O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi

haqida» degan kitobida bayon qilgan. Shu sababli Aristotel alohida fan bo'lgan psixologiyaga asos solgan olim yoki 
psixologiya fanining «otasi» deb hisoblanadi. U bir qancha asarlar yozib, ularda psixologiya masalalari bo'yicha o'z 
qarashlarini bayon qiladi. Aristotel ruh tan bilan uzviy bog'langan, deb hisoblaydi. «Ruh-deydi u-o'z taiatiga ko'ra 

---

 
132 
hukmron asosdir, tana esa tobe narsadir». Aristoteldan keyin Demokrit, undan keyin Epikur (342-271 yillar), Rim 
shoiri  va  faylasufi  Lukresiy  Karr  (99-95  yillar)  psixologiya  fanining  rivojlanishiga  o'z  nazariyalari  bilan  hissa 
qo'shdilar. Lukresiy psixik hodisalarning tanaga bog'liqligini tajribada asoslab berdi. 
0‘rta asrlardan fransuz tabiatshunos olimi R.Dekart nomini tilga olmaslik mumkin emas. Chunki bu olimning 
nomi bilan keyinchalik  fiziologiyada va Psixologiyada ko'p ishlatiladigan refleks  tushunchasi bog‘liqdir. R.Dekart 
o'z  zamonasida  birinchi  marta  refleks  tushunchasini  odam  hatti-harakatini  tushintirishda  ishlatdi  va  harakatlarni 
tashqi  muhit  ta'siri  ostida  ro'yobga  kelishini  refleks  mexanizmi  deb  tushuntiradi.  Lekin  R.Dekart  odam  faoliyatini 
to'g'ridan-to'g'ri  jonsiz  mexanizm,  mashina  sifatida  tasavvur  qiladi,  odam  ruhining  bu  xatti-harakatlarga  biron  bir 
aloqasi  bolishi  mumkinligini  butkul  rad  etadi.  Ya  ni  refleks  tushunchasi  uning  risolalarida  juda  tor  manoda,  faqat 
fizik  aks  ettirish  ma'nosida  qabul  qilingan.  Lekin  shunga  qaramay,  bizning  zamonga  kelib,  R.Dekart  ta'limoti 
mexanikligi  uchun  em'as,  balkim  materialistic  dunyo  qarashdan  kelib  chiqayotganligi  uchun  refleks  tushunchasi 
qaytadan tahlil qilingan holda qqabul qilindi. 
Psixologiya  fanining  rivojlanishida  CH.Darvinning  evolyusion  nazariyasi  nihoyatda  katta  ahamiyatga  ega 
bo'ldi. 
Vilgelm Vund 1879 yili Leypsigda birinchi eksperimental psixologiya amaliysini tashkil qildi. Oradan ko'p 
o'tmay, 1881 yili Berlin universiteti qoshida eksperimental psixologiya instituti tashkil qildi. 
XIX  asrning  oxirida  Rossiyada  Tokarskiy,  Bexterev,  Langerlar,  1911  Chelpanov  rahbarligida 
eksperimental  psixologiya  amaliysi  ochildi.  XIX  asrning  oxirlaridan  boshlab,  psixologiyaning  boshqa  sohalri: 
hayvonlar psixologiyasi, tarixiy psixologiya, yoshga aloqador kishilar psixologiyasi maydonga keldi. 
Eng  muhimi-XX  asrga  kelib,  psixologiyaning  tatbiqiy  sohalari  paydo  bo'ldiki,  endi  qo'lga  kiritilgan 
yutuqlar  bevosita  ta'lim,  tarbiya,  sanoat,  biznes,  marketing  xizmatlari,  boshqaruv,  sog'liqni  saqlash, 
huquqbuzarlikning  oldini  olish  sohalariga  dadil  joriy  etila  boshladi.  XXI  asrning  birinchi  yiliga  kelib,  psixologiya 
nazariy, tahliliy fandan bevosita amaliyotning ehtiyojlarini qondiruvchi tadbiqiy fanga aylandi. 
Biz  sobiq  sho‘rolar  davrida  tabiatni  birlamchi,  ruhni  ikkilamchi  deb  o'rgana'r  edik,  birinchi  o'ringa  borliqni, 
ikkinchi o'ringa tafakkurni qo'yar edik. 
Sharq mutafakkirlari ma'naviy hayot jamiyat taraqqiyotini, kishilar faoliyatini belgilaydi, deb ta'lim beradilar. 
Shu  bilan  birga  ular  ijtimoiy  hayot  va  ijtimoiy  ong  o'rtasidagi  munosabatlar  murakkab  ekanligini  ta‘kidlaydilar, 
ijtimoiy ong ijtimoiy borliq bilan davlat, huquq, siyosat va boshqa shu kabilar bilan bog'liq ekanligini uqtiradilar.  
Psixologiya  fanini  rivojlantirish  sohasida  Sharq  mutafakkirlaridan  Abu  Nasr  Forobiy,  Abu  Rayhon 
Beruniy,  Ibn  Sino,  Abu  Homid  Muhammad  G'azzoliy  kabilar  katta  hissa  qo'shganlar.  Mustaqil  O'zbekiston 
Respublikasida  milliy  psixologiya  fanini  rivojlantirish  uchun  psixolog  olimlarimizdan  I.P.Ivanov,  E.G.G'oziyev, 
M.G.Davletshin,  V.A.Tokoreva,  B.R.Qodirov,  G.B.Shoumarov,  E.Z.Usmonova,  S.A.Axunjonova,  R.l.Sunnatovlar 
ham munosib hissa qo'shib keldilar va qo‘shmoqdalar. 
 
Har  bir  fanning  o'z  predmeti  bo'lgani  kabi,  psixologiya  ham  o'z  predmetiga  ega.  Ammo  psixologiya 
o'rganadigan  voqelik  boshqa  fanlardagidan  tubdan  farq  qiladi.  Chunki  uning  predmetini  ko'z  bilan  ko'rib,  ushlab 
yoki  bevosita  o'lchab  bo'lmaydi.  Ularni  fikr  yuritish,  tasavvur  qilish,  his  qilish  orqaligina  bilib  olish  mumkin. 
Psixologiya predmetiga quyidagi ta'rif berish mumkin: