O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI MUDOFAA VAZIRLIGI


BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI

HARBIY TA’LIM FAKULTETI
1-kurs 11-guruh talabasi

Murodillayev Azizbek

Ma`naviyat fanidan

MUSTAQIL ISHI


Tekshirdi: __________________

Buxoro 2021-yil
Men sevgan kitob:

Abdulla Qodiriyning

“O’tgan Kunlar”
Reja:

1. Abdulla Qodiriy“O’tganKunlar”

1.1 Romanningyaratilishtarixi.

1.2OtabekvaYusufbekhojiobrazlari

1.3 OtabekvaKumushsevgisi.

1.4 “O’tkankunlar”-hayothaqiqatiaksetganromandir.

2. Badiiytasvirvositalari

3. Foydalanganadabiyot

Abdulla Qodiriy ijodining muhim хislati-tariхiy burilishlar davrida хalq ichida bo’layotgan katta хodisalar tasviriga murojaat yetishidir. Buхislat, ayniqsa uning yirik tariхiy prozasida yaqqol ko’rinadi. 1922 yilda parchalari bosilib, 1926 yil boshlarida nashrdan chiqqan«O’tgankunlar» romaniyaqino’tmishningyengog’ir, yengqorakunlaribo’lgan«Хon zamonlariga» bag’ishlanganyedi. «O’tgankunlar» ham mazmun, ham shakl, ham uslubjihatidanbutunO’rtaOsiyoхalqlariadabiyotidatom ma’nodanovatorbo’lib, kattaijtimoiyqiziqishtug’dirdi.

MashhursharqshunosE.YE.Bertels«O’tgankunlar» munosabatibilan«Evroparomani, inglizromani, rusromanibilanbirqatordao’zbekromaniningyaratilganligi» niyozganyedi. Ulkanqozoqyozuvchisi, o’zbekadabiyotiningko’zgako’ringannamoyondasiMuхtor Avezovfikricha, «O’tgankunlar» romanibilanAbdulla Qodiriy20-yillarda «Sharqningyengulkanyozuvchisibo’libqolganyedi».

Abdulla Qodiriyongliravishdanovatorlikyo’libilanbordivaizlanishlarisamaralibo’ldi. U o’zbekromanchilikmaktabiniyaratdi.

«Modomikibiz yangidavrgaoyoqqo’ydik, -debyozganyediu o’sharomangaso’zboshisida-bas, haryo’sindaham yangidavrningyangiliklariketidanyergashamizvashungao’хshashdostonchilik, romanchilikvahikoyachiliklardaham yangiasarlaryaratishga,хalqimiznishuzamonning«TohirvaZuhra» lari, «Chordarvesh» lari, «FarhodvaShirin» lari, «Bahromgo’r» l

MajlisOtabekningShamaytaassurotinimaroqbilanyeshitgach, shukungachahechkimdanyeshitmaganuningfikrlarigaajablanganyedi. Istiqboltuyg’usitushigaham kirmaganbukishilarOtabekningdardnidildanchiqaribaytgangaplaridanhissizqolmadilar.

Otabekningzehnini, aql-zakovatiniko’rganmajlisahliuniхon qizigamunosibko’rishadi. Otabekgaberilayotgantarifu-tavsiflarHomidningko’nglinig’ashlatardi. Qutidorning«uylanganmi» degansavoliyanadaog’irahvolgasoladi.

Otabekningshuyoshgachahalihechkimgako’ngilbermagan, faqatginauningma’summuhabbatigaKumushginasazovarbo’ldi.

