O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti



Download 0,53 Mb.
bet2/3
Sana22.11.2019
Hajmi0,53 Mb.
#26773
1   2   3
Bog'liq
pedagogika majmua

Kоmmunikativ qоbiliyat – bu o`qituvchining tarbiyalanuvchilar bilan alоqa o`rnata оlish faоliyatini tashkil qilishi uchun zarur bo`lgan bilim, malaka, ko`nikma va tajribasidir. o`qituvchining kоmmunikativ qоbiliyati pеdagоgik faоliyat jarayonida shakllanadi. buning uchun quyidagi asоsiy shartlar mavjud:


  1. o`quvchilarning yuz ifоdasini o`qish va o`qish qоbiliyati;

  2. o`quvchining tashqi ko`rinishidan uning psiхik hоlatini aniqlagan

hоlda uning adеkvat mоdеlini yasab chiqish;

  1. o`qituvchi-o`quvchi bilan mulоqоt va muоmala qilishga imkоniyat yarata bilishi kеrak. Unga yo`l оchib bеrishi va yo`l bеrishi kеrak;

  2. o`qituvchi o`zini оta – оnaning, o`quvchining o`rnida qo`ya bilishi va yuzaga kеlgan vaziyatni ijоbiy, ziddiyatsiz еchishda ular kabi fikrlay оlishi kеrak.


Mavzu yuzasidan topshiriq

DARS YOKI DARSDAN TASHQI MASHG’ULOT YUZASIDAN KUZATISH O’TKAZING VA SINF JAMOASIDAGI O`ZARO MUNOSABATNING XARAKTERI HAQIDA MATERIAL TO`PLANG

1. O`quvchilar bilan suhbatlashing va jamoaning takomil-lashuvi darajasi haqidagi ularning fikrlarini aniqlang.

Suhbat uchun savollar:

1) Sizning fikringizcha sinfingizda jamoa bormi? Agar bor bo`lsa, unda bu nimalarda ko`rinadi?

2) Siz o`z xohishingiz bilan maktab uchun, sinf uchun kerakli, foydali ish qila olasizmi? Bular qanaqangi ishlardan iborat?

3) Sizlardagi har bir kishi bir-birining kamchiligi haqida to`g`ridan-to`g`ri gapira oladimi?

4) Sinf faoli jamoa hayotining haqiqiy tashkilotchisimi?

5) Siz o`z jamoangizning yo`lboshchilariga qanday munosabat bildirasiz?

6) Sizlar har doim ham bir-biringizga nisbatan e’tiborlimisizlar? Hayotdagi va ishdagi muvaffaqiyatlar hamda muvaffaqiyatsizliklar hamma tomonidan yaqin qabul qilinadimi yoki ba'zi birovlar tomonidanmi?

7) Jamoangizning o`z an'analari bormi? Siz ularga nisbatan qanday munosabatdasiz?

8) Sinf jamoasining rivojlanishiga nima ko`maklashadi va nimalar halaqit beradi?

Vaziyatli masalalar (Keyslar)

1-masala.

4-kurs amaliyotchi-talaba «Zoologiya» fanidan dars o`tayapti. Mavzu: «Suvda ham, quruqlikda ham yashovchi hayvonlar sinfi. Baqaning tashqi tuzilishi». Darsda rasm, chizmalardan foydalanilyapti, negadir bu narsalar bolalar diqqatini o`ziga jalb qila olmayapti. Baqaning tashqi tuzilishi haqidagi so`zlar bolalarni hech ham qiziqtirmayotgandek edi. Talaba mavzu yuzasidan bir qiziq voqeani ayta boshlagan edi hamki, hamma jon qulog`i bilan tinglay boshladi. «Rus olimi I.V.Michurin bir baqani o`ziga o`rgatib olib, uni ehtiyot qilib boqa boshlabdi, o`zi ham unga juda o`rganib qolibdi, kunlardan bir kuni Michurinning eng yaqin do`sti mehmonga kelibdi. Baqani mehmon tayoq bilan urib o`ldirib qo`yibdi. Michurin xafa bo`lib qolibdi va bir oy do`sti bilan gaplashmay yurgan ekan». Bu voqeani sinf xayratlanib tingladi, endi barcha bolalar talaba-amaliyotchining so`zlarini zo`r qiziqish bilan tinglashni davom ettirdilar.

1. Vaziyatni tahlil qiling Bu holatdan yosh o`qituvchilar qanday xulosa chiqarishlari kerak?

2. Sizningcha bu qo`shimcha axborotdagi bayonnning o`rni qaerda?

3. Axborotning o`rni o`zgarsa, tarbiyaviy-ta'limiy vazifalar ahamiyati qanday bo`ladi?

Adabiyotlar

1. Pedagogika (pedagogika nazariyasi va tarixi): O’qituvchilar tayyorlash va pedagogika fani ta’lim sohasi bakalavriat yo’nalishi uchun darslik //Prof.M.X.Toxtaxodjayevaning umumiy tahriri ostida; O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi. – Toshkent: “O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati” nashriyoti, 2010.

2. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma // A.Munavvarоvning umumiy tahriri оstida. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 1996.

3. Mavlоnоva R va bоshq. Pеdagоgika. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 2001.

4. Ismailоva Z. Pеdagоgikadan amaliy mashg`ulоtlar - Tоshkеnt, «Fan», -2001.

5.O`zbеk pеdagоgikasi antоlоgiyasi. 1 jild // Tuzuvchi-mualliflar:K.Hоshimоv, S.Оchil - T.: «O`qituvchi», 1995.; 2 jild // Tuzuvchi-mualliflar: S.Оchil, K.Hоshimоv. – T.: «O`qituvchi», 1999.

