O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

7-§. Ovoz tarbiyalashning fonetik uslubi. 

Kuylash - musiqiy sanatning, ijro, kuylash vaqtida matnni ifodali yetkazib 

berish zarurligiga chambarchas bog‘liq bo‘lgan yagona turidir. 

Kuylash  asosan  unlilar  yordamida  amalga  oshiriladi.  Ovozning 

kuychanligini  rivojlantirishda  fonatsiya  bilimiga  tayangan  holda  to`g‘ri  unlilarni 

tanlash  kerak  (so‘zning  ichidan). “I”-unlisi  pozitsiya  jihatdan  «yuqori»  bo‘lib 

sadolanishda «yaqin» va yorqindir.  

Unlilar  orasida  eng  yuqori  farmantaga  ega,  shuning  uchun  jarangdor, 

yorqin,  yaqin  va  yotinchoq deb qabul qilinadi.  Boshda  rezonatsiyalash  hissini 

uig‘otadi.  “E” unlisi  –  ham  “yorqin”  va  “yaqin”  sadolanadi.  “I”ga  qaraganda 

tarqoq yangrasa, “A”, “O” va “U”larga nisbatan kengroq yangraydi. 

Til  og‘iz  bo‘shlig‘ida  erkin  joylashadi  va  u og‘izni  keng  ochishga 

imkoniyat beradi. “E” - tovushi o‘rtacha impedansga ega bo‘lib, erkaklar ovozning 

---

147 

 

yuqori  registrini  shakllanishi  uchun qulaydir.  U yana  tovush  xujumining  aktiv 

bo‘lishiga qulay, hiqildoq sust ishlaganda qo‘l keladi. 

“A” unlisi - tilning tinch holatida hosil qilinadi, yutqin toraygan, Og‘iz esa 

keng ochilgan bo‘ladi. Bu harf jarangli bo‘lgani uchun ijro etish ortiqcha harakat 

talab etmaydi. Uning yorqin va jarangli, yaqin sadolanishi ovoz teshigi ish faoliyati 

va xiqqildoqqa tepa ovoz paylarining tashkillanishiga bog‘liq. Agarda hiqildoqda 

yuqori  obertonlar  yaxshi  hosil  qilinmagan  bo‘lsa “A” tovush  sifatida  xira  va 

uzoq sadolanadi. “A” harfini “yopiqroq” kuylash lozim. 

“O” unli  tovushi  – “A” tovushining barcha  hislatlariga  ega,  lekin  tembr 

jihatdan  to‘qroq (xiraroq)  sadolanadi  va  katta  impedansga  ega.  Aynan  shu  sifati 

erkaklar  ovozi  diapazoning  yuqori qismidagi tovushlarini  yopiqroq bo‘lishi uchun 

ishlatiladi. “U” unli  tovushi  eng  chuqur,  to‘q rangli  sadolanuvchi  “uzoq”, 

“baxmal” tovush. “U” - katta impedansga ega, undan ham erkaklar ovozi diapazoni 

yuqori qismini  yopish  uchun  ishlatsa  bo‘ladi.  Fonetik  uslub  tovush  birikmalarini 

tug‘ri tanlashga yordam beradi, bu esa ovozning go‘zal sifatlarini namoyish etishga 

yordam berishi aniq.