|
6. O‗zbekistonda o‗zluksiz ta‘lim tizimi
Xalq ta‘limi tizimi deb muayyan mamlakatlar ichki va tashqi taraqqiyotiga tavsif
beruvchi hamda ma‘lum bir qoidalar asosida tashkil etilgan barcha ta‘lim-tarbiya
muassasalarining tuzilishiga aytiladi.
O‗zbekistonda xalq ta‘limi tizimi respublikamizning ijtimoiy-iktisodiy va madaniy
rivojlantirishning ustivor sohasi hisoblanadi. Xalq ta‘limi tizimi respublikamizning ilm
borasidagi kuch-quvvatini, jamiyat, oila va davlat oldidagi o‗z mas‘uliyatini anglaydigan erkin
shaxsni shakllantirish maqsadini ko‗zlaydi.
Xalq ta‘limi tizimi O‗zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va O‗zbekiston
Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to‗g‗risidagi Qonunga muvofiq tashkil etiladi va
nazorat qilinadi. Respublikamiz Konstitutsiyasining 18- va 41-moddasida ko‗rsatilganidan
barcha fuqarolar jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e‘tiqodi, shaxsi va ijtimoiy
mavqeidan qat‘i nazar bilim olish huquqiga egadirlar. Shuningdek, fuqarolarning bepul umumiy
ta‘lim olishi davlat tomonidan kafolatlangandir. Bu huquq ilm olishning hamma turlari tekinligi,
yoshlarga umumiy majburiy o‗rta ta‘lim berishni amalga oshirishni o‗qitishni hayot, unumli
mehnat bilan bog‗lash asosida rivojlantirish negizida izohlanadi.
Fan-texnika taraqqiy etayotgan hozirgi davrda xalq ta‘limi tizimining barcha tarmoqlarini
muttasil takomillashtirish, uni oqilona uyushtirish va boshqarish masalalariga katta ahamiyat
berilmoqda.
Taniqli venesiyalik sayyox Marko Polo uzoq vaqt hozirgi Markaziy Osiyo mintaqasi
hududida yashagan xalqlarning an‘analari, urf-odatlarini o‗rgandi. U o‗z esdaliklarida yosh
avlodni hayotga taerlashda ko‗p asrlar davomida ko‗llanilgan usul va vositalarga tayangan holda
«Nur sharqdan tarqaladi» degan edi. Qadimgi Ovro‗poda keng tarqalgan mazkur hikmatda Sharq
xalqlarining insoniyat madaniyat poydevorining yaratishdagi ulkan hissasi tan olinganini
ifodalagandir. Lekin ma‘naviyatni tiklashga bo‗lgan harakat faqat Ovro‗poda yoki faqat sharqda
boshlangan deyish, g‗arbu sharqni bir-biriga qarama-qarshi quyish ham noto‗g‗ri. Ota-
bobolarimizning, «O‗tmishni unutganning kelajagi bo‗lmaydi» degan hikmatli gapi bor. Biz bu
tariximizni qanchalik chukur o‗rgansak, bu yosh avlodga shunchalik to‗gri ta‘lim berishimizda
asqotadi. Markaziy Osiyoda falsafiy, axloqiy-ma‘rifiy tafakkurning ilk kurtaklari xalq og‗zaki
ijodida o‗z aksini topgan. Ularda yozuv paydo bo‗lgunga qadar va undan keyin ham xalq ruxi v
ma‘naviy faolligi ifoda etgan.
Sharqda, jumladan O‗zbekiston hududida azalazaldan ta‘lim-tarbiya sohasiga juda katta
e‘tibor berilgan edi. Bolalarni kichik yoshdan ilmga qiziqtirish, axloqan pok, vijdonli, mehr-
shafqatli qilib voyaga yetkazish masalalariga ota-bobolarimiz jiddiy karaganlar.
Sharq pedagoglapi bolalarni o‗qishga qiziqtirish uchun kitobdagi voqealarni qush va
hayvonlar tilidan hikoya qilar edilar. Masalan, «Kobusnoma», «Axloqi Muhsiniy», «Kalila va
Dimna» kabi asarlarda naql-rivoyatlarga odob-axloq qoidalari singdirib yuborilgan.
Markaziy Osiyo arablar tomonidan fath qilingan paytlarda ham rivojlangan o‗lkalardan
biri bo‗lganligi tarixiy qo‗lyozmalardan ma‘lumdir.
VII-VIII asrlarda Markaziy Osiyoni arablar fath etgach, islom dini asosidagi sifat
jihatdan yangi tizimga ega bo‗lgan ta‘lim-tarbiya muassasalari vujudga keldi. Arab tilini
o‗rganish joriy qilindi.
Maktablarda bolalarga yozish va hisoblash o‗rgatilgan, bundan tashqari, o‗smirlarga
savdo san‘ati, arab tili, mantiq, notiqlik, husnixat va arifmetikadan dars berilgan. Har bir maktab
talabasining soni 30-40 dan oshmagan. Bulardan tashqari, masjid qoshidagi maktablarda ham 15-
20 nafar talaba tahsil ko‗rgan. Maktab, madrasalar bilan bir qatorda korxonalar ham mavjud
bo‗lib, ularda yozuv o‗rgatilmagan, talabalar, Quroni Karimni yod olishgan, xolos. «Madrasa»
so‗zi arabcha «dars o‗tiladigan joy» ma‘nosini bildiradi. Ma‘lumki o‗sha joylardagi dars keng
ma‘noda qo‗llanilib, uning tarkibiga ta‘lim-tarbiya, pand-nasihatlar, ustoz-shogird
munosabatlari, donishmandlarning davra suhbatlari, juda katta hayotiy tajribalar sabog‗i kirgan.
«Mudarris» so‗zining lug‗aviy ma‘nosi «dars beruvchi o‗qituvchi» demakdir.
1991 yilning birinchi sentyabrida respublikamiz hayotida tarixiy voqea yuz berdi: Istiqlol
e‘lon kilindi. Shu munosabat bilan jahon tajribalaridan kelib chiqib, eng birinchi navbatda
mustaqil respublikamizning xalq ta‘limi sohasida, islohot o‗tkazish masalasi ko‗tarildi. Nihoyat
O‗zbekiston Respublikasining «Ta‘lim tug‗risida»gi Konuni ta‘lim tizimining yangilanishiga
sabab bo‗ldi. Oldingi qabul kilingan qonunlardan farqli o‗laroq, xalq ta‘limi tizimi tuzilishining
bir qancha yangi qoidalari joriy etildi. Va bajarilishi majburiy, deb qayd qilindi. Bu qoidalar:
Do'stlaringiz bilan baham: |
