O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

1-jadval 
Agre- 
gat 
holati 
Yoqilg‘ilar turi 
Tabiiy 
Sun’iy 
Qattiq 
О‘tin, torf, yonuvchi 
slaneslar, qo‘ng‘ir 
ko‘mir, toshko‘mir, 
antratsit 
Pista ko‘mir, torf koksi, toshko‘mir koksi, 
termoantratsit, torf va qo‘ng‘ir toshko‘mir changlaridan 
tayyorlanadigan briket va boshqalar. 
Suyuq 
Neft 
Neftni qayta ishlashda olinadigan benzin, kerosin, litrol, 
mazut va boshqalar. 
Gaz 
Tabiiy gaz 
Koks gazi, domna gazi, generator gazi va boshqalar. 
 
 
 
 
 

---

9 
 
2-jadval 
Rudalar 
nomi 
Ma’danla
r 
nomi 
Temir 
oksidlari 
Temir ning 
miqdori, % 
Begona 
jinslar 
Rangi 
Qaytariluv- 
chanligi 
Konlar joylari 
 
 
 
Oksid- 
larda 
Ruda 
larda 
 
 
 
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
Magnit 
temirtosh 
Magnetit 
Fe,04 
72,2 
40-65  Silikatlar,sul
fidlar,kalsitl
ar 
va boshqalar 
Qoramtir 
tusli 
Qiyin 
qaytariladi 
Uralda (Magnitnaya, 
Visokaya, Bla-gadat 
tog‘lari) Sibirning 
Angara-Pit 
tumanlarida, Qozo- 
g‘istonning Kusta-
nay viloyatida, 
Kavkaz, Ukraina va 
Kursk oblastining 
magnit anomaliyasi 
va boshqa tumanlar. 
Qizil temir-
tosh 
Gematit 
Fe,0, 
70,0 
50-60 
-II- 
Qizildan 
qoragacha 
Oson 
qaytariladi 
Ukraina (Krivoy 
Rog), Sharqiy Si- 
birda (Korshunovo), 
Qozo- g‘istonda 
(Atasuv, Sokolovsk- 
Sarbaysk) va boshqa 
tumanlar. 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
Qo‘ng‘ir 
temir tosh 
Limonit 
2Fe,0, 
зн2о 
60,0 
30-50 
-II- 
Jigarrang 
sariqdan 
qora 
qo‘ng‘irga 
cha 
-II- 
Ukrainaning Kerch 
yarim oroli, Tula, 
Lipetsk, Qrim yarim 
oroli, Qozog‘istonda 
(Lisakovsk va 
Lyatsk) va boshqa 
tumanlar. 
Shpat 
temirtosh 
(kar- 
bonatlar) 
Siderit 
FeCO, 
48,0 
30-40 
-II- 
Sarg‘ish va 
kulrang 
-II- 
Uralning Baykal va 
Krivoy Rog 
o‘lkasining Zlatoust 
tumanlari, Qrim va 
boshqa tumanlar. 
 
4-§. Flyuslar va ularning metallurgik jarayondagi roli 
Ruda  suyuqlashtirishdan  avval  boyitilsada,  unda  bir-  muncha  begona 
jinslar (Si02, A1203, CaO, MgO va boshqalar) qoladi. 

---

10 
 
Metall ishlab  chiqarish  jarayonida  ruda  tarkibida  qolgan  begona  jinslarni 
shlakka1 o‘tkazish uchun pechga flyus kiritiladi. Amalda foydalaniladigan temir 
rudalari tarkibida ko‘proq Si02 bo‘lgani uchun flyus sifatida domna pechlariga 
ohaktosh  (CaC03)  va  kamroq  ohaktoshli  dolomit  (mCaC03,  «MgC03)  dan 
foydalaniladi. 
Demak flyus ruda va yoqilg‘i tarkibidagi begona jinslarni hamda yoqilg‘i 
kulini o‘zi bilan biriktirib shlakka. o‘tkazib, jarayonning bir me’yorda borishini 
va  shu  bilan  kutilgan  tarkibli  cho‘yan  olishni  ta’minlaydi.  Agar  jarayon 
davomida  shlakni  suyultirish  zarur  bo‘lsa,  buning  uchun  pechga  ma’lum 
miqdorda  kalsiy  ftorit  (CaF2)  kiritiladi. Flyusni tejash  maqsadida  flyus sifatida 
asosli shlaklardan foyda- lanish ham mumkin. 
 
5-§. O‘tga chidamli materiallar, ularning xillari va ishlatilish joylari 
Ish  jarayonida  metallurgik  pechlari,  havo  qizdir-gichlar,  metall 
yig‘gichlar,  kovshlar,  havo  va  gaz  trubalari  yuqori  temperatura,  katta  yuklama 
(nagruzka)  ta’sirida  bo‘lib  suyuqlanmasligi,  termik  jihatdan  chidamli  bo‘lishi, 
pechdagi  suyuq  metall,  shlak  va  gazlari  bilan  reaksiyaga  kirishmasligi  lozim. 
Yuqorida  qayd  etilgan  hollarning  oldini  olish  uchun  ularning  devorlari  o‘tga 
chidamli materiallar (g‘isht, har xil shaklli buyumlar) bilan teriladi. 
O‘tga chidamli materiallar xossasiga ko‘ra quyidagi guruhlarga ajratiladi: 
1. Kislotali. 
2. Asosli. 
3. Neytral. 
3-jadvalda o‘tga chidamli materiallar haqida ma’lumotlar keltirilgan.