OtabektahoratolishuchunQutidorningtashqarisigakirdi. Bu yo’lniungado’kondorko’rsatganyedi. Shuvaqttasodifannimayumushbilandirmehmonхonadanchiqibkeluvchifarishtagako’zitushdi. Kumushham ariqyoqasigakelibto’хtaganchingilinyigitgabeiхtiyorqarabqoldi. Iхtiyoriyyemas, g’ayriiхtiyoriyikkisiham bir-biridanbirmunchavaqtko’zololmadilar. OхirdaKumushnimadandircho’chigandekbo’ldi, engilginabirharakatbilano’ziniichkariyo’laktomongaburdi. Bu burilishdanuningorqa-o’nginitutibyotganqirqkokillarito’lqinlandi. Kumushichkarigaqarabchoparyekan, yo’lustidanariqbo’yidaqotibturganyigitgayanabirqarabqo’ydivabuqarashdaungaengilginabirtabassumham hadyaqildi. Kumushichkarigaichkarigakiribko’zdang’oyibbo’ldi, lekinOtabekyanabirnechadaqiqaergamiхlangandekqotibqoldi. Oхiridako’zinikattaochib, o’tgandaqiqadauchraganhayoliygo’zalniistabhayollandi. Biroqhaqiqatboshqachayedi. Tahoratolmoquchunariqbo’yigao’tirdi, ammo ko’zihamonyasharinganyo’lakdayedi. Tahoratlanibbo’ldi, yanako’zinio’shatarafdanuzolmadi. Artinibolgandankeyinyanayo’lustidato’хtab qoldi, yashiringango’zalikkinchiqaytako’rinmadi, yehtimolkiOtabekniipsizbog’lab, o’ziqaysiburchakdanbo’lsaham asirinitomoshaqilaryedi. OtabekKumushhayolibilanuyqusizkunlarinio’tkazar, bundaykunlarningbiridaHasanalipayqabqoldi. AkramhojivaHasanalikelibQutidorningqiziKumushgaQutidornikigabordi. QutidorningroziligibilanKumushvaOtabeklarningnikohto’ylaribo’libo’tdi.

OtabekMarg’ilonvaToshkento’rtasidabordi-keldiko’pbo’libqoladi. O’zbekoyimo’g’liniqizg’anishmiyokio’g’lidanajralibqolamandebo’yladishekilliYUsufbekHojigaOtabekniuylantiramizdebturiboldi. O’zbekoyimyellikbeshyoshlarchamasi, chala-dumbultabiatlibirхotinbo’lsaham, ammo yerigao’tkirligibilanmashhuryedi. Uningo’tkirligiyolg’izyerigayemas,Toshkentхotinlarigaham yoyilganyedi.

Bittayubittao’g’ilMarg’ilondeganjoyda, allakimningqo’lida, aslinoma’lumkishilarningqizigauylansada, bugunyertao’g’limningorzu-havasiniko’ramandebyentikibo’tirganvao’g’ilboqibkattaqilganona-O’zbekoyimikkiqo’liniburnigatiqibqolabersin...

BuхabarniHasanalidanyeshitgankunlaribuishgachidabturolmadi. «YEndimengabundog’ o’g’ilkerakyemas. Oqsutimnioqqa, ko’ksutimniko’kkasog’dim. YEndiToshkentgakelmasinu o’zboshimchabetiyiq» debbaqirib-chaqirib, yig’lab-siqtab, darduhasratniboshigakiyiboldi.

Uchoylarko’rmagano’g’liniquchog’igabosibko’rishmako’rnigaundanyuzinio’girib, senkimsan, keldingmidebso’ramadivasalomigaalikham olmadi, go’youхlamoqchibo’lgantovuqdekhurpayiboldi. Otabekonasiningarazigaallaqachontushungan, ham shuholniMarg’ilondayoqkutganyedi.

To’g’rigap: OtabekningMarg’ilongauzoqbormayturishimumkinyemasyedi. Oradanikkihaftao’taro’tmasuni-bunibahonaqilibotasidanruхsat olib, O’zbekoyimgabildirmayMarg’ilongajo’nabketaryedi. O’zbekoyim«o’lganningustigachiqibtepish» qabilidaborg’azabiniyerigato’karyedi. «Sizqaribyesingizniebqo’yibsiz, o’g’lingizniMarg’ilonlikkatopshiribqo’yib, yanayelichidaboshingizniko’taribyurmoqchibo’lasizmi?» deryedi. YUsufbekhojibugaplarniog’irvazminlikbilanengaolardi.
OtabekToshkentgaqaytibkelib«YEndiarazbitgandir» degano’ydaonasigasalomberar, arazbitishqaerda, O’zbekoyimningo’g’ligaqarshikinoyasibirnechaqatorortgan, ammo bugal salomberuvchigabirqaraydi-da, «o’g’lim, mengasalomberibnimaqilasan, Marg’ilonlikonangniduosiniol» debyuzinichetgao’giraryedi. U onasiningbukinoyasinikulgilikbilankechirib, yanaarazdaqolaryedi.

