O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi

yo‟naltirilganligiga aytiladi. Yo‘naltirilganlik shaxsning extiyojlariga, qiziqishlariga, faoliyat maqsadlariga bog‘liq 
holda namoyon bo‘ladi.  
Boshqa  psixik  jarayonlar  kabi  diqqat  ham  o‘zining  nerv  fiziologik  asoslariga  ega.  Mashhur  rus  fiziologi 
I.P.Pavlov diqqatning fiziologik asosini yangi voqea, hodisalarni aks ettirish jarayonida bosh miya yarim sharlarida 
yuzaga  keladigan  «Bu  nimaq»  refleksi  tashkil  etadi  degan  taxminni  ilgari  surdi.  Shuningdek,  yo‘naltirilganlik 
sub‘yektning extiyojlariga, uning faoliyati maqsadlari va vazifalariga mos keladigan ob‘yektlarning tanlanganligida, 
ixtiyoriy va ixtiyorsiz tanlashda, ajratishda namoyon bo‘ladi. Diqqat-e‘tiborning bir xil ob‘yektlarda to‘planganligi 
(konsentrasiyalanishi)  ayni  paytda  barcha  begona  narsalardan  chalg‘ishni,  boshqa  ob‘yektlarning  vaqtincha  inkor 
etilishini  taqozo  qiladi.  Shu  tufayli  in‘ikos  aniq-ravshan  bo‘la  boradi,  tasavvurlar  va  o‘y-fikrlar  faoliyat 
tugallanmagunga  qadar,  undan  ko‘zlangan  maqsadga  erishilmaguncha  ongda  saqlanib  qoladi.  Shu  yo‘sinda 
faoliyatning nazorat qilib va boshqarilib borilishi ta‘minlanadi. 

---

 
159 
Diqqat  sezgi,  xotira,  tafakkur  va  harakat  jarayonlarida  namoyon  bo‘lishi  mumkin.  Shu  sabbali  diqqatni 
biror  narsaga  qaratish  ob‘yektiga  (idrok  etiladigan  buyum,  xotira,  tafakkur,  harakat  tasavvurlari)  bog‘liq  holda 
diqqatning namoyon bo‘lishining quyidagi shakllarini: sensor (perseptiv), aqliy, harakatlantiruvchi shakllarini ajratib 
ko‘rsatadilar.  
Hozirgi  vaqtda  sensor  (ko‘rish,  eshitish)  diqqati  ko‘proq  o‘rganilgandir.  Diqqatga  ta‘rif  beradigan 
ma‘lumotlarning  ko‘pchiligi  amalda  uni  tadqiq  etish  natijasida  qo‘lga  kiritilgan.  Diqqat  bamisoli  bilish  (idrok, 
xotira,  tafakkur)  jarayonlari  orasida  namoyon  bo‘lib,  ular  samaradorligining  oshishiga  yordam  beradi.  Jumladan, 
idrokning  aniq-ravshanligi  va  to‘laqonligi  diqqatga  bog‘liq,  diqqatning  susayishi  perseptiv  jarayonlarning 
birmuncha darajada buzilishiga va shakllanayotgan siymoning o‘zgarib ketishiga olib borishi mumkin. 
Diqqatning bir nechta turlari mavjud: 
1.  ixtiyoriy diqqat; 
2.  ixtiyorsiz diqqat; 
3.  ixtiyoriydan so‘nggi diqqat.