|
Birinchi daraja - qonun hujjatlari, masalan, «Buxgalteriya hisobi
to'g'risida»gi Qonun.
Ikkinchi daraja - asosiy qoidalar majmui, ya'ni buxgalteriya
andozalari. Mazkur darajada buxgalteriya tushunchalari va qoidalari
shunday belgilanadiki, toki ular buxgalteriya hisobi bilan bog'liq shaxslar
tomonidan bir xilda talqin etilsin.
Uchinchi daraja - turli idoralar tomonidan turli tarmoqlar va
um.uman mamlakat bo'yicha ishlab chiqiladigan, buxgalteriya hisobini
yuritish bo'yicha xilma-xil uslubiy ko'rsatmalar, tavsiyalar.
To'rtinchi daraja - hisob siyosatini belgilash va hujjatlar aylanishini
yuritish uchun korxonada chiqarilgan ichki ish hujjatlari.
«Buxgalteriya hisobi to'g'risida))gi Qonundan tashqari, O'zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkarnasining tomonidan 1999-yil 5-fevraldagi
54-son qarori bilan tasdiqlangan «Mahsulot (ishlar. xizmatlar)ni ishlab
chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi harnda moliyaviy natijalarni
shakllantirish tartibi to'g'risidagi Nizom)) hamda buxgalteriya hisobining
milliy andozalarining amaliyotga tatbiq etilishi buxgalteriya hisobini
isloh qilish va takomillashtirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Buxgalteriya hisobi va hisobotini xalqaro talablarga muvofiq o'zgartirish
keyingi vaqtda tobora dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Bunga,
birinchidan, xalqaro bozorlarda ish olib boradigan kompaniyalar o'rtasida
munosib muomala tili bo'lishini talab qiluvchi jahon iqtisodiyotining
rivojlanishi, ikkinchidan, xalqaro andozalami chuqur o'rganish va ulami
mamlakatimiz arnaliyotida keng qo'llanish zarurligi sabab bo'layotir.
Shu boisdan harn buxgalteriya hisobining milliy andozalarini ishlab
chiqishda bevosita xalqaro andozalarga tayanilmoqda.
HISOB YURITISH SIYOSATI
Hisob yuritish siyosati deganda, xo'jalik yurituvchi subyekt
rahbarining buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotni tamoyil va
asoslariga mos ravishda yuritish hamda tuzish uchun qo'llaniladigan
usullar majmui tushuniladi.
Xo'jalik yurituvchi subyektning hisob siyosati subyekt rahbari
tomonidan «Hisob yuritish siyosati va moliyaviy hisobot» nornli I-son
BHMS asosida taqdim etiladigan moliyaviy hisobotning yilma-yil
qiyoslanishi uchun tuziladi. Xo'jalik yurituvchi subyektning hisob yuritish siyosati, foydalanuvchilar ehtiyoji uchun ahamiyatli, ishonchli, tushunarli va oddiy bo'lishi shart.
Buxgalteriya hisobining jumal orderli shaklida 501O-schyotining kreditli jarayoni I-jumal orderda, debetli jarayoni I-vedomostda aks ettiriladi. Quyida kassa daftari, jumal I-order va I-vedomostni qisqartirilgan holda to'lg'aziJishi~i keltirib o'tarniz.
ISIILAB CmQARISH XARAJATLARI mSOBI VA
MAHSULOT TANNARXINI KALKULYATSIYA QILISH
USULLARI
Ishlab chiqarish xarajatlari hisobi va mahsulot tannarxini kalkolyatsiya qilish usull deb u yoki bu mahsulot birligining tannarxini aniqlashda qo'llaniladigan usullar tizimiga aytiladi. Kalkulyatsiya usulini qo'llash quyidagi asosiy omillar bilan aniqlanadi.
1. Ishlab chiqarish turi va murakkabligi.
2. Ishlab chiqarilayotgan mahsulot nomenklaturasi, xarakteri.
3. Tugallanmagan ishlab chiqarish hajrni.
4. Ishlab chiqarish jarayonining uzun-qisqaligi.
Ishlab chiqarish hisobining oxirgi bosqichi bu xarajatlami mahsulotning
ayrim turlari bo'yicha dasturlashtirish va mahsulot birligi
tannarxini aniqlashdir. Kalkulyatsiya qilish 4 usuldan iborat bo'lib, oddiy,
bo'limli, buyurtmali va normativ deb yuritiladi
Oddiy usol, oddiy ishlab chiqarishda, ya'ni ko'mir, neft, gaz qazib
chiqarishda, issiqlik va elektr quvvati ishlab chiqarishda, dehqonchilik,
chorvachilik tarmoqlarida qo'llaniladi. Bu usulda bitta mahsulotning
o'rtacha tannarxi hisobot oyidagi xarajatlar summasini xarajat moddalari
bo'yicha ishlab chiqarilgan mahsulot soniga taqsirnlash yo'li bilan aniqlanadi.
Bo'limli usol - metallurgiya, to'qimachilik, yengil sanoat, kimyo
va boshqa sanoat korxonalarida qo'llaniladi. Bu korxonalarda ishlab chiqarish bo'limlar yoki bosqichlardan tashkil topgan bo'ladi. Masalan, to'qirnachilik sanoati, ip yigiruv, to'quv va bo'yash bo'limlaridan tashkil topgan. Bo'limli usulda tayyor mahsulotning tannarxi oxirgi bo'limda aniqlanadi. Bo'limli usulning muhim xususiyatlaridan biri shuki, unda har bir sexdagi ishlab chiqarish xarajatlari ishlab chiqarishning har bir bo'limli bosqichi bo'yicha alohida hisobga olinib, bu xarajatlar hisobi
mahsulotning ayrim turlari yoki guruhlari kalkulyatsiya moddalari
bo'yicha yuritiladi.
Buyurtmali usulning mohiyati shundan iboratki, bunda hamma
asosiy xarajatlar kalkulyatsiya moddalari bo'yicha har bir ishlab chiqarish
buyurtmasi bo'yicha alohida hisob qilinadi. KaIkulyatsiya qilishning bu
usulida xarajatlar hisobi va kalkulyatsiyalash obyekti ayrim ishlab
chiqarish buyurtmalari hisoblanadi. Buyurtmaning haqiqiy tannarxi
buyurtma tayyor bo'lgandan so'ng aniqlanadi.
Nonnativ usuli - asosan ishlab chiqarishning ommaviy va yirik
tarmog'i bo'lgan mashinasozlik hamda metallni qayta ishlash korxonalarida
qo'llaniladi. Kalkulyatsiyalashning boshqa usullari kabi bu
usulda ham korxonada omborlar ishini to'g'ri tashkil qilish, ularni zarur
asbob-uskunalar bilan ta'minlash, moddiy boyliklarni ishlab chiqarishga
sarflash bo'yicha dastlabki hujjatlarni to'g'ri va o'z vaqtida tuzish ustidan
nazorat qilish, hisob ishlarini bajarishda hisoblash mashinalaridan keng
foydalanish muhim ahamiyatga egadir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
