149
individlararo munosabatlar bushligida namoyon kiladi. Individ uz xolicha emas, balki shaxslararo birgalikdagi
xarakatning xech bulmaganda ikkita individ (amalda birlik, gurux, jamoa) jalb etiladigan jarayonlari ana shu uzaro
birgalikdagi xarakat ishtirokchilaridan xar birining shaxsi namoyon bulishi sifatida talkin kilinishi mumkin.
Intraindivid va interindivid kichik sistemalari shaxsning uzini namoyon kilishining barcha jixatlarini aks
ettira olmaydi. Shaxsning tuzilishini tarkib toptiradigan uchinchi bir kismni -metaindivid (individning ustki
kurinishi) kichik tuzilishini xam aloxida kursatish imkoniyati mavjuddir. Bunda shaxs individning organik
gavdasidan tashkariga chikarilib kolmasdan, balki uning boshka individlar bilan "shu yerda va endilikda" mavjud
bulgan alokalaridan xam tashkarida joylashtiriladi. Bunday xolda sub'yektning uz faoliyati yordamida bilib yo
bilmasdan boshka kishilarga utkazadigan "jamgarmalari" psixologning dikkat markazida buladi. Bu bilan individ
shaxs sifatida uzi bilan u yoki bu darajada boglik odamlarning akliy va xissiy-irodaviy jixatlarida faol tarzda xosil
kilinadigan tub uzgarishlar sub'yekti bulib xizmat kiladi. Gap sub'yektning boshka individlarga ta'sir utkazishi
chogidagina emas, balki bevosita bir laxzali uzaro birgalikda xarakat kilish chegaralaridan tashkarida xam uzligini
boshkalarda uziga xos davom ettirishdek faol jarayon xakida bormokda. Sub'yektning uzligini boshka individda
davom ettirishdan, boshka kishilarga utkazilgan "jamgarmalar" xisobiga uzining shaxs sifatida boshkalar
"kungildagidek" urnashib kolishni ta'minlashdan iborat bulgan bu jarayon ayersonalizasiya (personajlashtirish)
degan nom olgandir.
Shunday kilib, inson shaxsning tuzilishi uchta tarkibiy kismdan, uchta kichik sistemadan iboratdir:
shaxsning individualligi, uning shaxslararo munosabatlar sistemasida va boshka odamlarda gavdalanganligi xamda
shaxsning uzi kelib chikishiga kura individlararo, ijtimoiy alokalar va munosabatlar sub'yekti sifatida mavjud
bulishiga barcha, uchala jixatning birligida ta'riflangan bulishi shart.
Shaxsni uning barcha uchala kichik tuzilishi jixatidan taxlil etishning birligini uning obru-e'tiborligi kabi
muxim ta'rifi misolida kurib chikamiz.
Obru-e'tibor individlararo munosabatlar sistemasida tarkib topadi va guruxning rivojlanish darajasiga
boglik xolda bir xil jamoalarda kat'iy avtoritarizm, kuchlining xukuki tan olinish sifatida afzalligiga kura "xokimiyat
obru-e'tibori" sifatida namoyon bulsa, boshkalarida, ya'ni yuksak darajada uyushgan guruxlarda esa "obru-
e'tiborning" demokratik "xokimiyati" sifatida yuzaga chikadi. Bunda shaxsiy xususiyatlar guruxga xos
xususiyat,guruxning xususiyatlari esa shaxs xos xususiyatlar sifatida (shaxsning interindivid kichik sistemasi)
xizmat kiladi. Shaxsning metaindivid kichik sistemasi doirasidagi obru-e'tiborlilik-bu individlarning axamiyatga
molik xolatlarda uzlari uchun axamiyatli karorlar kabul kila olish xukukining boshkalar tomonidan tan olinishi, u uz
faoliyati bilan kushgan xissaning shaxsga tegishli faoliyatlari natijasidir. Yaxshi rivojlanmagan guruxlarda bu uning
a'zolari moslashuvchanligining natijasi bulsa, jamoa tusidagi guruxlarda jamoaning uzini uzi belgilashi samarasi
xisoblanadi. Shunday kilib, jamoadagi obru-e'tiborlilik-bu sub'yektning avvalo boshkalarda (ba'zida u uz obru-
etiborining kay darajada ekanligini bilmasligi xam mumkin) va fakat shu munosabat bilan sub'yektning uzida
yuksak darajada gavdalanganligi demakdir. Nixoyat, shaxsning individ ichidagi "bushligi"da-sub'yektning
psixologik fazilatlari kompleksidir: birinchi xolda uzboshimchaligi, kattikkulligi, uziga ortikcha bino kuyishi,
tankidni yoktirmasligi bulsa, boshka xollarda-prinsipialligi, bexad akilliligi, xayrixoxligi, me'yorida talabchanligi
(shaxsning interaindivid kichik sistemasi) va xokazolar.
Shaxsning metaindivid kichik sistemasi kishining eng muxim ma'naviy extiyojlaridan biri-shaxs darajasiga
kutarilish extiyojini, ya'ni uz faoliyati bilan boshka odamlarning akliy va xissiy jabxalarida ular uchun axamiyatga
ega bulgan uzgarishlar yasashiniboshkalardan kuprok darajada ifoda etadi. Bunday extiyoj sub'yekt tomonidan
anglanilgan yoki anglanilmagan bulishi mumkin, bir kishida u ancha terok,boshka birovida esa sekinrok bulishi,
uning ruyobga chikarilishi boshka odamlar uchun ijobiy yoki salbiy okibatlar keltrishi mumkin, nixoyat, bir kishida
bu extiyojlarni kondirish uchun vositalar mavjud bulishi (yuksak darajada bilimdonligi, yoxud xissiy olimining
boyligi, yoxud turli xildagi kuplab mamlakatlarga egalik, yoxud bexad mardligi va kat'iyligi, yoxud ana shu
fazilatlarning xajmi evaziga) mumkin, boshkasida esa bunday vositalar ancha cheklangan buladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
