О`zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Qoraqalpoq      arig`i 
—  YOllanma      qishlog`i      va      CHinoz
 
xududlarini  suv  bilan 
ta`minlovchi ariqning nomi. Bu nomning kelib chiqishi haqida qiziq rivoyatlar bor. Biz ulardan 
eng e`tiborlisini keltiramiz. SHu qishloqda o`sib ulg`aygan 1880 yilda tug`ilgan Muhammad ota 
Xidirov  shunday  hikoya  qiladi:  «Utmishda  deyarli  CHinoz,  YOllanma  qishloq  hududida 
Bo`zsuvning  o`ng  va  chap  sohillariga  suv  chiqarish  juda  qiyin  bo`lgan.  SHu  sababdan  qishloq 
ahli  ariq  qazib  suv  chiqarishni  orzu  qilib  yurgan.  Bo`zsuv  arig`i  er  sathidan  ancha  pastda 
bo`lganligi  sababli  erli  xalq  qancha  urinsa  ham  Bo`zsuvdan  yuqoriga  suv  chiqara  olmaganlar. 
YUrt kattalari endi qanday qilib suv chiqaramiz, deb o`ylanib turganlarida oralarida paydo bo`lib 
qolgan bir cho`qqi qora telpak kiygan qoraqalpoq yigit ot minib olib, qalin yoqqan qor tepasidan 
iz  solib  beribdi.  Ariq  qazishga  kelgan  dehqonlar  uning  oti  izidan  ariq  qaziy  boshlabdilar. 
Nihoyat, suv ariq bo`ylab oqibdi va ariqqa iz solib bergan yigit qoraqalpoq bo`lganligi uchun shu 
yigitning millatini ulug`lab, ariqqa Qoraqalpoq deb nom qo`yishgan deyishadi. Boshqa birovlar 
bu ariqni qazishda juda ko`p qoraqalpoqliklar qatnashgan, ariq qazib tugatilgach, ularni qaygadir 
olib  ketishgan,  shu  sababli  ariqni  qoraqalpoqliklar  qazigan  deb  shu  nom  berilgan  deyishadi.  B. 
A.  Ahmedovning  ta`kidlashicha  XVI  asrda  Sirdaryoda  istiqomat  qilayotgan  Qoraqalpoqlarga 
ma`lum miqdorda taalluqli bo`lganligi sababli Qoraqalpoq nomini olgan bo`lsa kerak.
 
Qo`riq 
—  YAngiyo`l  rayonidagi  Tursunqulov  nomli  kolxoz  hududida  joylashgan 
qishloqning  eski  nomi.  U  qishloqda  qozoqlar  yashagan.  Ularning  erlari  juda  hosildor  bo`lgan. 
«Tosh  eksang  qo`karaman,  deydi,  biroq  euv  yo`q.  Suv  bo`lsa,  qishloqlar  guliston  bo`ladi».  el 
urug`lari shu haqda o`ylab, Bo`zsuvdan suv olib chiqish fikriga tushadilar. Ular to`planishib pul 
yig`adilar  va  1904  yilda  Toshkent  general-gubernatori  nomiga  ariza  yozadilar:  «Podsholiq  shu 
ishga  2000  so`mlik  qarz  bersin,  ikki  yilda  to`laymiz»  —  deydilar.  Arizadan  darak  bo`lmaydi, 
1905 yilda yana katta pul to`lab Oqpodsho Nikolay nomiga ariza yozadilar. Oylar, yillar o`tadi, 
undan  ham  javob  kelmaydi.  SHundan  so`ng  qishloq  yigitlari  to`planishib,  «ko`kragimizda 
yolimiz,  bilagimizda  kuchimiz  bor.  Ularning  yordamisiz  ham  o`zimiz  ariqni  qaziymiz»  — 
deydilar.  YUrt  boshliqlari  bu  tashabbusni  olqishlaydilar.        Pastdan        yuqoriga        suv    
chiqarmoqchi bo`ladilar. Oqsoqollar maslaxati bilan er ostidan suv olib kelmoqchi bo`lib, har 15 
— 20 metr joydan quduq qaziydilar. Er ostida bu quduqlarni bir-biriga bog`laydilar. Oylar, yillar 
va  og`ir  azobli  kunlar  birin-ketin  o`tadi,  azamatlar  o`z  ishlarida  oxiriga  qadar  izchil  turadilar. 
Biroq  ochlik  kuchayadi,  qishloq  xalqi  bor  bisotini,  ko`rpa-to`shagini,  hatto  bo`yrasigacha 
sotadilar. Ketmon chopgan azamatlar, er bag`rini tilib turgan qahramon yigitlarning ancha qismi 
ochlikdan qirilib keta boshlaydi, qolganlarini esa quduq bosib o`ldiradi. Xay attang mehnatimiz 
shamolga  sovirildi,  bir  tomchi  suv  deb,  ming  qatra  qonimiz  qurbon  bo`ldi,  azamat  yigitlardan 
ayrildik,  deb  nadomat  chekishadi  chollar.Qo`riq  qishlog`i  suvsizlikdan  xarob  bo`ladi,  xalqi 
bitadi,  lekin  ular  qazigan  quduqlari  o`tmishdan  alamli  bir  yodgorlik  bo`lib,  ayrimlarining  izi 
hozirgacha saqlanib kelmoqda.
 

---

 
69