceae.,xantal 

Polifag   

---

 

72 

 

12.

 

  Chaetocnema breviuscula Fald   Chenopodiaceae-

Sho‘raoshlar Atriplex sp.,-

olabuta,oq sho‘ra  

Oligofag 

13.

 

  Chaetochema tibialis L  

Chenopodiaceae-

Sho‘raoshlar Atriplex sp.,-

olabuta, oq sho‘ra  

Oligofag 

14.

 

  Chaetocnema hortensis Geoffr  

G‘alladoshlar-Poaceae 

Polifag  

15.

 

  Aphthona euphorbiae Schrnk 

Euphorbiaceae-

Sutlamadoshlar 

Oligofag  

16.

 

  Haltica breviuscula pamiranica 

Wse 

Elaeagnaceae  Juss, Jiyda 

Oligofag 

17.

 

  Haltica suvorovi  Ogl 

Elaeagnaceae  Juss, Jiyda 

Oligofag 

18.

 

  Hal desetricola glycyrrhizae 

D.ld 

Fabacea

–,

Glycyrrhysa 

glabra.L-qizilmiya 

Monofag  

19.

 

  Haltica  tamaricis Schrank  

Tamaricaceae-Yulg‘un 

Tamarix hispida 

Monofag  

20.

 

  Longitarsus  parvulus  L 

Lamiaceae-Mentha arvensis 

L, Yalpiz 

Polifag  

21.

 

   Longitarsus pellucidus   Foudr 

Convolvulaceae-

pechako‘tdoshlar  

Convolvulus arvensis L. 

pechako‘t 

Polifag   

22.

 

  Longitarsus  longipennis   

Kutsch     

Convolvulaceae-

pechako‘tdoshlar  

Convolvulus arvensis L. 

pechako‘t 

Polifag  

23.

 

  Longitarsus exoletus Foudr 

Convolvulaceae-

pechako‘tdoshlar  

Convolvulus arvensis L. 

pechako‘t 

Polifag   

24.

 

  Longitarsus annchusae Payk 

Boroginaceae - 

Govzabondoshlar 

Oligofag  

25.

 

  Longitarsus  nasturati  L          

Boroginaceae - 

Govzabondoshlar 

Oligofag  

26.

 

   Longitarsus  echii Koch 

Burchoqdoshlar - Sebarga, 

shuvoq 

Oligofag  

27.

 

  Podagrica menetriesi Fald 

Gulxayridoshlar-Gulxayri,   

Althaea officinalis L 

Monofag  

K. oila: Galerucinae 

28.

 

  Agelastica alni Linnaeus  

Betulacea –

qayindoshlar,alnus, betula  

Polifag 

29.

 

  Luperus xothopoda Schronk 

Rosaceae -olma, olxo‘ri, 

nok. 

Polifag  

---

 

73 

 

30.

 

  Lochmaea capreae Linnaeus 

Betulacea –

qayindoshlar,alnus, 

betula,tol  

Oligofag 

31.

 

  Galerucella luteola Muller 

Ulmaceae-

qarag‘aydosh.U.glabra H 

Oligofag  

K. oila Cryptocephalinae 

32.

 

  Cryptocephalus arnoldii 

sogdianus Lop 

Polygonaceae-torondoshlar 

Atraphaxis spinosa 

Monofag  

33.

 

  Cryptocephalus bitaeniatus 

Sols. 

Fabaceae-burchoqdoshlar, 

yantoq 

Monofag  

34.

 

  Cryptocephalus  undulatus 

Suffr. 

Salicaceae-toldoshlar, 

yulg‗un   

Monofag  

35.

 

  Cryptocephalus.sarafschanensi

s sarafschanensis Solsky, 

Polygonaceae-torondoshlar 

Atraphaxis spinosa, 

Asteraceae 

Oligofag  

36.

 

  Cryptocephalus flexuosus  

Kryn.  

Polygonaceae-torondoshlar 

Atraphaxis spinosa 

Monofag  

37.

 

  Cryptocephalus  tamaricis 

Sols 

Salicaceae Tamarix  

yulg‗un,tol 

Monofag  

38.

 

  Cryptocephalus balassogloi 

Jсbs 

Fabaceae -Alhagi camelorum  Monofag  

39.

 

  Cryptocephalus turangae  Wse  Salicaceae-opulus 

diversifolia,  

P.pruinosa-turang‗il, tol  

Monofag  

40.

 

  Cryptocephalus  kokanda Jcb 

Polygonaceae-torondoshlar 

Atraphaxis spinosa, 

Asteraceae 

Oligofag  

41.

 

  Cryptocephalus populi 

Suffrian. 

Salicaceae Populus nigra 

L.terak 

Monofag   

 

K.oila; Criocerinae

 

42.

 

  Oulema melanopus 

Poaceae-

Bug‗doydos

h

lar 

Poilifag  

 

 

Barngxo'rlarning kenja oilalari o‘simliklar bilan oziqlanishiga ko‘ra ham bir-

biridan  farq  qiladi.

Criocerinae 

bir  urug‘pallalilarga  mansub  o‘simliklar  bilan 

oziqlanadi:loladoshlar  va  g‘alladoshlar  oilasiga  mansub  o‘simliklar  trofik 

bog‘langan.  Lichinkalari  xazon  to‘shamalari  ostida  yashaydilar,  chirindi  bilan 

oziqlanadi,  ayrim  turlar  chumoli  uyasida  yashaydi  va  chumoli  tuxumlari  bilan 

oziqlanadi. 