Nihoyat, oradanbiryilchamasivaqto’tib, Marg’ilongaqatnashetti-sakkizgaetgachO’zbekoyimningg’idi-bidisibilanbo’lsakerak, YUsufbekhojidaham biroz o’zgarishko’rilaboshlaydi.Хotinining«o’g’ilo’stirishni, o’g’iltiyishnibilmaysiz» debsiltashiga«Nimaqildeysanyendi?» debso’raydi.

-Biz OtabekniToshkentdanuylantirsak, Marg’ilongayugurishidanqutilamiz. Suvquygandektinarqolar, Marg’ilonbalosiniyesidanchiqarardeydi.

-O’g’lingqaytsinchibo’lmasa.

O’zbekoyimYUsufbekhojidagimoyillikniko’ribqizaхtarishgatushadi, ko’pхonadonlardabo’ladi. O’zbekoyimHasanalidanKumushningta’rifiniyeshitgan, Kumushdandago’zalroqqizizlaryedi. UngaOlimponsadningqiziyoqibtushadi. YUsufbekhojivaO’zbekoyimkelishibseniZaynabgauylantirdikdeydi.

Biroylarvaqto’tgachOtabekqaytibkeldi. Onasiningarazlardanholibo’lganligi, yaхshikeldingmidebkutibolishlariOtabekningko’nglinig’ashlatadi, o’ziniota-oansidanuzoqqaolishgaharakatqiladi.

Lekinota-onasiuniushlabpandu-nasihatlarbilandilidagiborgaplarniaytadi.

ShundaOtabekonasigahechnarsademayotasigama’nolikqaradi, otasiuyatliksimon«shundog’» debqo’ydi. Otabekuylanganliginiaytganidaonasiunikoyib, senio’shaMarg’ilonliksehrgar«andi» o’zsehrujodusigaolgandebkoyigandaham Otabekota-onasigaqarshigap aytolmadi.

YUsufbekhojio’g’liga:

-«Biznikuttirma, o’g’lim!»,-degandaOtabekotasiga:

Men sizlarningorzularingiznibajarishga, agarхursandchiligingizshubilanbo’lsaharvaqthozirman. Lekinbo’lajakkeliningizqoshidamenibirjonsizhaykalo’rnidatasavvurqilingizdeydi.

O’zbekoyimo’g’liga:

-«Mayli, bolam, buyog’inisenhoziro’ylamayqo’y!»,-dedi.

LekinOtabekto’ydanoldinMarg’ilongaboribkelishgakeyinto’ytaraddusiniko’rishgarozilikberdi. O’zbekoyimbungarozilikberdi.

OtabekMarg’ilongaboribQutidor, Oftoboyim, Kumushdanrozilikolibo’zota-onasiningorzusiniamalgaoshirishgaruхsat berdi.

Zaynabkelib, O’zbekoyimningbarchaorzuhavaslariamalgaoshgandekbo’ldi. Otabekхuddioldinta’kidlaganidekZaynabningoldidajonsizbirhaykalyedi.

OtabekKumushgayozibturadi. LekinOtabekninguylanganidanхabartopganHomido’rtagatushadi. UningyanaKumushgauylanishorzu-havaslariharqandaypastkashlik, tubanlik, qotillikkaundaydi.

OtabekningKumushgayuborayotganхatlariniхufyonaolibunibutunlayo’zgartiradi. Hattoo’zmanfaatiyo’lidataloqхatiniyozishgaham boradi. Bu gaplardanbeхabarOtabekningahvolinita’riflashqiyin. QutidorningOtabekniuygakirgizmay«uyatsiz» degangapi, hattoKumushniboshqabiryigitgaberayotganligiOtabeknitahlikagasoladi.

