O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat unversiteti fizika- matematika fakulteti “Fizika” ta’lim yo’nalishi 173-guruh talabasi O’rinbayeva Zarifa Optika fanidan yozgan

2.1.Yorug’likning ikkilamchi sinishi

Fizik xususiyatlari yo’nalishlarga bog’liq bo’lmagan muhit izotrop muhit deb, yo’nalishlarga bog’liq bo’lgan muhit anizatrop muhit deyiladi.Deyarli barcha shaffof Kristal dielektriklar optik anizatropdir, ya’ni ulardan yorug’lik o’tganida yorug’likning optik xossalari kristalning yo’nalishiga bog’liq bo’ladi buning natijasida yorug’likning ikkilanib sinishi deb nom olgan hodisa ro’y beradi.Bu hodisa island shpati (kalsiy karbanat tuzining ko’rinishlaridan biri, CaC –geksaganal sistemasidagi kristallar) uchun 1670-yilda Erazm Bartolomin tomonidan kuzatilgan. Agar island shpatiga yorug’lik tushsa, kristaldan ikki bir-biriga va tushayotgan nurga parallel nur chiqadi. Agar tushayotgan nur kristalga perpendikulyar bo’lsa ham singan nur ikkiga bo’linadi. Bu nurlardan birining elektr tebranishlari kristalning bosh optik tekisligiga perpendikulyar bo’ladi va bu nur oddiy nur(o) deb ataladi. Ikkinchi nurning elektr tebranishlari esa kristalning bosh optik tekisligida bo’ladi va; bu nur g’ayrioddiy nur deyiladi (e) deyiladi. (1-rasm).

1-rasm.Yorug’likning kristallda ikkilanib sinishi.

2-rasm.Oltiburchakli kristallda yorug’likning ikkilanib sinishi.

3-rasm. Shaffof plastinkada yorug’likning ikkilanib sinishi.

4-rasm.Plastinkada yorug’likning ikkilanib sinishi.

5-rasm. Og’ma parallelepipedda yorug’likning ikkilanib sinishi.

Qubik sistemaga kiruvchi kristallardan boshqa hamma kristallar nurni ikkilantirib sindirish xossasiga ega.Oddiy va g’ayrioddiy nurlarga bo’linadi, bunday ikki nurga bo’linishning asosiy sababi muhitning anizatropligidir.

6-rasm.
Izotrop muhit uchun

(1)

<sub>(2)

(3)</sub>
[ 1 ]. I.V.Savelov “ Umumiy fizika kursi” 3-tom Toshkent 1976.

Anizotrop muhit uchun

<sub>(4)

(5)

(6)</sub>

(7)

Kristalga kirib ajralgan har ikkala yorug’lik nurlar o’zaroyo’nalishlarda chiziqli qutblangandir.

Kristallarda shunday yo’nalish mavjudki, agar ana shu yo’nalishi bo’yicha yorug’lik nuri tashlansa yorug’likning ikkilanib sinish hodisasi ro’y bermaydi, Bu yo’nalishga kristallning optik o’qi deyiladi.⦋2⦌