O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

O‟zgarmas tokning tirik to‟qimaga ta'siri. 

Muskul va nervlar elektr tokini 

o’tkazish  xususiyatiga  ega.    Muskul  bilan  tutashgan  nervga  elektrodlar  o’rnatib, 

tirik  to’qimaga  elektr  toki  ta'sirini  o’rganish  mumkin.  O’zgarmas  tok  tirik 

to’qimaga  faqatgina  zanjir  ulangan  yoki  uzilgan  paytda  ta'sir  qiladi,  xolos.  Tok 

ta'siri  zanjir  ulanganida  uzilgan  paytdagidan  ko’ra,  kuchliroq  bo’ladi.  Zanjir 

ulanganida katodda, uzilganda anodda qo’zg’alish paydo bo’ladi. Zanjir ulanganda 

katodda  to’qimaning  qo’zg’aluvchanligi  oshadi,  anodda  pasayadi,  uzilganda  esa, 

buning  aksi  kuzatiladi.  Zanjir  ulanganda  va  uzilganda  o’zgarmas  tok  ta'siri  bilan 

katodda va anodda to’qima fiziologik holatining o’zgarishiga elektroton deyiladi.

 

---

 

 Qo’zg’aluvchan to’qimalar membranasining sxematik tuzilishi. 

A-hujayra membranasining gipotetik tuzilishi; B-hujayra membranasining modeli (L.Bergelson, 

1975 bo’yicha). A-da: 1-membrananing tashqi qavati, 2-ikki qavatli lipidlar, 3-membrananing 

ichki qavati; B-da: 1-oqsillar, 2-lipidlar. 

 

Qo’zg’aluvchanlikning  katodda  oshishiga  katelektron,  anodda  oshishiga 

anelektron deyiladi. Muskulga kelgan nervga elektrodlar qay holatda o’rnatilganiga 

qarab,  tokning  yo’nalishi  o’zgaradi.  Nervning  muskulga  yaqin  joyiga  anod 

qo’yilsa,  tok  muskuldan  nerv  tomon  yo’naladi  (yuqoriga  yo’nalgan  tok),  agarda 

shu joyga katod qo’yilsa, tok nervdan muskulga yo’naladi (pastda yo’nalgan tok). 

To’qimada kuzatiladigan jarayonlar ta'sir qilayotgan tokning kuchiga ham bog’liq. 

Tok kuchi juda zaif bo’lganda muskul faqat zanjir ulangan, tokning kuchi o’rtacha 

bo’lganda  zanjir  ulangan  va  uzilgan  paytda  qisqaradi.  Tok  kuchli  bo’lganda 

muskul,  agarda  katod  unga  yaqinroq  joylashgan  bo’lsa,  zanjir  ulanganda,  agarda 

anod  yaqinroq  joylashgan  bo’lsa,  zanjir  uzilganda  qisqaradi.  To’qima 

qo’zg’aluvchanligi  va  o’tkazuvchanligida  kuzatiladigan  mana  shu  o’zgarishlar 

membrana  potensiallarining  o’zgarmas  tok  ta'sirida  o’zgarishi  tufayli  paydo 

bo’ladi.