O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mаxsus tа’lim vаzirligi

1.  O’qituvchining  adabiyotlarni  o’rganish  va  amaliy  ishlar  asosida 
muammolarni aniqlashi. 
O’qituvchi  adabiyotlarni      o’rganish      davomida    quyidagilarni  aniqlashi 
kerak: 
  o’rganilayotgan      muammo    to’g’risida    adabiyot    muallifining  fikr-
mulohazasi; 
  o’rganilayotgan    muammo  to’g’risida  usullardan  farqli  ravish  kiritgan 
takliflari; 
  adabiyotlarda qaysi asosiy masalalar yoritilmagani; 
  muammoni yechish uchun olib boriladigan izlanishlar. 
Quyidagilar o’qitish jarayonida  yuzaga keladigan muammolar hisoblanadi: 
  o’qituvchi dars jarayonida duch keladigan qiyinchiliklar; 
  kamchilik va qiyinchiliklarning yuzaga kelish sabablari. 
2.  O’qitishni  bosqichma-bosqich tashkil etish.  

---

  Dalillarni taqqoslash orqali  asoslangan takliflar  beriladi. 
3. Izlanish natijalarini rasmiylashtirish va  o’quv  jarayonida qo’llash. 
     Maxsus  fanlarni  o’qitish  metodikasida    ilmiy    izlanishlarning  umumiy  va 
maxsus usullari  qo’llaniladi.  
Umumilmiy  usullarga  nazariy  izlanish,    kuzatish,    suhbat,  pedagogik  so’rov, 
test, so’rovnomalar,statistik ma’lumotlarni tahlil qilish va boshqalar kiradi. 
Nazariy  izlanish  usuli
  –
adabiyotlardan  o’rganish  va  tahlil  qilish  hamda 
pedagogic tajribalar asosida olib borilgan izlanishlar. Adabiyotlar ustida ishlashda 
kitob  va  jurnallar,  maqolalar  va  patentlar,  ilmiy  ishlar,  to’plamlar  va  kataloglar, 
internet tizimidan olingan ma’lumotlardan foydalaniladi 
Kuzatish  usuli
-
  odatda,  tabiiy  kuzatish  orqali  talabalarning  fanlarni 
o’zlashtirishlari,  ularning  xulq-atvori  muomalasidan  o’zgarishlarni  hisobga  olish 
va tegishli ta’lim-tarbiya
 
t’siri ko’rsatish yo’llarini belgilash uchun qo’llaniladi/ Bu 
usul  tadqiqotchining pedagogic  tajribani muayyan  bir  tomoni va hodisalarni biror 
maqsadni ko’zda tutib idrok etishi tashkil etadi. Bunda kuzatishlar tezligi va soni, 
kuzatish obyekti, Vaqti, pedagogic vaziyatlarni kuzatish uchun ajratilgan tavsif va 
hokazolar hisobga olinadi. 
Qayd qilish usuliga qarab kuzatishlar turlarga bo’linadi. Bevosita va bevosita 
qayd  qilish  usuli  tadqiqotchiga  real  pedagogic  jarayonda  kuzatuvchining  xatti-
xarakatlari kabilarni yozib qo’yish imkoini beradi. Bevosita qayd qilish usuli biror-
bir  hodisalarning  oqibati  haqidagi  daliliy  materialnin  boshqa  shaxslar  orqali  yoki 
qandaydir  asbobni  qo’llash  vositasida  olishga  imkon  beradi.  Ilmiy-texnika 
taraqqiyoti  asrida    kuzatishning  visual  usullari  xilma-hil  texnika  vositalari 
(kinofilm,  videotasvir,  teleko’rsatuv)dan  foydalanish  oprqali  tobora  ko’p 
qo’llanilmoqda. 
Suhbat  usuli-so’rashning  bir  turi  bo’lgani  holda  tadqiqotchining  jiddiy 
tayyorgarlik ko’rastishni talab etadi. Chunki  u tekshirayotgan shaxs bilan bevosita 
aloqada    bo’lish  vaqtida  og’zaki  suhbat  tarzida,  suhbatdoshning  javoblarini 
yozmasdan, erkin muomala shaklida qo’llaniladi. 

