Samarqand
davlat universiteti
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TALIM VAZIRLIGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
______________________________fakulteti
______________________________kafedrasi
______________________________fanidan
KURS ISHI
MAVZU:______________________________________________________________________
__
_____________________________________________________________________________
_____
BAJARDI: TIRKASHEV O.
TEKSHIRDI:NURMAMATOV M.
Reja:
1. Kirish
2. Asosiy qisim
2.1) Saralash haqida tushuncha.
2.2) Saralash xossalari va ularning sinflari.
4. Xulosa
5. Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish
Saralashdan biz kundalik hayotmizda ko’p foydalanamiz. Masalan bazordan biror narsa harid
qilishimizda, uning ko’proq narxi bilan qiziqamiz yoki ularni taqqoslaymiz. Bu narsalar bizga
oddiy hodisa bo’lib qolgan, lekin biz siz bilan bu jarayon qanaqa miyamizda xosil
bo’layotganligini bir o’ylab ko’raylikchi. Demak oddiygina biz kunda faydalnayotgan
xarakatlarimizni dasturini tuzish uchun ko’p narsalarni bilishimiz va aniq bir maqsadga
yo’naltirgan tartiblangan qoidalar yig’indisi zarur bo’ladi. Agar ma’lumotlar kampyuter
xotirasida muayyan tartibda saqlanadigan bo’lsa, axborotga ishlov berish va uni izlash bilan
bog’liq ko’p masalalar oddiyroq, tezroq va samaraliroq xal qilinadi. Bir qator xollarda
ma’lumotlarning tartibga solinganligidan foyda aniq bo’lib, maxsus isbotlashlarni talab etmaydi.
Agar lug’at yoki telefon ma’lumotnomasida so’zlar va familiyalar alifbo tartibida
joylashtirilmaganda ulardan foydalanish qanchalik qiyin bo’lishini tasavvur etish mumkin. lekin
ma’lumotlarni saralash zaruriyati masalasi xar safar muoyyan vazifasiga nisbatan xal qilishi
zarur. Bunda tashqi xotira qurulmalari
imkoniyatlari, opetativ xotira xajmi, ma’lumotlarga murojaat qilish tezligi, ularni yangilab turish
tezligi va ishlov berish xarekteri kabilarni taxlil qilish zarur.
Turli ilovalarda tartibga solishning turli mezonlaridan foydalaniladi. Ma’lumotlarularga murojat
qilish extimolining qiymati, qancha tez-tez murojat etib turishiga ko’ra tartibga solishi mumkin.
Odatda, tartibga solish yozuv bo’yicha amalga oshiriladi.
Axbotot tizimlari bilan ishlov beriladigan ma’lumotlar birligi bir qator axborot maydonidan
iborat bo’lgan yozuv xisoblanadi. Yozuv faqat bittagina maydondan iborat bo’lishi mumkin va
bu xolda u kalitli hisoblanadi. Tartibga solish natijasida yozuvlar kalitlarning qiymati ortib
borishi yoki kamayib borish tartibida joylashadi. Bunday tartibga solish jarayoni saralash deb
ataladi. Masalan fakultet talabalaridan to’g’risidagi ma’lumotlardan iborat bo’lgan yozuvlar
talabalarning reyting daftarchalari nomerlari bo’yicha tartibga solingan bo’lishi mumkin.
Yozuvlar dastlabki ketma-ketligi turli darajada tartibga solingan bo’lishi mumkin. Balki yozuv
elementlari belgilangan tartibda joylashgan bo’lishi mumkin.
Boshqa bir xolatda elementlarga teskari, yani yozuvlarning dastlabki ketmeketligi teskari tartibda
joylashgan bo’lishi mumkin. Yozuvlarning dastlabki
ketma-ketligining qanday tartibda joylashganlik darajasiga ko’ra, solishtirishlar
va joyini o’zgartirishlarning u yoki bu soni talab etiladi.
Saralash usulini boxolashda solishtirishlar va o’rnini o’zgartirishlarning eng ko’p va kam
sonlarini topish juda oson. Bu operatsiyalarning o’rtacha sonini
aniqlash uchun kombinatorikaning tegishli bo’limlarini jalb etish zarur. Odatda, saralash
jarayonida bajariladigan solishtirish operatsiyalarining o’rtacha soni va elementlarining o’rnini
almashtirish yoki o’zgartirishning o’rtacha soni turli usullarni baxolash mezonlari xisoblanadi.
Saralash samaradorligi solishtirishning o’rtacha soniga bo’linmasi sifatida aniqlanadi.
EXM larning operatsiyon tizimlari, xech bo’lmaganda, bitta dastur – saralash utilitasidan iborat
bo’ladi. Lekin ma’lumotlarga ishlov berishning muayyan vazifalarini xal qilishda utilita taklif
etilayotgan usil yoroqsiz bo’lishi va boshqa usilni ishlab chiqish yoki foydalanishga to’g’ri
kelishi mumkin. Shu munasabat bilan saralashning asasiy usillarini bilish va muayyan vazifa
uchun yoroqli bo’lgan u yoki bu usilni baxolay olish muximdir.
