O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus talim vazirligi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS

TALIM VAZIRLIGI

MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITUTINING

JIZZAX FILIALI

‘’AMALIY MATEMATIKA’’ FAKULTETI

‘’TABIIY FANLAR VA IQTISODIYOT ‘’KAFEDRASI

‘’IQTISODIYOT NAZARIYASI’’ FANIDAN

MUSTAQIL ISH

MAVZU: Inflyasiya va uning namoyon bo‘lish shakllari.

TOPSHIRDI: 921-gruh talabasi D.SAMANQULOV

QABUL QILDI: S.A.Saitov

REJA:

1.  Inflyatsiya tushunchasi, ko’rsatkichlari va o’lchanishi  
2.  O’sish sur’atlariga ko’ra inflyatsiya turlari   
3.  Inflyatsiya sabablari  
4.  Inflyatsiyaning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari va inflyatsiyaga qarshi  
siyosat  
   
1.Inflyatsiya tushunchasi, ko’rsatkichlari va o’lchanishi  
Inflyatsiya  (  lotincha  inflatio  -  shishish,  bo’rtish,  taranglashish)  –    ma’lum  
davr  mobaynida    mamlakatda  narxlar  o’rtacha  (umumiy)  darajasining    barqaror  
o’sishi,  pulning  xarid  qobiliyatini  uzoq  muddatli  pasayishi.  Inflyatsiya  bozor  
iqtisodiyotining  asosiy  izdan  chiqaruvchi  omillari  jumlasiga  kiradi,  uning  sur’ati  
qanchalik  yuqori  bo’lsa,  iqtisodiyotga  xavfli  ta’siri  shunchalik  katta  bo’ladi.  
Ayniqsa  bir  iqtisodiy  tizimdan  ikkinchi  bir  iqtisodiy  tizimga  o’tayotgan  
mamlakatlarda  inflyatsiyaning  iqtisodiyotga  ta’siri  ancha  xavfli.  Chunki,  bu  davr  
narxlarning  erkinlashuvi  va  shunga  muvofiq  ularning  umumiy    darajasi  keskin  
oshib ketishi bilan bog’liq.  
Ammo  inflyatsiya  davrida  barcha  tovarlarning  narxlari  ham  oshavermaydi:  
ayrimlariniki barqaror bo’lib tursa, ba’zilariniki esa tushishi mumkin.   
 “Inflyatsiya”  atamasi  ilk  bor  Shimoliy  Amerikada    1861-1865  yillardagi  
Fuqarolar urushi davrida   qo’llanildi. Inflyatsiyaning atamasi muomaladagi qog’oz  
pul massasining tovarlarning real taklifiga nisbatan haddan ziyod ko’payib ketishi  
holatini  izohlangan. . Ammo inflyatsiyaning bunday tavsifi  mukammal emas va  
uning  sabablarini  ochib  bermaydi.  Umuman  olganda  inflyatsiya  pul  muomalasi  
qonunlarining  buzilishi  shakli  sifatida  makroiqtisodiy  muvozanatning  buzilishini,  
talab va taklif nomutanosibligini  anglatadi.  
Keynschlar maktabi namoyondalari bunday nomutanosiblikning  sababi to’liq  
bandlik  sharoitida  talabning  haddan  ziyod  bo’lishida  deb  bilishadi.  Shu  sababli   

ular  ishlab  chiqarish  quvvatlaridan  foydalanish  darajasi  past  bo’lsa  byudjet  

taqchilligi  va  qo’shimcha  pul  chiqarish  yo’li  bilan    xarid  qobiliyatini,  boshqacha  
aytganda  yalpi  talabni  ko’paytirish  inflyatsiyaga  olib  kelmaydi  deb  
hisoblashishadi.  
Neoklassik  
yondoshuv  
tarafdorlari  inflyatsiyaning  
manbai  ishlab  
chiqarishning haddan ziyod o’sishida, ishlab chiqarish xarajatlarining ko’payishida  
deb bilishadi. Demak  keynschilar  inflyatsiyaga talab tomonidan, neoklassiklar esa  
taklif tomonidan  yondoshishadi.    
Agar  iqtisodiyotda  tovarlar  va  xizmatlar    massasi  yalpi  talabga  nisbatan  
sekinroq  o’ssa,  yoki    yalpi  talab  ko’paygani  holda  o’zgarmasdan  tursa,  bu  
nomutanosiblik    narxlar  darajasining  ko’tarilishi  orqali  bartaraf  etiladi.  Oqibatda  
pul birligining xarid qobiliyati pasayadi va milliy iqtisodiyotning qo’shimcha pul  
massasiga ehtiyoji paydo bo’ladi.   
Inflyatsiya  nafaqat  pul  muomalasining  izdan  chiqishi,  balki    butun  takror  
ishlab  chiqarish      mexanizmining  kasali,  makroiqtisodiy  buzilishlar    natijasidir.  
Narxlarning  o’sishi,  pul  birligi  xarid  qobiliyatining  pasayishidan  tashqari  
inflyatsiya namoyon bo’lishining quyidagi uch belgisi ham bor. Bular:  
1)  
valyuta kururslarining o’zgarishi;  
2)  
 kredit berish shartlarining qimmatlashuv va muddatlarining qisqarishi  
tomon o’zgarishi;  
3)  
kundalik ehtiyoj mollaridan iborat iste’mol savati narxsining o’sishi.    
 Inflyatsiya  narx indekslari - deflyator va iste’mol narxlar indeksi yordamida  
aniqlanadi.   
Narxlar  o’rtacha (umumiy) darajasining  nisbiy o’zgarishi inflyatsiya darajasi  
(narxlarning    o’sish  sur’ati)    deb  ataladi.    Makroiqtisodiy  modellarda  inflyatsiya  
darajasi quyidagicha ifodalanishi mumkin:  

    
Inflyatsiyani  miqdoran  o’lchash  uchun  makroiqtisodiyotda  «70-miqdor  

qoidasi»  deb  atalgan  usuldan  ham  foydalaniladi.  Bu  usul  narxlarning  barqaror  
  
o’sishi sharoitida inflyatsiya darajasi necha yilda ikki baravarga oshishini aniqlash  
imkonini beradi. Buning uchun 70 ni yillik inflyatsiya darajasiga bo’lish kifoya:  
Narxlar ikki martaga                   70  
oshishi uchun zarur        =  ----------------------  
 yillar soni                                      
Misol uchun, yillik inflyatsiya darajasi 7 % ga teng bo’lsa, taxminan 10 yilda   
narxlar ikki martaga oshadi, ya’ni, (70:7 = 10).  
Real  YaIM  va  jamg’armaning  necha  yildan  so’ng  ikki  marta  oshishini  
hisoblash zarur bo’lgan hollarda ham «70-miqdor qoidasidan» foydalaniladi.