---

Suhbat  usulida-o’qituvchilar  va  talabalar  jamoasi  bilan  ota-onalar  va  keng 
jamoatchilik  bilan  yakka  va  guruh  tarzidaish  olib  borilganda  qo’llaniladi.  Suhbat 
usulida farqli ravishda intervvu olish usuli oldindan belgilangan savollarni izchillik 
bilan  bayon  qilishni  nazarda  tutadi.Bunda  javoblar  magnit  tasmasiga  yoki 
kassetalarga  yozib  olinadi.  Hozirgi  kunda  ommaviy  so’rash  nazariyasi  va 
amaliyotda intervyu olishning ko’p usullari mavjud Bular: 
•  guruhlar tarzida; 
•  jadal; 
•  sinov va h.k 
Talabalar  ijodini  o’rganishda-ularning  o’ziga  hos  individual  tartibdagi 
faoliyatlariga doir omillar tahlil qilinadi, xulosalar yasaladi. 
Pedagogik  so’rov  usuli
-
  tadqiqotchining  boshqa  kishilardan  pedagogic 
tajribaning  biror  tomoni  yoki  hodisalar  haqida  axborot  olish  jarayoni  bu  usulning 
asosini  tashkil  qiladi.  So’rash  usulida  savollarning  mantiqiy  o’ylangan  tizimini, 
uning  aniq  foydalanishini,  nisbatan  kamchiligi  (3-5  ta)  nazarda  tutiladi. 
Shuningdek, qat’iy shakildagi javobni(“ha”,”yo’q”) ham taqazo etish mumkin. 
 
Test,  so’rovnomalar
-
so’rovnoma,  ya’ni  anketa  usuli  ilmiy  farazning 
yangiligini aniqlash, yakka yoki guruh holdagi talabalarning fikrlarini, qarashlarini, 
qanday kasblarga qiziqishlarini, kelajak orzu-istaklarini bilish va tegishli xulosalar 
chiqarish, tavsiyalar berish maqsadida o’tkaziladi. 
Test savollaridan ko’zlangan maqsad oz vaqt ichida takabalarning bilimlarini 
yoppasiga baholashdir. 
Mutaxasislarning bilimini va dunyoqarashini aniqlash uslublaridan biri-bu test 
yordamidagi sinovdir.Test yordamida sinov talaba yoki mutahasisning bilimi, ilmi, 
ma’naviyati  hamda  yoshlarning  qaysi  yo’nalish  va  mutahasislikka  layoqati 
borligini  ,iqtidorini  zudlik  bilan  aniqlash  va  baholashga  imkonj  beradi.  Test 
yordamida  bilimlarni  baholashning  pedagogic  nuqtaviy  nazaridan  yutuqlari  va 
kamchiliklari keltirilgan va baholash jarayononi EHM yordamida avtomatlashtirish 
mumkinligi  takidlangan.  Test  savollari  va  masalalarning  aniqligiga  sabab,  uning 
qisqa  va  lo’ndaligi,  umumiy  javoblar  ivhida  to’g’ri  javobning  borligi  va  ularning 

---

talabalarga  ko’rsatma  bo’lib  xizmat  qilishi,  uning  topishmoqli  o’yingga 
o’xshashligi va javobni topishda xotira, ichki tuyg’u va topqirliklar qo’l kelishidir. 
Test savollarini chop etish talabalarning mustaqil ishlashini yanada faollashtiradi. 
Tajriba-sinov  eksperiment  usuli
-
ushbu  tajriba  ta’lim-tarbiya  jarayoniga 
aloqador  ilmiy  faraz  yoki  amaliy  ishlarning  tatbiqiy  jarayonlarini  tekshirish, 
aniqlash maqsadida o’tkaziladi. 
Statistik  ma’lumotlarni  tahlil  qilish  usuli  –  ta’lim  sohasidagi,  jumladan, 
ajratilgan  mablag’larning  doimiy  o’sib  borishi,  darslik  va  o’quv  qo’llanmalari, 
ko’rgazmali  qurollar,  o’qituvchi  kadrlar  tayyorlash,  ta’lim  muassasalarining 
qurilishi, xo’jalik shartnomalari va ulardan tushayotgan mablag’lab statistika usuli 
orqali aniqlanadi. 
Matematik  va  kibernetik  usullar  –  o’qitish  nazariyasi,  amaliyotida 
hisoblash  matematikasi  va  kibernetikasi  mashnalari  yordamida  bir  tildan  ikkinchi 
tilga  tarjima,  dasturli  ta’lim  va  uni  mashina  orqali  boshqarish,  o’qitishni 
mustahkamlash, 
baholash 
orqali 
ta’lim-tarbiya 
samaradorligini 
oshirish, 
tabaqalashgan va individual ta’lim berish kabi jarayonlardir. 
Ijtimoiy tadqiqot usuli – anketaga savollar kiritiladi. Bundan maqsad talaba-
yoshlarning  kasb-hunarga  bo’lgan  qiziqishlarini,  talabalar  orasidagi  do’stlik 
munosabatlarini, o’quv yurtidagi shart-sharoitlarini bilish, yutuq va kamchiliklarni, 
dinga,  xususan  tasavvuf  ilmiga  qiziqishlarini  aniqlash,  talabalarning  ma’naviy 
sifatlarini, bilim olishga ishtiyoqi, adabiyotlar bilan ta’minlanganlik darajasi, o’quv 
taqsimoti,  o’qituvchilarning  bilim  berish  darajasi,  o’quv  qo’llanmalarining  sifati, 
kompyuterda  mashg’ulot  o’tkazish  turlarini  o’rganish,  ilmiy  va  kasbiy  mahoratni 
oshirishdagi  mashg’ulotlar  turi,  stipendiyalar  miqdori,  stipendiyalar  talabalarning 
qanchalik  qoplashi,  talabalarning  haq  to’lanadigan  ishlarda  qatnashishi,  ota-
onalarining yordami, ularning ma’lumoti, ish joyi, talabalar qo’p boradigan jamoat 
joylari,  yashash  joyi,  ilmiy  dunyoqarashining  shakllanishiga  ta’sir  etuvchi, 
mutaxasssi bo’lib yetishishida hal qiluvchi omillar, talabalarninng onglilik darajasi, 
komil  inson  bo’lish  uchun    kerak  bo’lgan  ma’naviy  sifatlar,  o’zlashtirganlik 

