O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

1- laboratoriya  ishi 
 
CHO’YAN  OLISH  TEXNOLOLGIYASINI  O’RGANISH 
Ishdan maqsad: 
1.
 
Cho`yan ishlab chiqarishda foydalaniladigan materiallar va ularni 
suyuqlantirishga tayyorlash texnologiyasi bilan tanishish. 
2.
 
Domna pechining tuzilishi, uning qismlarini vazifasi va o`tadigan 
jarayonlar bilan tanishish. 
3.
 
Domna pechining maxsulotlari va ularning ishlatilish doirasi. 
Laboratoriya 
ishi 
talabalarning 
shu 
mavzuda 
olgan 
ilmlarini 
mustahkamlashga qaratilgan va shu maqsadda ko`rgazma, plakatlar va interfaol 
usulni qo`llash yo`li bilan o`tkaziladi. 
 
Umumiy ma`lumotlar 
Cho`yanning  asosiy  qismini  temir  (Fe)  tashkil  etadi.  Temir  tabiatda  eng 
ko`p  tarqalgan  elementlardan  bo`lib,  u  yer  qatlami  og`irligining  taxminan 
4,7%ini tashkil etadi.  
 
Toza  temir  rangi  kumushsimon  oq  bo`lib,  bolg`alanuvchan  yumshoq 
metaldir. Temirning  solishtirish  og`irligi  7,88  g/sm
3
,  suyuqlanish  temperaturasi 
1539
o
S,  qaynash  temperaturasi  2740
o
S.  Texnik  toza  temirning  chg`zilishdagi 
mustahkamlik  chegarasi  σ
v
=28-30  kg/mm
2
,  nisbiy  uzayishi  δ=40%ga  yaqin, 
qattiqligi  esa  Brinel  bo`yicha  HB=80÷100  kg/mm
2
.  Temir,  kislorod  va  boshqa 
elementlar  bilan  osongina  birikgani  uchun  tabiiy  sharoitda,  asosan,  kimyoviy 
birikmalar  xolida  turli  tog`  minerallari  tarkibida  uchraydi.  Metallurgiya 
texnikasida temir ajratib olish uchun foydalaniladigan birikmalar temir rudalari 
deb ataladi. 
 
Temir  rudalarida  temir  oksidlari  bilan  birga  turli  boshqa  moddalar  – 
kremniy  (IV)  –  oksid  SiO
2
,  alyuminiy  oksid  –  Al
2
O
3
,  kal  tsiy  oksid  –  CaO, 
magniy  oksid  MgO  va  boshqalar  uchraydi.  Undan  tashqari  temir  rudalarida 
oltingugurt,  fosfor,  mish  yak  va  boshqa  elementlar  ham  uchraydi.  Temir  bilan 
kimyoviy birikmagan moddalar texnikada bekorchi jinslar deb yuritiladi.  
 
Rudalarni  suyuqlantirishga  tayyorlash  asosan  quyidagi  operatsiyalardan 
iborat: 

---

106 
 
1.
 
MAYDALASH
.
  Yirik  zich  rudalarda  temirni  qaytarilishi  sust  o`tadi,  natijada 
yuqori  temperaturali  qismda  ular  shlakga  aylanib,  pechning  ish 
unumdorligiga  zarar  yetkazadi.  Undan  tashqari  mayda  rudalarni  pechga 
kiritilishi  ularni  bir  qismini  koloshnik  gazi  bilan  chiqib  ketishiga,  qolgan 
qismi esa shixta materialidagi g`ovaklarni to`ldirib, pechni ish unumdorligini 
pasayishiga  olib  keladi.  Shu  tufayli  rudaning  yirik  bo`laklari  maydalanib, 
ma`lum o`lchamga keltiriladi. 
2.