O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

2. O’quvchilarda materiya harakati to’g’risida 
tasavvurlarni shakllantirish. 
 
Materiya  doimo  harakatda,  harakatsiz  materiya,  materiyasiz  harakat  ham 
sodir  bo’lmas  ekan.  Demak,  harakat-materiyaning  atributi  (uning  ichki  va  undan 
ajralmas  xossasi)  ekan.  Fizika  fanini  o’qitish  jarayonida  o’quvchilarga  materiya 
harakatining  turli  shakllari  yoritilib  boriladi.  Eng  avvalo  mexanik  harakat 
qonuniyatlari  o’rganiladi,  so’ngra  issiqlik  hodisasi  moddaning  tashkil  etuvchi 
zarrachalar harakati orqali tushuntiriladi. Mexanik harakat ma’lum shart-sharoitda 
issiqlik  harakatiga,  issiqlik  harakati  o’z  navbatida  mexanik  harakatga  aylanishi 
mumkinligi  ochib beriladi. Bu  o’zaro aylanish jarayonlari  energiyaning  saqlanish 
qonuniga  bo’ysinadi    va  bu  qonun  tabiatdagi,  barcha  fizik  hodisalarni  tushuntira 
oladigan  qonun  ekanligi  yoritilib  boriladi.  Makroskopik  jismlar  harakati  klassik 
mexanika  qonunlari  orqali  izohlansa,  mikrozarrachalar  harakatini  kvant 
mexanikasi  tushuntira  oladi.  Kvant  nazariyasiga  asosan  absalyut  nol  harorat  (t:=-
273
0
S yoki T=0) da mikrozarrachalarning nolinchi harakati saqlanib qolar ekan. Bu 
hodisani  Geyzenbergning  noaniqlik  prinsipi  asosida  izohlash  mumkin: 

x

r~h, 

 
е
+ 
е
- 
е
+ 
e
- 

 

---

 
12 
agar  zarracha  harakatda  ishtirok  etmasa 

x=0,  u  holda 




x
h
p ~
  zarracha 
impulsi 

ga teng bo’lib qoladi.