---

darajasi  haqida  savollar  anketaga  kiritiladi.  Savol-javolarning  barchasi 
kompyuterda qayta ishlanadi va xuldosalar chiqariladi. 
Yuqorida  ko’rsatib  o’tilgan  usullardan  tashqari  kasb  ta’limida  maxsus 
usullardan ham foydalaniladi. 
Kasb  ta’limida  tadqiqotning  maxsus  usullari  keng  tarqalib,  unda    hodisa  va 
jarayonlarni  o’rganishga  yo’naltirilgan  asbob-uskunalar  va  apparatlar  ob’ektiv 
miqdoriy kattaliklarni olish maqsadida qo’llaniladi. 
Tadqiqotning maxsus usullari shartli ravishda uch guruhga bo’linadi: 
  Ish-harakatlarining  natijaviy  tafsilotini  o’rganish  (harakatlarni  aniq 
bajarish, sarflanadigan vaqt, ish unumi) ga bog’liq bo’lgan usullar; 
  Biomexanik usullar; 
  Psixofiziologik usullar. 
Ish-harakatlarining  natijaviy  ko’rsatkichlari  bilan  bog’liq  tadqiqotlarda,  shu 
jumladan,  ularni  o’zlashtirish  jarayonida  xronometraj  kata  rol  o’ynaydi.  Ish 
me’yori,  maqbul  vaqt,  shu  jumladan,  ishlab  chiqarish  ta’limining  turli  davrlarida 
talabalar  vaqt  me’yori, tartibotini aniqlash  maqsadida, shuningdek, harakatlarning 
vaqtinchalik  tuzilmasini  o’rganish  talablari  yoki  ishchilarning  tayyorgarlik 
darajasini baholash uchun xrometrajdan foydalaniladi. 
Biomexanik usullar - bu ish-harakatining fazoviy vaqt va kuch parametrlarini 
o’rganishdir.  Bunda  ularning  mukammalik  darajasi,  ishchining  asbob,  dastgoh  va 
hokazolar  bilan  o’zaro  kuch  ta’sirida,  asbob  va  qo’l  harakatining  kinematikasi  va 
boshqalar aniqlanadi. 
Psixologik  usullar  o’quv  va  mehnat  faoliyati  jarayonida  inson  organizmining 
turli  a’zolarining  funksional  holatini  o’rganishda  foydalaniladi.  Bulardan 
elektromiografiya,  elektrokardiografiya,  elektrodermografiya  usullari  keng 
qo’llaniladi. 
 
Mavzuni mustahkamlash uchun nazorat savollari: 
1.  O’zbekiston  Respublikasining  “Ta`lim  to’g’risida”gi  Qonuni  va  “Kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi” da oliy  ta`limga qanday talablar qo’yilgan? 

---

2.  Maxsus  fanlarni  o’qitish  metodikasi  fanini  maqsad  va  vazifalari  nimlardan 
iborat?. 
3.  Maxsus  fanlarni  o’qitish  metodikasi  fanining  asosiy  tushunchalari  haqida 
fikr bildiring? 
4.  Maxsus fanlarni o’qitish metoddikasining umumiy  metodlarini 
tushuntiring? 
5.  Maxsus fanlarni o’qitish metoddikasining maxsus  metodlarini tushuntiring?