O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

q
p
q
p


 
Masalan: 
1. Tushunchalar mazmuniga ko‘ra, konkret yoki abstrakt bo‘ladi. 
Bu – konkret tushuncha. 
Demak, bu – abstrakt tushuncha emas. 
2. Hukmlar tuzilishiga ko‘ra oddiy yoki murakkab bo‘ladi. 
Berilgan hukm oddiy hukm emas. 
Demak, berilgan hukm murakkab hukmdir. 
Ayiruvchi sillogizmda to‘g‘ri xulosa chiqarish uchun quyidagi qoidalarga amal qilish zarur: 
1. Ayiruvchi hukm tarkibidagi oddiy hukmlar bir-birini inkor qilishi, hajmiga ko‘ra, kesishmasligi shart, aks 
holda xulosa xato bo‘ladi. 
Masalan:     Kitoblar qiziqarli yoki fantastik bo‘ladi. 
             Bu kitob qiziqarli. 
             Bu kitob fantastik emas. 
Kitob ham qiziqarli,  ham  fantastik bo‘lishi  mumkin. Bunda  ayiruvchi  hukm tarkibidagi  oddiy hukmlar bir-
birini inkor etmaydi va hajmiga ko‘ra, kesishadi. SHuning uchun xulosa xato. 
2. Ayiruvchi hukmda bir-birini inkor etuvchi muqobillar to‘liq ko‘rsatilgan bo‘lishi shart. 
Burchaklar o‘tkir yoki o‘tmas burchakli bo‘ladi. 
Bu burchak o‘tkir burchakli emas. 
Bu burchak o‘tmas burchaklidir. 
Xulosaning  xato  bo‘lishiga  sabab,  ayiruvchi  hukmdagi  muqobillar  to‘liq  ko‘rsatilmagan,  ya‘ni  to‘g‘ri 
burchakning mavjudligi e‘tibordan chetda qolgan. 
Ayiruvchi  sillogizmlardan  ko‘proq  bir  necha  yechimga  ega  bo‘lgan  masalalarni  yechishda,  ya‘ni  muqobil 
holatlardan birini to‘g‘ri tanlab olishda foydalaniladi. 
III.  SHartli  –  ayiruvchi  –  lemmatik  (taxminlab)  xulosa  chiqarish  deb,  asoslardan  biri  ikki  yoki  undan  ortiq 
shartli  hukmlardan,  ikkinchisi  esa  ayiruvchi  hukmdan  iborat  bo‘lgan  sillogizmga  aytiladi.  Ayiruvchi  asosdagi 
a‘zolarning  soniga  ko‘ra,  bunday  xulosalar  dilemma  (ayiruvchi  asos  ikki  a‘zodan  iborat  bo‘lgan),  trilemma 
(ayiruvchi  asos  uch  a‘zodan  iborat  bo‘lgan)  va  polilemma  (ayiruvchi  asos  to‘rt  va  undan  ortiq  a‘zodan  iborat 
bo‘lgan) deb ataladi. 
Dilemma  oddiy  yoki  murakkab  bo‘ladi.  Oddiy  dilemmaning  shartli  asosidagi  hukmlar  yo  shartiga,  yo 
natijasiga  ko‘ra  o‘xshash  bo‘ladi.  Murakkab  dilemmaning  shartli  asosidagi  hukmlar  ham  shartiga,  ham  natijasiga 
ko‘ra  bir-biridan  farq  qiladi.  Dilemmalar  konstruktiv  (tuzuvchi)  yoki  destruktiv  (buzuvchi)  turlarga  bo‘linadi. 
Demak,  dilemmalar  to‘rt  xil  bo‘ladi:  1. Oddiy  konstruktiv  dilemma.  2. Oddiy  destruktiv  dilemma.  3. Murakkab 
konstruktiv dilemma. 4. Murakkab destruktiv dilemma. 
Oddiy konstruktiv                Oddiy destruktiv  
 dilemmaning formulasi:       dilemmaning formulasi 
 
 a → s, b → s                      a→b, a→c 
        a V b  
           

b
V

c
 
          s 
 
 
 
     

a
 
Masalan: 
Agar yoshlar ilm o‘rgansalar, hayotda o‘z o‘rinlarini topadilar. 
Agar yoshlar hunar o‘rgansalar, hayotda o‘z o‘rinlarini topadilar. 
YOshlar yo ilm, yoki hunar o‘rganadilar. 
Demak, ular hayotda o‘z o‘rinlarini topadilar. 
Agar talaba chet tilini yaxshi bilsa, konkursda ishtirok etadi. 
Agar talaba chet tilini yaxshi bilsa, chet elga o‘qishga boradi. 

---

Talaba konkursda ishtirok etmadi yoki chet elga o‘qishga bormadi. 
Talaba chet tilini yaxshi bilmaydi. 
Murakkab konstruktiv         Murakkab destruktiv 
dilemmaning formulasi:     dilemmaning formulasi: 
 a → b, c → d                              a→b,c→d 
      aVc       
 
 
            



d
b
  
   b

d 
 
 
 
 
  