Cryptocephalinae 

oilasiga kiruvchi turlar lichinkalari  chirindi bilan 

oziqlanadi. Imagosi toldoshlar, torondoshlar, burchoqdoshlar, qayinddoshlar va 

---

 

74 

 

qoqio‘tdoshlar  oilsiga oid o‘simlik barglari bilan oziqlanadi.Tol,yulg‘un bargi 

bilan oziqlanuchi turlarga: 

Cryptocephalus  undulatus

, 

Cryptocephalus  tamaricis 

kiradi. Terak bilan 

Cryptocephalus populi

,turang‘il bilan 

Cryptocephalus turangae 

trofik 

bog‘langan.     

 Chrysomelinae  oilasi    avlodlari  daraxtchil  o‘simliklar  ko‘proq  toldoshlar 

bilan oziqlanadi.Chrysomela avlodiga kiradigan 

Chrysomela populi

 va 

Chrysomela 

tremula  

ham terak bargi bilan oziqlanib, o‘rmon xo‘jaligiga zarar keltiradi.        

Galerucinae-keng  ozuqa  spektriga  ko‘proq  qayindoshlar,  toldoshlar  va 

ra‘noguldoshlar bilan trofik bog‘langan. Shu oila vakili 

Luperus xothopoda 

 

rosaceae  oilasiga    kiruvchi  (olma,  olxo‘ri,  nok)  daraxtlar  bargi  bilan, 

Agelastica 

alni,  Lochmaea  capreae 

tol,zirk,  qayin  bilan,

 

  oziqlanishi  ma‘lum  bo‘ldi.  Faqat 

bitta tur 

Galerucella luteola

 qarag‘ay  bargi bilan oziqlanishi aniqlandi.  

     

Alticinae

 eng keng oziqa  spektriga ega.

 Alticinae 

kenja oilasiga kiruvchi

 

 

turlarning o‘simliklar bilan  ozuqaviy munosabati quyidagicha:  Phyllotreta avlodi 

ning  ko‘ppchilik  turlari  karamdoshlar  bilan, 

Chaetocnema  breviuscula,

 

Chaetochema  tibialis-

oq  sho‘ra  va  olabuta  bilan,   

Chaetocnema  hortensis

 

g‘alladoshlarga kiruvchi o‘simliklar bilan   oziqlanadi.Longitarsus  avlodi vakillari 

pechakdoshlar,  govzabondoshlar  oilasiga  kiruvchi  o‘simliklar  bilan  uzviy 

bog‘langan.Daraxsimon  o‘simliklarga;  jiydaga-

haltica  breviuscula  pamiranica,  

haltica suvorovi

, yulg‘unga  

haltica  tamaricis

 jiddiy zarar keltiradi.   

Namlik  ekologuk  guruh bo‘yicha qo‘riqxonadgi turlarni  shartli  ravishda 4  –

guruhga bo‘lish mumkin.  

1)  Kserofillar  –quruq  sharoitda,  chala  cho‘l,dasht  hududlarda  yashovchi 

turlar.  Bu  turlar  namlikni  yoqtimaydi.  Bu  guruhga  kiruvchi  turlar  soni  9ta  (21%) 

bo‘lib,  ular  quyidagilar: 

Entomoscelis  adonidis,

   

Aphthona  euphorbiae,  Haltica 

breviuscula pamiranica, Haltica suvorovi, Hal desetricola glycyrrhizae, Podagrica 

menetriesi,  Galerucella  luteola,  Cryptocephalus  (A.)  undulatus,  Cryptocephalus 

balassogloi 

kiradi.

  

2) Mezogigrofil - daryo yaqinida uchraydigan, namlikni nisbatan yoqtiradigan 

tur.  Bu guruhga 1 ta (2%) tur 

Longitarsus lycopi

  misol bo‘la oladi.  

---

 

75 

 

3)  Mezokserofil  -  o‘rtacha  namlik  yoki  namlik  yetishmaydigan  sharoitda 

yashovchi turlar. 

4.2-jadval. 

Chrysomelidae oilasiga mansub bargxo‗r qo‘ng‘izlarning  namlik ekologik guruh 

bo‘yicha taqsimlanishi (Zarafshon davlat qo‘riqxonasi- 2015)

 

 

Bu turlar qo‘riqxonaning  ochiq, daraxtlar kam bo‘lgan hududlarida uchraydi. 

Bizning  tadqiqotlarda  bunday  turlar  soni  6  tani  (14%)  tashkil  etdi.  Ularga 

Chaetocnema 

breviuscula, Chaetocnema 

tibialis, 

Chaetocnema 

hortensis, 

Phyleotreta  undulate,  Cryptocephalus  (A.)  arnoldii  sogdianus,  Cryptocephalus 

(Asionus) flexuosus 

kiradi. 

4) Mezofil- o‘rtacha namlikda yashovchi turlar. Bu guruh vakillari o‘rmon va 

o‘tloqzorlarda  ko‘p  tarqalgan.  Namlik  yetrli  miqdorda  bo‘lmasa  yozgi  uyqu 

(diapauzaga)  ketadi.  Bizning  tadqiqotlarda  27  tur  (63%)  shunday  tabiatga  ega 

ekanligi aniqlandi.  

 

 

4.1-rasm.

 

Bargxo‘r  qo‘ng‘izlar  turlarini  namlik ekologik  

guruh bo‘yicha taqsimlanishi.

 

№  Oilalar 

Kserofil  Mezofil  Mezogigrofil 

Mezokserofil 

1 

Chrysomelinae 

1 

5 

- 

- 

2 

Alticinae 

5 

12 

1 

4 

3 

Cryptocephalinae 

2 

6 

- 

2 

4 

Galerucinae 

1 

3 

- 

- 

5 

Criocerinae 

- 

1 

- 

- 

6 

Jami  

9 

27 

1 

6 

---

 

76