O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi

13.8.  Qon tizimining boshqarilishi 
 Qon  tizimining  boshqarilishi  qon  yaratilish  va  qon  еmirilish  jarayonlarini 
muvozanatlashtirib,  qonning  miqdoriy  va  sifat  doimiyligini  ta‘minlashdan  iborat.  Qon 
yaratilishi  asosan  gumoral  omillar  yordamida  boshqariladi.  Qon  shaklli  unsurlarining 
hammasi bir komponent – o‘zak hujayradan kelib chiqsada, ularning rivojlanishi uchun 
turli gumoral omillar zarur. Eritropoetinsiz eritrotsitlar rivojlanishi yuzaga chiqmaydi. 
 Eritropoetin  –  peptid  gormon  bo‘lib,  molekulyar  massasi  41000-46600,  u  sial 
kislota  bilan  bog‘langan.  U  asosan  buyrakda  sintezlanadi  va  bu  jarayonni  gipoksiya 
tezlashtiradi.  Eritripoetin  uchun  nishon-hujayra  sifatida  eritrotsitning  yaxshi 
aniqlanmagan o‘tmishdoshixizmat qiladi. Gormonning yetishmasligi kamqonlikka olib 
keladi. 
 Eritropoetin 
hosil  bo‘lishining  yoshga  bog‘liq  xususiyatlari  yaxshi 
o‘rganilmagan. Chaqaloq qonida eritrotsitlar miqdorining ma‘lum vaqt davomida ko‘p 
bo‘lishi  uning  tug‘ilishidan  avval  va  tug‘ilish  jarayonida  kislorod  yetishmovchiligiga 
uchraganligiga bog‘liq. 

---

 
 
 
240 
 
 
 Leykotsitlar  va  trombotsitlar  rivojlanishini  boshqarishda  leykopoetin  va  uning 
ingibitori,  trombopoetinlar  yetakchi  rol  o‘ynaydi.  Ammo  bu  gormonlarning 
sintezlanishidagi va ta‘sir ko‘rsatishidagi yoshga bog‘liq xususiyatlari hali noaniq. 
 Ontogenezning turli bosqichlarida nerv tizimining qon yaratilishiga ta‘sirida farq 
borligi aniqlangan. 
XULOSA 
Universal  ichki  muhit  suyqligi  bo‘lgan  qon  shakilliy  elementlaridan  (eritrosit, 
leykosit va trombositlardan) iborat. Eritrositlar nafas jarayonida, leykositlar organizmni 
yot  tanachalardan,  trombositlar  esa  qon  ivish  jarayonlarida  ishtirok  etadi.  Qonning 
miqdori va tarkibi, organizmda hosil bo‘lish shiddatligi chaqaloqlarda juda ham yahshi 
ifodalangan va yosh oshgan sayin kamayyadi. Qon guruhlari (ABO) va resus omil (Rh) 
singari ko‘rsatkichlar doimiy bo‘lib, irsiylanadi. Bugungi kunda eritrositlar miqdorining 
kamayishi  yoki  anemiya  bolalar  o‘rtasida  keng  uchragan  patologiya  bo‘lmoqda.  Uni 
oldini olishda to‘g‘ri ovqatlanish, jismoniy faollik va umumiy sog‘lom hayot tarzi katta 
ahamiyatga ega.