O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta‟lim vazirligi


Sharof Boshbekov dramalarida sintaktik birliklar uslubiy vosita sifatida



Download 0,64 Mb.
Pdf ko'rish
bet35/48
Sana30.12.2021
Hajmi0,64 Mb.
#197092
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   48
Bog'liq
sharof boshbekov dramalarining til xususiyatlari

2.2.Sharof Boshbekov dramalarida sintaktik birliklar uslubiy vosita sifatida 

 

Badiiy  asar tili o„zbek tilshunosligida  qadimdan hammani o„ziga jalb qilib 

kelayotgan    munozarali    va    qiziqarli    sohalardan    biridir.    Har    bir    nutq    o„ziga  

xos vositalarga  va  sintaktik  qonuniyatlariga  egadir.  Hozirgacha  turkiy  tillarda, 

jumladan,    o„zbek        tilshunosligida    badiiy    uslubga    xos    vositalar    xilma-xil  

bo„lib,  ularga  epitet,  istiora,  mubolag„a,  o„xshatish,  metaforani  kiritish  mumkin. 

Bundan tashqari    boshqa  uslublarga  xos  vositalar  ham  qo„llanilishi  mumkin.  

Til,  jumladan,    o„zbek    tili    uslubiy    vositalarga    juda        boy    bo„lib,    ularni  

akademik G„.Abyudurahmonov  o„n  ikki  guruhga  ajratib    o„rganishni  tavsiya  

qiladi


24

  Shulardan    sintaktik  vositalarga  sodda  gaplarning  mazmun  va  ohangiga 

ko„ra  turlari,  uyushiq    va    ajratilgan    bo„laklar,    kirish,    inversiya,    sintaktik  

sinonimiya,    qo„shma  gap,  matn,  takroriylik  va  boshqalar.  Demak,  bularning  har 

biri badiiy uslub uchun ahamiyatli bo„lib ularni alohida-alohida chuqur o„rganishni 

tavsiya qiladi. Chunki ba‟zi  tintaktik kategoriyalar ham ma‟lum talablarga  ko„ra 

ma‟nolarni  ifodalashi  uchun  nutq  uslubini  yaratuvchi  vosita  bo„lib  xizmat 

qiladi»


25

.  


Bular  ichida  deydi  akademik G‟.Abdurahmanov  “Undalmalar  o„z  leksik 

ma‟nosidan    tashqari    ma‟lum    bir    uslubiy        mazmunga    ham    ega    bo„ladi. 

Ayniqsa,  gap  oxirida    va  orasida  qo„llangan  undalmalarda emotsional ma‟no 

kuchli bo„ladi”.   



M: O, jonim Farg„ona, oq oltinim, bog„im! (Oybek).  

Bu  odamlarga  juda-juda  ko„p  narsalar  yarashadi,  otaxon!  (A.Qahhor).   

Ol,  jiyan,  yo„l yurib kelgansan! (Oybek).  

Emotsionallikni orttirish uchun undalmalar bir xil shaklda yoki turli  shaklda 

takrorlanishi mumkin.  

M: Begim, begim, deb orqasidan yugurdi qiz. (A. Said) 

                                                 

24

 Ғ.Абдурахманов. Ёзма нутқ услубини яратувчи воситалар. ЎТА. 1994. 3-сон.  



 

25

 O‟sha manbaa. 




 

 

43 



 

Demak, undalmalarning uslubiy  jihatlari bilan bog„liq tomonlarni ma‟lum bir  

yozuvchi    asarlari    misolida    o„rganish    ham    katta    ilmiy        xulosalar    berishi 

mumkin.  

Hozirgacha  undalmalar  o„zbek  tilshunosligida  nazariy  tomondan  chuqur  

o„rganilgani bilan ularning uslubiy xususiyatlari alohida yoritilgan emas. Ayniqsa, 

tilni tizim sifatida o„rganila boshlagandan keyin ularning mazmuniy qirralari yana 

ham    chuqur    o„rganila        boshlandi.    Undalmalarning        semantik    tomonlarini  

yoritishda,  albatta,  badiiy  asardagi  uslubiy  tomonlarini  ham    keng  yoritish 

mumkin. 


Undalmaning    eng    muhim    xususiyati    so„zlovchining    tinglovchiga    

nisbatan turli  subyektiv  munosabatlarini  aks  ettirishidir.  Har qanday  undalmada 

so„zlovchining  tinglovchiga      nisbatan  ta‟kidlash,  ogohlantirish,  minnatdorchilik,  

mamnunlik,    suyish-erkalash,        norozilik,    g„azab    kabi        ruhiy  holatni,  

shuningdek,    adresatning    sifat    belgilari    haqida    qo„shimcha    ma‟lumotni 

ifodalovchi  ma‟no  mavjud    bo„ladi.   



M:  Baratoy-Ozarning  san‟atkor  qizi.    Ko„nglingda    Bokuning  oq    tongi  

yashar

Gapda  asosiy  ma‟nodan  tashqari  Ozarda  Baratoy  nomli  qiz  yashashi,  uning 

san‟atkorligi, shuningdek, Ozarbayjon qiziga  so„zlovchining chuqur samimiyatdan 

iborat  ijobiy  munosabatini    bildiruvchi  ma‟no  ham    anglashiladi.    Bu  ma‟noning 

moddiy  substrati-tashqi  signali  «Baratoy-Ozarning  san‟atkor  qizi»    undalmasidir.  

Chunki    gapda    shu    undalmaning        qo„llanilishi,    ayniqsa,  ajratilgan  undalma 

holida qo„llanishi aytilgan ma‟no uchun yo„l ochgan.  

Yoki:  



Download 0,64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   48




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish