O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi

Takrorlovchi  suhbat  o’rganilgan  materialni  mustahkamlash  va  fahmlab  olishga  yordam  beradi.  U 
yangi  materialni  o’rganilgandan  keyin  shu  darsning  o’zida  yoki  mavzu  yoki  bo’lim  o’rganilgandan  keyin 
o’tkaziladi  va  5  minutdan  20—25  minutgacha  vaqt  olishi  mumkin.  Takrorlovchi  suhbat  vaqtida  ham 
mavzuni o’rganishdagi o’sha ko’rgazmali qurol va tarqatma tabiatshunoslik materialidan foydalaniladi. 
Bayon qiluvchi suhbat o’quvchilarning o’zlari tomonidan  borliqning jism  va  hodisalarini  kuzatishini 
nazarda tutadi. O’qituvchi tomonidan yo’naltirilgan o’quvchilar o’zlari uchun yangi ob‘ekt va hodisalar bilan 
tanishadilar.  Tirik  tabiat  burchagida  o’tkazilgan  tabiat  ob‘ektlari  va  tajribalarni  kuzatishlar  natijasida 
o’quvchilarda  shaxsning  har  tomonlama  rivojlanishi  uchun  katta  ahamiyatga  ega  bo’lgan  atrof  olamga 
tadqiqiy yondoshish shakllanadi. 
Bayon  qiluvchi  suhbat  tadqiqiy  xarakterga  egadir,  chunki  u  o’quvchilarning  tabiiy  ob‘ektlarini 
kuzatishlariga  asoslanadi.  Misol  qilib,  3-sinfdagi  «Maktab  oldi  uchastkasida  bahorgi  ishlar»  mavzusi 
bo’yicha  tabiatshunoslik  darsni  ko’rib  chiqamiz.  Dars  maktab  oldi  uchastkasidagi  amaliy  ishlar  asosida 
o’tkaziladi  va  tadqiqot  unsurlariga  ega  bo’ladi.  Agar  shahar  tipidagi  maktablarda  maktab  oldi  uchastkasi 

---

 
 
 
4
4
4
6
6
6
 
 
 
bo’lmasa, unda tadqiqiy unsurlarga ega bo’lgan tajribani (masalan, «yagonalashning ildizmevalilar hosiliga 
ta‘siri») tirik tabiat burchagi yoki tabiatshunoslik kabinetida o’tkazish mumkin. Qilingan tajriba yoki amaliy 
ish natijasida ushbu savollar bo’yicha tadqiqotlarning borishini yoritish mumkin: 1. Ildizmevali o’simliklarni 
aytib  bering.  2.  Ildizmevali  o’simliklar  orasida  nima  uchun  oraliq  qoldiriladi?  3.  Nima  uchun  ildizmevali 
o’simliklarni yagana qilish va yulib olish kerak? 
Masalan,  o’qituvchi  karam  ko’chatlarini  o’stirib,  o’quvchilar  bilan  tajriba  va  nazorat  paykallarda 
tadqiqiy elementlardan foydalangan holda ishlar olib boradi. O’tkazilgan tajribalardan keyin amaliy ishlarga 
asoslanib, suhbat yordamida quyidagilarni aniqlaydi: 1. Karam ko’chatini o’tqazish oldidan nima uchun ildiz 
uchi uzib olinadi? 2. Qaysi maqsadda karam ko’chatlarini 70 sm oraliqda o’tqaziladi? 
SHunday  qilib,  bayon  qiluvchi  suhbat  davomida  kirish  suhbatidan  farq  qilib,  o’quvchilarning  aqliy 
faoliyatiga tadqiqot unsurlari kiritiladi. 
Yakunlovchi  suhbat.  Yakunlovchi  suhbat  o’quvchilar  o’rganilgan  mavzu  bo’yicha  xulosa  chiqara 
olishlari  uchun  o’tkaziladi.  Masalan,  «Granit»  mavzusi  o’rganilgandan  keyin  quyidagi  savollar  bo’yicha 
yakunlovchi  suhbat  o’tkaziladi:  Biz  qanday  mavzu  bilan  tanishdik?  Qanday  yangiliklarni  bildik?  Granit 
qanday  tuzilishga  ega?  Granit  rangi  nimaga  bog’liq?  Granit  tarkibiga  nimalar  kiradi?  Granitdagi    kvarts 
qanday aniqlanadi? Slyudanichi? Dala shpatini-chi? Granitning yemirilishi natijasida nimalar hosil bo’ladi? 
Tasviriy  qurollarni  ko’rsatish  asosidagi  suhbat.  Tabiatshunoslik  darslarida  ko’pincha  suratlardan 
foydalaniladi.  Masalan,  «Dasht»  mavzusini  (4-sinf)  o’rganishda  o’qituvchi  «Bahorda  dasht»  nomli  suratni 
iladi va uning bo’yicha suhbat o’tkaziladi. O’quvchilar ushbu savollarga javob berishlari kerak: suratda ni-
malar tasvirlangan? Suratda qanday o’simliklarni ko’ryapsiz? (qum giyohi, lola, gulsapsar, saksovul). Nima 
uchun  dashtda  o’simliklar  kam?  Nima  uchun  dashtda  baland  daraxtlar  yo’q?  Suratda  tasvirlangan 
hayvonlarni  sanab  bering  (burgut,  ilon,  kalxat,  dasht  qarg’asi,  suvilon,  qum  quyoni,  chipor  yashurka).  Bu 
hayvonlar nima bilan oziqlanadilar? 
Yordamchi  savollar  bo’yicha  suratni  tahlil  qilib,  o’quvchilar  yangi  ma‘lumot  oladilar,  chunki 
o’qituvchi o’quvchilarning javoblarini to’ldiradi, tushuntiradi va aniqlaydi. 
O’qilgan darslik maqolasi asosida suhbat. Suhbatning maqsadi — u yoki bu tabiat hodisasini bolalar 
tomonidan to’g’ri tushunilganligini aniqlash, tabiatshunoslik maqolasini o’qishdan olingan yangi bilimlarni   
mustahkamlash va sistemalashtirishdir. 
SHunday  maqolalarni  1-sinfda  o’qishda  qisqa  suhbat  o’tkaziladi,  unda  bolalarning  o’qilgan  maqola 
mazmunini  qanday  tushunganliklarini  aniqlashga  yordam  beruvchi  2—3  ta  savol  beriladi.  Keyin  maqola 
abzatslar  yoki  mantiqan  tugallangan  qismlar  bo’yicha  o’qiladi  va  o’qilganlarning  mazmuni  aniqlanadi. 
Shundan keyin o’quvchilarga o’qilgan qismda qancha jumla bo’lsa, o’shancha savol beriladi. Matn albatta 
o’qituvchi tomonidan sharhlab beriladi, uni hikoya, ko’rgazmali qurollarni, o’qitishning texnika vositalarini 
namoyish qilish bilan birga olib boriladi. Suhbat o’quvchi bilimlarini o’zlashtirish darajasini aniqlash bilan 
tugallanadi.