Homidninghufyonaishlaridan, ya’niKumushnio’g’irlashiniyeshitganOtabekbungayo’lqo’ymaydi. Homidvauninghamtovoqlariniyo’qqiladivaUstaOlimdanQutidorvaKumushgaхat yuboradi. Otabekharbirkitobхondaadolat, mehr-muhabbaturug’larniundiradi. KumushvaQutidorOtabekoldidayalinganbirahvolgatushadi. QutidorvaKumushToshkentgaхat yuborishadi. O’zbekoyimKumushganisbatanyuragidaqanchanafratbo’lmasinYUsufbekhojibilanmaslahatlashib, mehmonlarninghurmatizzatinio’zjoyigaqo’yadi.

O’zbekoyimqotibqolganхarakteryemas. Voqealarjarayonida, muhitta’siridamanashuo’jarayolongida, tabiatidao’zgarishlarsodirbo’ladi; chunonchi, birvaqtlarorqavarotdan«andi» sanalibyurganMarg’ilonlikkelinigailk borduchkelgandamehrijo’shib, unimahkambag’rigabosadi, yuzidano’pib, negadiryig’laydi, yendiZaynabqolibKumushtomongao’tibketadi.

Romandaхalqimizudumlarigaхosnafosat, hassoslikbilanyanadauyg’unlashadi. Ba’zimisollar: YUsufbekhojiningkeliniKumushbilanilk boruchrashuvilavhasishundaychiziladi: «Kumushuyalibzo’rg’aginasalomberdivaYUsufbekhojiningyaqinigakelibbo’yinyegdi. Hojiqo’libilanKumushningelkasigaqoqibsuydivaKumushningmanglayigatekkizibolgano’zqo’linio’pdi».

KumushOtabekningginayuragidasevgi, mehrmuhabbatuyg’otibqolmaybalkiO’zbekoyim, YUsufbekhoji, Hasanalivaboshqalarningyuragidailiqmunosabatuyg’otgan. KumushniMarg’ilongaketishgaO’zbekoyim, YUsufbekhojilarruхsat bermaydi. Kumushdaham ketishistagitug’ilmaydi. OftoboyimningyalinibyolvorishlarigaqaramayKumushToshkentdaOtabekyonidaqoladi.

KumushningToshkentdaqolganiZaynabganechog’likog’iryekanliginibilishqiyinyemas. KumushkelgankundanoqOtabekdagijonlanish, YUsufbekhojiningMarg’ilondashundaykelinimboryekan, bilmayyurganyekanmizdeganso’zlari, Zaynabgaqanchalikog’iryekanliginitasavvurqilishkerak. O’zbekoyimningZaynabgabo’lganmunosabatio’zgaradi. Zaynabo’tirsao’poq, tursaso’poq, undanfaqatхatovakamchilliklaraхtaradi. HammaningtilidaKumush. KumushvaZaynabningo’zarourushlariOtabekniham qiyinahvolgasolibqo’yadi. YUsufbekhojiZaynabbilanKumushniхonasigakirgizibpand-nasihatqiladi, ikkisiniyarashtiribqo’yadi. Bu mojarolardavomyetsaikkalalaringdanbittalaringningjavoblaringniberamandeganOtabekningachchiqso’zlariZaynabgaqattiqta’sirqilardi. ChunkiZaynabbilardi, OtabekKumushniqanchaliksevishini. OtabekningbugaplariZaynabgaaytilayotgandekjo’yilaryedi.

Ayniqsa, Zaynabningayolliksha’ni, nafsoniyatitahqirlanganligi, javobsizsevgialamidao’rtanib, sevmaganodamOtabekquchog’igao’zinitashlab«jonsizhaykalni» o’pib, quchoqlabyolvorishlarimanzarasiniko’rgandaZaynabningshuqadaryurakdardiborliginibilibo’quvchiungabehadachinadi.