О`zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

 
5. Xorazm viloyati toponimikasidan darsda foydalanish
 
Xorazm O`rta Osiyodagi eng qadimgi madaniyat markazi serunum vohalardan biri. U hozir 
paxtachilik  sohasidagi  erishgan  yutuqlari  tufayli  mash`al  viloyatga  aylandi.  Uning  tarixi 
zardushtiylarning muqaddas kitobi «Avesto»da miloddan avvalgi IX — X asrlarda qayd etilgan.
 
Bu  viloyat  tarixi  va  uning  toponimikasi  haqida  fikr  yuritilganda  o`quvchilarga,  avvalo, 
«Xorazm» so`zining etimologiyasi haqida batafsil ma`lumot berish zarur.
 
O`qituvchi bir qator viloyatlar tarixi va uning rayon, qishloq va ovullari nomlarining kelib 
chiqish  manbalari  ustida  to`xtalar  ekan,  Xorazm  viloyati  rayonlari,  qishloq  va  ovullarining 
nomlari  toponimikasiga  ham  batafsil  to`xtalishi  lozim.  Masalan 
«XII  —XIII 
asrlarda  Xorazm 
davlatining  kuchayishi»  mavzusi  quyidagi  mavzuchalarga  bo`lib  o`rganilsa  maqsadga  muvofiq 
bo`ladi. Mavzu quyidagi reja asosida bayon etiladi:
 
a)  Xorazmning kuchayishi;
 
b)  Xorazmshohlar davlatining ijtimoiy va xo`jalik hayoti;
 
v) Buxoro va Samarqanddagi qo`zg`olonlar. SHundan so`ng o`qituvchi   Xorazm   viloyati  
tashkil topgandan to hozirgi kunga qadar bosib o`tilgan tarixiy jarayon va uning kelajagi haqida 
qisqacha  ma`lumotlar  keltirib,  viloyat  va  uning  hududidagi  jamoa  xo`jaliklari,  ovul,  qishloq, 
rayon, shaharlar nomlarining kelib chiqishi haqidagi masalalarga batafsil to`xtalishi lozim.
 

---

 
98 
Biz  quyida  O`zbekiston  tarixi  kursini  o`qitish  jarayonida  Xorazm  vohasi  bo`yicha 
toponimikaga  oid  ma`lumotlardan  qanday  foydalanish  mumkin?  degan  savolga  javob  berishni 
maqsad  qilib  qo`ydik.  Toponimikaga  oid  ma`lumotlardan  foydalanib  o`tkaziladigan  bir  soatlik 
tarix darsining taxminiy rejasi keltiriladi.
 
Darsni tashkil qilish: a) sinfning darsga hozirligini kuzatish; b) o`quvchilar diqqatini darsga 
jalb qilish.
 
O`tgan  mavzu: 
«Turkiy  tilda  so`zlashuvchi  xalqlarning  shakllanishi»  degan  mavzu 
yuzasidan  o`quvchilarga  beriladigan  savollar:  a)  Xaritadan  turkiy  tilda  so`zlashuvchi  o`zbek 
xalqlarining  dastlabki  ajdodlari  yashagan  joylarni  ko`rsating;  b)  Turkiy  tilda  so`zlashuvchi 
xalqlar  ajdodlari  shakllanishini  necha  bosqichga  bo`lish  mumkin?  Har  bir  bosqichga  ta`rif 
bering; v) o`zbek tilining dastlabki shakllanishi qaysi lahja va tillardan kelib chiqqan edi? g)