O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus talim vazirligi

 

3.1.1. Eritropoez jarayoni mohiyati 

 

Eriropoez ko‗mikning hujayralari eritrotsitlarning o‗tmishdoshi hisoblanadi. 

Ularda  gemonlabin  sintezi  amalga  oshadi.  Gem  hosil  bo‗lishi  uchun  ikki  oqsil  – 

ferritin va siderofilinlar tarkibidagi temir ishlatiladi. Organizmning temirga bo‗lgan 

bir  kunlik  ehtiyoji  20-25  mg  bo‗lib,  uning  ko‗p  qismi  o‗z  faoliyatini  tugatgan  va 

parchalangan  eritrotsitlardan  va  qolgan  qismi 

esa,  ovqatdan  olinadi. 

Eritrotsitlarning hosil bo‗lishi uchun, foliy kislota va vitamin V

12

 zarur. Ovqatdagi 

vitamin  V

12

  ning  so‗rilishi,  Kasl  ichki  omili  –  gastromukoprotein  (me'da  shirasi 

tarkibiga kiradi) bilan hamkorligida o‗tadi. Hosil bo‗lgan majmua ko‗mikka kelib 

---

 

52 

tushadi  va  bu  yerda  gemoglabin  sinteziga  ko‗maklashgan  holda  eritrotsitlarning 

hosil  bo‗lishini  rag‗batlantiradi.  Eritropoezda,  shu  bilan  birga  gemoglabin 

molekulasini  tarkibida  temiri  bo‗lgan  qismini  sintezlashni  faollashtiradigan 

vitamin  S,  gem  sinteziga  ta'sir  ko‗rsatuvchi  vitamin  V

6

  va  eritrotsitning  lipidli 

stromasini hosil bo‗lishida qatnashadigan vitamin V

2

 kabilar ham ishtirok etadi.  

Qon  yo‗qotish  tez  va  ko‗p  miqdorda  bo‗lganda,  yetilgan  shaklli 

elementlarning patalogik parchalanishida, to‗qimalarni kislorodga bo‗lgan ehtiyoji 

va  uning  ta'minlanishi  (har  qanday  ko‗rinishdagi  gipoksiya)  o‗rtasidagi 

nomtanosiblik  paytida  eritropoezning  tezligi  bir  necha  marta  ortishi  mumkin. 

Bunday sharoitda, qon plazmasida eritropoezni jadallashtiruvchi maxsus moddalar 

– eritropoetinlar sezilarli miqdorda paydo bo‗ladi. Eritropoetinlar kelib chiqishiga 

ko‗ra,  glikoprotein  tabiatli  gormon  bo‗lib,  aksariyati  buyraklarda  va  uncha  katta 

bo‗lmagan  miqdorda  jigarda  hamda  jag‗  osti  so‗lak  bezlarida  sintezlanadi. 

Eritropoetin  uchun  asosiy  hujayra  –  nishon  ko‗mikdagi  yadroli  eritroidli 

o‗tmishdoshlar  hisoblanadi.  Eritropoetin  gemoglobin  hosil  bo‗lish  tezligini 

oshiradi. Qon hosil bo‗lishiga, eritropoetinlardan tashqari, androgenlar va bir qator 

mediatorlar ham ta'sir ko‗rsatadi.  

Qon hosil bo‗lishini asosan gumoral omillar boshqaradi. Har turdagi shaklli 

elementlarning hosil bo‗lishi mustaqil yo‗l bilan boshqariladi. Qon hosil qiluvchi 

to‗qimalarning  kuchli  innervatsiyalanishi,ularda  ko‗p  sonli  interotseptorlarning 

mavjudligi,ushbu a'zolar reflektorli o‗zaro hamkorlik tizimiga kirishini ko‗rsatadi. 

Qon  yaratilishini  boshqarib  turuvchi  murakkab  mexanizmlar  juda  aniq 

faoliyat  ko‗rsatadi.  Shu  tufayli,  sog‗lom  organizmda  yemirilayotgan  qon 

tanachalarining  miqdori  hosil  bo‗layotgan  qon  tanachalarining  miqdoriga  teng 

bo‗lib,ular o‗rtasida doimiy muvozanat saqlanib turadi. 

Sut  yemizuvchilarning  homilasida  qon  hujayralarining  hosil  bo‗lishi  va 

rivojlanishi  jigarda  sodir  bo‗ladi.  Embrional  davrning  oxiriga  kelib  jigardagi 

jarayor tugaydi va universal gemopoezni amalga oshiruvchi markaziy a'zo sifatida 

---

 

53 

suyak  ko‗migi  faoliyati  ko‗rsatadi.  U  timus,  limfatik  tugunlar  va  boshqa 

gemopoetik a'zolarni tanasimon hujayralar bilan ta'minlaydi.