O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

 
Olmos 
Olmosning  fizik  xususiyatlarni  uni  juda  jozibador  materiall  sifatida 
akslantiradi. 
Bu 
juda 
qattiq 
modda 
(eng 
qattiq) 
bo‘lib, 
juda 
past 
elektro‘tkazuvchanlikka  ega.  Bu  ko‘rsatkichlar  uning  kristallik  qurilishi  xususiyati 
va  juda  mustaxkam  atomlararo  kovalent  bog‘lanishlari  bilan  shartlangan.  Olmos 
nometal  materiallarga  xos  bo‘lmagan,  keramiklar  uchun  g‘ayrioddiy  issiqlik 
o‘tkazuvchnlikga  ega.  U  ko‘rinish  va  infraqizil  diapazonlarda  shaffof  bo‘lib,  juda 
baland nur sinishi ko‘rsatkichiga ega. 
Aytarli  katta  donali  olmos  kristallari  zargarlik  toshlari  sifatida  qo‘llaniladi. 
Sanoatda  olmoslar  boshqa  materiallarni  kesish  va  silliqlash  uchun  ishlatiladi.  XX 
asrning 50 yillaridan sun’iy olmoslar olish texnologiyalari ishlangan, xozirgi davrda 
ular shu darajaga yetdiki, sanoatda ishlatiladigan olmoslarning katta qismini sun’iy 
olmoslar tashkil etadi. Bunday olmoslarning bir qismi zargarlik ishi talablariga xam 
javob beradi. 
Oxirgi  yillarda  yupqa  plenka  ko‘rinishidagi  olmoslar  yaratish  texnologiyasi 
yaratildi.  Mazkur  texnologiya  reaksiyani  gazli  muxitda  o‘tkazib,  so‘ngra  taglikga 
o‘tkazish ga asoslangan. Bunday yo‘l bilan olingn plyonka qalinligi bir millimetrga 
yetadi.  Biroq  xozirgi  kunga  qadar,  olmos  strukturasiga  qiyosan  aytarli  uzunlikda 
kristall strukturasi tartiblangan plenka olish imkoni yo‘q. Bunday sun’iy olmoslar – 
ko‘plab  mayda  yoki  aytarli  yirik  donalardan  iborat  bo‘lishi  mumkin  bo‘lgan 
polikristalik  yaratmalardir;  bundan  tashqari  ularda  amorf  uglerod  va  grafit  bo‘lishi 
mumkin. Olmos plenkasi sirtining skaner qiluvchi elektron mikrofotografiyasi 13.11 
rasmda ko‘rsatilgan. 
Olmos  plyonkalarning  mexanik,  elektrik  va  optik  xususiyatlari  ucho‘lchamli 
olmoslarnikiga yaqin. Materialning bunday muvoviq xossalari xozirda va kelajakda 
qo‘llanilib, yangi va undan xam yaxshi materiallar yaratilishiga turtki bo‘ladi. 

---

 
110