|
4-jadval
Material
С
Si
Mn
P
S
Qayta ishlanadigan cho‘yan 4-4,4
0,76
1,26
1,75
gacha
0,15
0,3
0,03
0,07
Kam uglerodli po‘lat
0,14
0,22
0,12-0,3 0,4-0,65 0,05 0,055
Ma’lumki, qayta ishlanadigan cho‘yanlarda Fe miqdori 90% dan ortiq
bo‘lishi sababli eritishda pech muhitidagi kislorod bilan avvalo, Fe reaksiyaga
kirishadi.
[Fe]+1/2O2 = [FeO] + Q,
bunda kislorod hisobiga (pech temperaturasi pastligida) oksidlanishda issiqlikni
ko‘proq ajratuvchi elementlar oksidlanadi.
2-§. Konvertordagi suyuq cho‘yan sathiga kislorod haydash yo‘li bilan
po‘lat ishlab chiqarish
Bu usulda turli markali uglerodli va kam legirlangan po‘latlar olinadi.
Usul oddiyligi, yoqilg‘i talab etmasligi, ish unumi yuqoriligi, ishlash sharoiti-
25
ning yaxshiligi, po‘latda azot va vodorod gazlarining kamligi, kapital
manbalarni kam talab etishi, chiqindilarni ko‘proq qayta ishlashga imkon berishi
sababli sanoatda borgan sari keng qo‘llanilmoqda. (Masalan, 1985-yilda dunyo
bo‘yicha ishlab chiqa-riladigan po‘latlarning 60-70% i shu usulga to‘g‘ri
keladigan bo‘lsa, hozirda 80-90% atrofidadir.)
Konvertorning tuzilishi va ishlashi
. Konvertor noksimon ko‘rinishdagi
tagi berk idish bo‘lib, devorining qalinligi 400-800 mm oralig‘ida bo‘lib,
dolomit yoki magnezit g‘ishtlardan terilgan. Sirtidan esa 20100 mm.li po‘lat list
bilan qoplanadi. U sapfalar yordamida stanina tayanchlariga o‘rnatiladi (5-
rasm). Konvertorga metall chiqindilarini yuklash, cho‘yan quyish, po‘lat va
shlakni chiqarish uchun uni gorizontal o‘q atrofida zarur burchakka buriladi.
Konvertor, kislorod haydovchi furma (mis naycha) bilan shunday biriktirilganki,
bunda furma, konvertordan chiqarilmaguncha uni o‘qi atrofida aylantirib
bo‘lmaydi. Konvertorning tepasiga chiqayotgan gazlarni yig‘uvchi qurilma
o‘rnatiladi.
Konvertorlarning sig‘imi 100-350 t va undan ortiq ham bo‘ladi. Masalan,
sig‘imi 300 t li konvertorning ish bo‘shlig‘i balandligi 9 m, diametri 7 m.ga
yaqin bo‘ladi. Odatda, po‘lat 400-800 marta olingandan keyin konvertor
ta’mirlanadi.
Konvertorni ishga tushirishdan oldin ish yuzalarini ishga yaroqliligiga
to‘la ishonch hosil qilingach, uni po‘lat chiqarish teshigi o‘tga chidamli
materialdan tayyorlangan tiqin bilan berkitiladi. So‘ngra 5-rasm, b da
ko‘rsatilgan «a» holatga keltirib, avval unga yuklash mashinasi yordamida
og‘zidan qora metall chiqindilar (qayta ishlanadigan cho‘yan massasining 25-
30% gacha) so‘ngra 1250-1400°C temperaturali qayta ishlanadigan cho‘yan
quyiladi («b» holat), keyin ma’lum miqdorda ohaktosh (zarur bo‘lsa temir ruda)
kiritilib konvertor vertikal holatga keltiriladi («v» holat). Suyuq metall sathiga
300-800 mm yetmagan holda furma naycha tushirilib, u orqali 0,9-1,4 MPa (9-
14 atm) bosimda kislorod haydaladi. Bunda furma erimasligi uchun uning havol
devorlaridan 0,6-1,0 MPa bosimda sovuq suv haydab turiladi. Odatda, har
minutda haydalayotgan suv miqdori 5000 l.ga yetadi.
26
5-rasm
. Kislorod konvertorining tuzilishi (a) va ishlashi b):
1 - konvertor; 2 - futerovka; 3 - kislorod haydash furmasi; 4 - og‘iz;
5 - o‘q.
Suyuq cho‘yan sathiga haydalayotgan kislorod metallni shiddat bilan
aralashtirib oksidlay boshlaydi. Bunda u, dastlab Fe ni oksidlaydi, FeO metallda
erib Si, R, Mn, С larni oksidlaydi va pech temperaturasi ko‘tariladi. Bu oksidlar
ohak bilan birikib shlak hosil qiladi. Shuni ham qayd etish lozimki, fosfori ko‘p
(R>0,3 %) cho‘yanlardan po‘lat olishda, shlakdagi fosfor qaytarilib metallga
o‘tmas- ligi uchun konvertorga kislorod haydashni to‘xtatib, fosforga to‘yingan
shlakni konvertordan chiqariladi.
Metalldagi oltingugurtni ohak bilan bog‘lab shlakka o‘tkazish uchun
konvertorga ko‘proq ohaktosh kiritish zarur.
Eritilayotgan po‘latni va ajralayotgan shlakning kimyoviy tarkibi ni
kuzatish uchun konvertordan furma chiqarilib, undan namuna metalli olinib
spektral analiz qilinadi. Agar po‘lat kutilgan kimyoviy tarkibga kelmagan
bo‘lsa, bunda konvertor vertikal holatga keltirilib, kutilgan tarkibga keltirish
uchun biroz kislorod haydaladi. Qachonki kutilgan tarkibga kelgach, po‘lat
konvertordan kovshga quyiladi. Odatda, konvertorlardagi temperatura 2000-
2500°C gacha ko‘tariladi, po‘lat olish sikli 50-60 daqiqa davom etadi. Konvertor
bir necha o‘nlab metrdagi boshqarish pultidan boshqariladi. Jarayonning davom-
liligi cho‘yan tarkibiga, massasiga, kislorodning tozaligiga, bosimiga, haydash
vaqtiga va furmaning suyuq cho‘yan sathidan balandligiga bog‘liq bo‘ladi.
27
Masalan, sig‘imi 250 t li konvertorga kislorod 0,9-1,4 MPa bosimda 25-30
minut haydalganda har bir tonna po‘lat olish uchun 50-60 m texnik kislorod
sarflanadi.
Konvertorda olingan po‘latning narxi marten pechida olingan po‘latdan
10-12 marta arzon bo‘ladi.
Bu ilg‘or usul ayrim kamchiliklardan ham holi emas. Masalan, suyuq
cho‘yanning ko‘proq talab etilishi (masalan, 1 t po‘lat uchun 820-830 kg suyuq
cho‘yan), metall quyindisining ko‘pligi (6-9%), ancha miqdorda chang ajralishi
shular jumlasidandir.
Konvertorlarning ish unumini oshirib, sifatli po‘lat olishda katta hajmli
(450-500 t) o‘qi atrofida aylanadigan konvertorlardan foydalanish, haydaladigan
kislorodning bosimini oshirish hamda jarayonni boshqarishda avtomatik
tizimlardan foydalanish yaxshi samara beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
