Ozbekiston respublikasi oliy va orta maxsus ta`lim vazirligi

*  Izoh.

  Bu  erda  va  bundan  keyin  tashqi  olib  yuruvchilarda  joylashgan  informatsiyani  belgilash  uchun 

«ma’lumotlar to‘plami» yoki «fayl» atamalarini qo‘llaymiz. 

Ma’lumotlar to‘plami

 – umumiy nomda birlashgan va ma’lum fizikaviy tarkibga ega bo‘lgan, 

nomlari birma-bir ko‘rsatilgan ma’lumotlar majmuasidir. 

Fayl

  –  bir  mavzuga  taalluqli,  mantiqiy  yozuvlardan  tarkib  topgan  nomlari  birma-bir 

ko‘rsatilgan ma’lumotlar majmuasidir. 

*  Izoh.

  «Fayl»  tushunchasi  tashqi  olib  yuruvchida  ma’lumotlarni  muayyan  fizikaviy  tashkil  qilinishini 

nazarda  tutmaydi.  Bu  atama  informatsiyani  muayyan  fizikaviy  tashkil  qilishi  qiziq  bo‘lmagan  yoki  doim  bir  xil 

bo‘lgan hollarda qo‘llanadi. «Ma’lumotlar to‘plami» tushunchasi mantiqiy yozuvlar formatini, ularning blokirovka 

qilinishi  koeffitsientini,  tashkil  qilinishi  turini,  kalit  (ключ)lar,  deskriptorlar,  identifikatorlar  va  h.k.larni  yanada 

aniqlashtirishni albatta nazarda tutadi. 

Istalgan  OT  doirasida  ma’lumotlar  to‘plamlari  tashkil  qilinishi  turlarining  mumkin  bo‘lgan 

cheklangan  soni  mavjud:  ketma-ket    to‘g‘ri  (прямая)    kutubxonali  va  boshqalar.  Berilgan  tartibda 

tashkil  qilingan  ma’lumotlar  to‘plamiga  murojaat  qilinganda  OT  ma’lum  servis  vositalarini 

ta’minlaydi.  O‘zining  ishida  bu  vositalardan  birinchi  navbatda  dasturchilar  foydalanishadi.  Ba’zi 

OTlar  ma’lumotlar  to‘plamiga  kirishni  tashkil  qilishda  servis  vositalaridan  turli  variantlarda 

foydalanish  imkonini  beradi.  Odatda  kirishni  tashkil  qilishdagi  katta  qulayliklar    doimo  ishlash 

qoidalarida  katta  standartlashtirishni  ham  bildiradi.  Ma’lumotlar  to‘plamini  tashkil  qilishning 

tanlangan turini unga kirishning u yoki bu usuli bilan birga qo‘shib olib borish dasturchi uchun ushbu 

operatsion  tizimda  ruxsat  etiladigan  kirishning  muayyan  metodini  tanlashni  bildiradi.  Kirishning 

standart  metodidan  foydalanish  TQlar  bilan  informatsiya  almashinuvini  tashkil  qilishni  ancha 

yengillashtiradi.  Bunda  informatsiya  portsiyasini  TQdan  o‘qish  uchun  yoki  unga  yozish  uchun 

foydalanuvchiga  o‘z  dasturida  faqat  mos  makrokomandani  qo‘llash  kifoya,  OT  vositalari 

foydalanuvchini  o‘z  dasturi  matnida  TQ  nomerini,  ularda  ma’lumotlar  to‘plamlari  joylashishining 

fizikaviy  adreslarini  va  dasturni  EHMning  ushbu  konfiguratsiyasiga  mahkam  bog‘lovchi  boshqa 

ma’lumotlarni  muayyanlashtirish  zaruratidan  ozod  qiladi.  Buning  o‘rniga  dasturchi  TQning  faqat 

mantiqiy nomini ko‘rsatishi yoki uning turini tavsiya qilishi mumkin. 

---

 

76 

Almashishlarni  tashkil  qilishga  kirishning  standart  metodlari  qo‘ygan  cheklashlar  dasturchini 

qoniqtirmasa, u OTning boshqa vositalaridan – 

kirishning fizikaviy metodi

dan foydalanishi mumkin 

lekin  bunda  dasturchidan  OTni  yaxshi  bilishi  va  dastur  yozishda  ko‘proq  kuch  sarflashi  talab 

qilinadi; bunda dastur matni sezilarli darajada murakkablashadi. 

OTda ma’lumotlar almashinuvini tashkil qilish bilan tanishganda foydalanuvchi kirish metodi 

tushunchasidan tashqari 

drayver

 dasturi haqidagi tushuncha bilan ham uchrashadi. Bu tizimli vosita 

kirish  metodiga  nisbatan  ko‘proq  ixtisoslashgan  chunki,  u  TQning  faqat  muayyan  va  yagona 

turigagina kirishni ta’minlaydi. 

Istalgan OTning ahamiyatli funktsiyasi – topshiriq EHMdan o‘tishining hamma bosqichlarida 

yetarli  darajada  batafsil  bo‘lgan  diagnostikani  ta’minlashdir.  Hisoblash  jarayoni  bajarilishi  paytida 

aniqlangan turli to‘xtashlar va xatoliklar haqidagi diagnostik xabarlar ayniqsa batafsil bo‘lishi kerak. 

Servis vositalari yuksak bo‘lgan OTlarda yanglish mashina komandasi joylashgan OHning fizikaviy 

adresini hamda xatoni tug‘dirgan dastur birlamchi moduli komandasining joylashgan joyini aniqlash 

imkoni mavjud. 

 

Savollar 

 

1.

 

Operatsion tizimlar haqida umumiy ma’lumotlarni bayon qiling. 

2.

 

Operatsion tizim butun tizim ishiga ta’sir qilishi mumkinmi? 

3.

 

Hozirgi paytda keng tarqalgan operatsion tizimlarning to‘liq obzorini bayon qiling. 

4.

 

Operatsion tizimlar strukturasini aytib bering. 

5.

 

Operatsion tizim ishlashi va generatsiyasi haqida gapirib bering. 

---

 

77