O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

Gil-qumlik qolip tayyorlashda texnologik jarayonning ketma-ketligi  
 
 
 
 
 
 
 
Mоdel  va sterjen  qоlipini 
tayyorlash 
Qоliplоvchi yer va 
sterjen aralashmasini 
tayyorlash 
Metallni eritish 
M
о
del k
о
mplekti 
Q
о
lip tayyorlash 
Suyuq q
о
tishma 
Qоlipga suyuq metall 
quyish 
 
Qоlipda metallni 
sоvitish 
Quymani qоlipdan 
chiqarish va uni tоzalash 
Quyma detal ning 
o´lchamlarini tekshirish 

---

121 
 
 
 
 
Yuqorida  berilgan  sxemani  ko´ramizki  gil-qumlik  qolipda  quyma  detall 
olish uchun quydagilar bo´lishi lozim; 
 1.Model. 
 2.Sterjenning yasash uchun maxsus qolip (yashik). 
 3.Opoka-tubsiz yashik metaldan tayyorlangan qoliplovchi yer solinadi.  
 4.Model  taglik taxtasi, uning ustiga model  va opoka qo´yiladi. 
 
Modelning chizmasi va modelni tayyorlash 
Qoliplashda  quymaning  shaklini  olish  uchun  detal  ning  modeli  bo´lishi 
lozim. 
Model  detalning  shakli  bo´lib,  temperatura  o´zgarishi  bilan  metallng 
kirishuv  qiymatidan  tashqari  unga  mexanik  ishlovlarga  beriladigan  quyim 
qiymatlari  (quyma  material  shakli,  o´lchami  va  sirt  tekistligi  talablariga  ko´ra) 
tegishli standartlarda beriladi. 
Modellar  butun  va  bo´laklardan  iborat  bo´ladi.  Butun  modellar  oddiy 
bo´lib, qolipdan oson chiqadigan bo´ladi. Murakkab emas detallar tayyorlashda 
q´llaniladi.  Chiqishi  oson  bo´lishi  uchun  0,5-3
0
  ga  teng  konussimon  bo´ladi. 
Burchak xosil qiluvchi devorlari radiusli (galtel) bo´lishi lozim. Model  qolipini 
buzmasdan chiqarishga ko´maklashadi. 
Detalning chizmasiga qarab qiymatini modelini xolatini aniqlash lozim. 
Model  ning  ajralish  o´qi  qolipning  ajralishiga  to´g`ri  kelishi  shart. 
Chizmaning  rangli  qalam  bilan  model  nning  ajirashlari  ko´rsatib,  gorizontal 
chiziq  unga  tik  strelka  bilan  quymaninig  xolti  ko´rsatiladi.  Quymaning  yuqori 
qismini ko´rsatuvchi strelka (yu) va pastki qismini (p) xarflari bilan ifodalanadi. 
Detalning  kesimining  chizmasids  qizil  qalam  bilan  mexanik  ishlov  uchun 
qoldirilgan qiymat aniqlanadi va bo´yab qo´yiladi. Mexanik ishlovda beriladigan 
aniqlik belgisi qo´yiladi.  
Olingan  chizmaga  qarab  yuqoridagi  aytilganlarni  inobatda  tutib  model 
ning chizmasi tayyorlanadi. 

---

122 
 
  Modelning  xamma  o´lchamlari  kirishuv  qiymati    xisobda  tutilgan  xolda 
tayyorlanadi.  Olcham  oddiy  metrga  nisbatan  (1%,  1,25%,  1,5%,  2%)  katta 
bo´ladi.