O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta'lim vazirligi

3. Bozor iqtisodiyoti sharoitida oilaning jamiyatdagi roli 
 
Psixologlarning  fikricha,  ana  shunday  qaror  qabul  qilish  vaqtiga  qarab,  oilaning 
hamjihatligi va mustahkamligiga baho berish mumkin. 
Oilada nafaqat mehnat taqsimoti, balki hokimiyatning bо‗linishi ham iqtisodiyotni samarali 
yuritishni ta‘minlaydi. 
Kо‗pgina tovarlar va xizmatlar oila uchun ijtimoiy ne‘matlar hisoblanadi. Bunday tovarlar 
va xizmatlarni  qо‗shimcha oila  a‘zolari  kо‗payishi  tufayli iste‘mol qilinishi  kamayib qolmaydi. 
Har  oila  a‘zosi  uchun  alohida  sotib  olish  shart  emas.  Shuning  uchun  kо‗proq  ularning  sifatini 
yaxshilash  yoki  boshqa  maqsadlarga  sarflash  mumkin.  Uyda  bajariladigan  ishlarni  muqobil 
xarajatlar asosida taqsimlash mumkin. 
Hayot kо‗rsatadiki, ideal oila a‘zolari bir-birlarini hurmat qiladi, sevadi. Dunyoqarashi, qadr 
-  qimmat  о‗lchovi  bir  biriga  yaqin  kishilar  kо‗rgan  oila  eng  ideal  oiladir.  Bunday  oilalarda 
kelajakda el hurmat qiladigan komil insonlar tarbiyalanadilar. 
Real  hayotda  kо‗p  jihatlari  bilan  bir-biriga  о‗xshash,  lekin  bir-birini  sevmagan  yoki 
aksincha  qattik  sevadigan,  lekin  dunyoqarashi,  ma‘naviy  qadr-qimmat  о‗lchovi  jihatidan  katta 
farq  qiladiganlar  oila  kurishi  mumkin.  Tadqiqotlar  kо‗rsatadiki,  kо‗pincha  ma‘naviy  jihatdan 
katta-farq  qiluvchilar  о‗rtasidagi  nikoq  о‗zoqda  chо‗zilmaydi,  oila  bо‗zilib  ketadi.  Demak, 
yoshlar  oila  kо‗rishda  bir-birlarini  ana  shu  fazilatlariga  diqqat  qaratishlari  lozimligini  о‗qtirish 
lozim. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida oilaning jamiyatdagi roli yanada ortadi. Oila, ya‘ni uy xо‗jaligi 
nihoyatda murakkab iqtisodiy vazifalarni bajaradi. U oilaviy biznes yurituvchi, ish kuchi-mehnat 
omilini takror yaratuvchi - inson kapitaliga investitsiya qiluvchi, zarur darajada iste‘mol talabini 
hosil  qiluvchi  va  boshqalarni  amalga  oshiruvchi  subyekt  hisoblanadi  va  ana  shu  jarayonda 
kо‗plab muammolarni hal qiladi. 
О‗zbekistonda uy xо‗jaligi katta ahamiyatga ega. Uy xо‗jaligida olinadigan daromad YAIM 
ishlab chiqarish fazalari bilan bog‗liq. 
2004 yilda uy xо‗jaligi daromadlarida ish haqi 26,9 %, transfertlar 12,9 %, qishloq xо‗jaligi 
mahsulotlarini  sotish  29,1  %,  tadbirkorlik  faoliyatidan  olingan  daromad  31,1  %  bо‗ldi.  Uy 
xо‗jaligining  asosiy  qismi  bozorga  chiqadi  va  kapitalga  aylantiradi.  Uy  xо‗jaligidan  olinadigan 
daromad rivojlangan mamlakatlarda 12-15 % ni, tadbirkorlik esa 8-10 % ni tashkil qiladi. 
Turli  tarixiy  davrlarda  ijtimoiy  munosabatlarga  bog‗liq  ravishda  oila,  uning  о‗rni  va  roli, 
uning katta kichikligi, barqarorligi, sotsial statusi о‗zgargan. 
Oilaning  ijtimoiy-iqtisodiy  statusi  bu  integral  kо‗rsatkich,  qaysiki  davlatning  ijtimoiy-
siyosiy  qurilishi,  xususiyatlarini  oilaviy  munosabatlar  orqali  ifodalaydi.  Uni  huquqiy  asoslari 
iqtisodiyotning rivojlanish darajasi, ijtimoiy о‗z-о‗zini boshqarish, insonning о‗zligini namoyon 
qilish imkoniyati jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarda mujassamlashadi. 
Bozor  iqtisodiyotida  har  bir  oilaning  о‗z manfaatlarini  kо‗zlashi  yuqori  darajada  bо‗lsada, 
oilada  qarindoshchilik  majburiyatlari,  qarindoshchilik  aloqalarida  beg‗arazlik,  holis  yordam 
berish kuchli. 
Firmalar,  korxona,  tashkilotlar  о‗rtasidagi  aloqalar  esa  ichki  va  tashqi  kontraktlar  orqali 
amalga oshiriladi. 
Oila  -  uy  xо‗jaligi  firma,  korxonalarga  resurslar  yetkazib  beradi.  Firmalar  oilani  tovar  va 
xizmatlar  bilan  ta‘minlaydi.  Oilaning  resurslari  evaziga  daromadlari  iste‘mol  xarajatlariga  teng 
bо‗lishi kerak. Daromad bilan xarajat tengligi butun iqtisodiyotga xos.