O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta'lim vazirligi

Amaliy mashg‟ulot 15-16. 

Ortogonal proektsiyalarda soyalar 

o 

Ishdan  maqsad:  Talabalarda  soya  haqida  tushunchalarni  rivojlantirish  va 

ularga oid masalalarni ishlash bo‟yicha ko‟nikma va malakalarni shakllantrish. 

Masalaning  qo‟yilishi:  Tinglovchi  variant  bo‘yicha  berilgan  masalani  A4 

format qog‘ozida kerakli asboblar yordamida bajarishi lozim. 

 

Ishni bajarish uchun namuna 

Prizma  soyasi.  Prizma  soyasining  konturi  qirralarining  soyalari  bilan 

aniqlanadi (18/.1 shakl). Prizmaning yoritilganligini gorizontal proektsiyasi bo‘yicha 

oson  aniqlash  mumkin,  chunki  ikki  qirrasi  –  AA'D'D  va  DD'C'C  –  va  yuqori  asosi 

yorug‘likka qaragan. SHundan kelib chiqadiki, AA'V'S'S siniq chiziq o‘z soyasining 

konturi bo‘ladi. Bu chiziqning soyasi prizmaning tushuvchi soyasi bo‘ladi.  

---

 

 

                                         

 

Piramida soyasi. Beshburchakli piramida soyasini quramiz(18.2 shakl).   

S  uchining  tushuvchi  soyasi  S*

1 

qurib  olamiz  va  yon  qirralarini  soyasini 

aniqlaymiz.  A

1

V

1

S

1

D

1

E

1

  nuqtalarni  S*

1 

nuqta  bilan  birlashtiramiz(chizmada  to‘g‘ri 

chiziqlar S*

1

S

1

, S*

1

V

1

, S*

1

E

1 

ko‘rsatilgan).tushuvchi soyaning kontur chizig‘i bo‘lib 

S*

1

A

1

  va  S*

1

D

1 

to‘g‘ri  chiziqlar  hisoblanadi.  SHuning  uchun  o‘z  soyasida 

piramidaning ASE va DSE qirralari va asosi yotadi. 

 

 

 

 

 

TSilindr  soyasi.  To‘g‘ri  aylana  tsilindrni  o‘z  soyasini  konturini  aniqlash 

uchun  ikkita  proektsiyalovchi  nurlar  R  va  G  tekisligini  tsilindr  sirtiga  urinma  va 

tashkil etuvchilarini V

 

proektsiyalar tekisligi bilan 45º ostida o‘tkazamiz. Yasovchilar 

18.1 шакл 

18.2 шакл 

---

 

MM'  va  NN',  tsilindrga  R  va  G    tekisliklar  urinadi  va  yuqori  va  pastki  asoslarining 

MBN  yarim  aylanasi  o‘z  soyasining  konturini  aniqlaydi.  TSilindrning  tushuvchi 

soyasi konturi MM'  va NN'  yasovchilar va  yarim aylanalar (MBN  va M'B'N')ning 

soyalaridan iborat bo‘ladi (18.3 shakl). TSilindr shunday joylashganki, uning soyasi 

bir vaqtning o‘zida ikkita proektsiyalar tekisligiga tushadi. M'B'N' yarim aylananing 

soyasi  V

 

proektsiyalar  tekisligida  shu  yarim  aylanada  tanlangan  1,  2  nuqtalar 

bo‘yicha quriladi.