O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus talim vazirligi

2.  O’sish sur’atlariga ko’ra inflyatsiya turlari   
Xalqaro amaliyotda inflyatsiyaning narxlarini o’sishi, yani pullarning mikdori  
o’sishi jixatidan asosan uch shaklini ajratiladi:  
1.    Sokin  inflyatsiya.  Ushbu  inflyatsiya  iqtisodiy  rivojlangan  mamlakatlarda  
mavjud  bo’lib,  ushbu  holatda  mahsulotlar,  bajariladigan  ishlar  va  ko’rsatiladigan  
xizmatlarga  bo’lgan  narx-navolar  yiliga  o’rtacha  3%  dan  10%  gacha  oshishi  
mumkii.  Bu mamlakatlarda muomaladagi pul massasi saklanib turadi va milliy pul  
birligining xarid qilish qobiliyati saklanib turadi.  
2.    Shiddatli  inflyatsiya.  Ushbu  inflyatsiya  iktisodiy  rivojlanayotgan  
mamlakatlarda  mavjud  bo’lib,  ushbu  xolatda  mahsulotlar,  bajariladigan  ishlar  va  
ko’rsatiladigan xizmatlarga bo’lgan narx- iavolar yiliga o’rtacha   10% dan 100%  
gacha  ba’zi  holatlarda  200%  gacha  oshishi  mumukin.  Buning  natijasida  
muomaladagi  pul  massasi  ko’payadi  va  milliy  pul  birliginnng  xarid  qilish  
kobiliyati  tushadi.    Mamlakat  aholisi  o’rtasida  milliy  pul  birligini  jamg’arishi  
emas, balki oltin, ko’chmas mulk holatida jamg’arishi jarayoni kuchayadi.  
3.  Jilovlanmagan  (giperinflyatsiya)  inflyatsiya.  Ushbu inflyatsiya holatida  
mahsulotlar,  bajariladigan  ishlar  va  ko’rsatiladigan  xizmatlarga  bo’lgan  narx- 
navolar yiliga 1000% dan ortiq yoki oyiga 100% dan ortik darajada oshadi.  Ushbu  
xolatda  milliy  ikgisodiyotda  inqiroz  yuzaga  chiqadi.    Buning  natijasida  ishlab  
chikarish va bozor boshkaruvsiz faoliyat ko’rsatadiki, narx va ish haki o’rtasidagi  
farq  ortadi.  Mamlakat  aholisi  qo’lidagi  kogoz  pullarga  tovarlar  sotib  oladi.    Bu  
holat  esa  muomalada    tovar    massasi    bilan    tovar    va    xizmatlar    bilan  
ta’minlanmagan ortiqcha qogoz pullarii to’lib-toshishiga olib ksladi.  
Yuqorida  ta’kidlab  o’tganimizdek,  inflyatsiyaning  asosiy  sababi  odatda  bir  
emas,  balki  bir  nechta bo’lib o’zaro  mahkam  bog’langan  bo’ladi va narxining   
ko’tarilib    borishi    bilangiia    namoyon    bo’lib    qolmaydi,    balki  narxni  
boshqarilishiga ham bogliq bo’ladi.  Ushbu jixatdan quyidagi inflyatsiya shakllari  
ajratiladi:  
  
1.    Oshkora  inflyatsiya.  Talab  tomoniga  qaragan  makroikgisodiy  tengsizlik  
doimiy  ravishda  narxning  ko’tarilib  borishi  bilan  ifodalanadigan  bo’lsa,  buiday  
inflyatsiya oshkora inflyatsiya dsb ataladi. Oshkora inflyatsiya bozor mexanizmini  
buzmaydi: narx  ba’zi bozorlarda  ko’tarilishi bilan bir vaktda boshka bozorlarda  
pasayib  borishi  mumkin.  Buning  asosiy  sababi  shundan  iboratki,  bozor  
mexanizmlari o’z ta’sirini davom ettirib, milliy ikgisodiyotga baholar to’grisidagi  
ma’lumotlarni    oshkora    etkazib  turadi,    investitsiyalarni  ilgari  surib,  ishlab   
chiqarishnipg kengayishi  bilan  taklifni rag’batlantirib boradi.  
2.    Yashirin    inflyatsiya.    Inflyatsiyaning  ushbu  turi  shunday  ko’rinishda  
bo’ladiki, bunday holatda ba’zi bir iste’mol mahsulotlariga narx ma’muriy tarzda  
davlat  tomonidan  o’rnatiladi  va  tartibga  solib  turiladi.    Bundan  asosiy  maqsad,  
davlat  tomonidan  ba’zi  mahsulotlarga  narxni  «ijtimoiy  past»  darajada  belgilaydi.  
Yashirin  inflyatsiya  sharoitida  narxning  keskin  o’sishi  kuzatilmasligi  mumkin.  
Lekin  milliy  pul  birligining  qadrsizlanishi,  mahsulotlar  aholi  pul  mablaglariga  
kerakli mahsulotlarni harid qilib bo’lmasligi holatlari paydo bo’ladi. Iktisodiyotda   
yashirin    inflyatsiya    yuzaga    chiqkanda    mahsulotlarning  narxi    hamda    aholini   
daromadlarini    o’sishi    vaqtincha  to’xtatiladi.  Yashirin  inflyatsiyani    vujudga   
kelishini    asosiy    sabablaridan    biri    bu  narxlar  ustidan    ma’muriy  nazorat  
o’rnatishdir.    Buning  natijasida  bozor  mexanizmi  deformatsiyalanadi.    Uning   
kaysi  darajada  va  o’zgarganligi darajasi  va  davomiyligi  davlat  tomonidan  olib   
boriladigan  siyosatga hamda  tartibga  solish  shaklliga  bevosita  bogliq  bo’ladi.   
Ushbu  inflyatsiyaning    salbiy    tomoni    shundan    iboratki,    inflyatsiya    davrida  
ishsizlik darajasi oshadi, chunki ishlab chiqarish rivojlanmaydi.