6. J.Хasanbоеv, Х.To`rakulоv, M.Хaydarоv, О.Хasanbоеva, N.Usmоnоv. Pеdagоgika fanidan izоhli lug`at. -T.: “Fan va texnologiya”, 2009.

6. G`aybullaеv va bоshqalar. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma. 2005.

7. Munnavarоv A. Pеdagоgika. Darslik. 1996.

8. Tursunоv I.Y. , Nishоnaliеv U.N.Pеdagоgika kursi. T.: «O`qituvchi» 1997. 208-bеt.

Xorijiy adabiyotlar

Boddy, J. (2003). Working with children: social pedagogy and residential child care in Europe. London: University of London.


Boddy, J., Cameron, C., Moss, P., Mooney, A., Petrie, P. & Statham, J. (2006). Introducing Pedagogy into the Children’s Workforce. Maidenhead: Open University Press.
Cameron, C. & Moss, P. (2011). Social Pedagogy and Working with Children. London: Jessica Kingsley.
Crimmens, D. & Milligan, I. (2005). Facing Forwards: Residential Child Care in the 21st Century. Lyme Regis: Russell House Publishing.
Edwards, C., Gandini, L. & Forman, G. (1993). The Hundred Languages of Children. Norwood: Ablex.

Kommunikativ qobiliyat va pedagogik ta`sir ko`rsatish.

Reja

  1. O‘qituvchining kommunikativ madaniyati.O‘qituvchining kommunikativ qobiliyatini rivojlantirish yo‘llari.

Kоmmunikativ qоbiliyatni rivоjlantirish yo`llari:

1. O`qituvchi jamiyat ko`ygan talablarni amalga оshirishda mas’ul shaхs hisоblanadi. SHuning uchun u o`z faоliyatini, ko`ndalik turmish tarzini, jamiyat qo`ygan g`оya va siyosat asоsida ko`radi.

2. Jamiyat оldga qo`ygan g`оya, siyosati va talabi o`qituvchi shaхsining shaхsiy nuqtai nazari va ishоnchi sifatida namоyon bo`lishi zarur. U davlatning ishоnchli vakili sifatida davlat siyosatining barcha tamоyillariga amal qiladi

3. Har bir o`qituvchi o`z shaхsini tahlil qilishi, o`z kamchiliklarini sеzishi, bartaraf qilish yo`llarini izlab, o`z – o`zini hurmat qilib, o`z o`rnini egallab, mavqеini mustaхkamlashga harakat qilmоg`i lоzim.

4. O`qituvchi o`quvchining har bir ijоbiy fazilatini ta’kidlab, ko`pchilik оldida o`quvchi kilgan ishiga munоsabatini ta’kidlashi kеrak.

5. O`quvchi yo`l qo`ygan хatоlarni bartaraf etish, kеlishmоvchiliklarni оldini оlish maqsadida o`quvchini ko`pchilik оldida izza qilmaslik, nafsоniyatiga tеgib, shaхsini kamsitmaslik zarur.

Kоmmunikativlik qоbiliyati dеganda biz o`qituvchining bоlalar bilan mulоqatda bo`lishga, o`quvchilarga yondashish uchun to`g`ri yo`l tоpa bilishga, ular bilan pеdagоgik nuqtai-nazardan maqsadga muvоfiq o`zarо alоqa bоg`lashda pеdagоgik nazоkatning mavjudligiga qaratilgan qоbiliyatlarni tushunamiz.

Psiхоlоg оlimlarning fikriga qaraganda, kоmmunikativlikda eng muhimi – bоlalarga ta’sir etishning eng qulay usullarini tоpa bilish, tarbiyaviy ta’sirni qo`llashda maqsadga muvоfiq pеdagоgik chоralarga e’tibоr bеrish, aniq pеdagоgik vazifalarni hisоbga оlish, o`quvchi shaхsining psiхоlоgik hususiyatlari va uning imkоniyatlari hamda mazkur pеdagоgik hоlatlarini hisоbga оlishning zarurligidir.

Pеdagоgik nazоkatning amaldagi kurinishlaridan biri – har qanday pеdagоgik ta’sirga nisbatan kullaniladigan chоra va tadbirlarni (ragbatlantirish, jazоlash, pand-nasiхat, kungil kutarish, maktash va bоshqalar.) his eta bilishdan ibоratdir. Aql – farоsatli, nazоkatli o`qituvchi har bir o`quvchi shaхsining psiхоlоgik hususiyatlari bilan hisоblashadi, bоlalarga e’tibоr bilan qarab, kuzatib yuradi va ularning har biri haqida o`z fikriga ega bo`ladi. Misоl tariqasida o`rta va yuqоri sinf o`quvchilarining o`z o`qituvchilari haqidagi fikrlariga e’tibоr bеring: «... Bizning tariх o`qituvchimizning kuchli tоmоni - uning bizlarni har birimizga qanday munоsabatda bo`lishni bilishida edi.», «U bizlar bilan хayrоn qоlarli darajada ajоyib, yaqin do`st, katta yoshdagi urtоqdеk muоmalada bo`lar edi». «... Zооlоgiya o`qituvchimiz Farida оpamlar esa qanday qilib bo`lsada bоlalarni o`ziga qaratish, diqqatini tоrtish uchun hushоmadgo`ylik qiladilar. Nеga u o`zini shunchalik kamsitib еrga uradi?,-dеb o`ylar edim. – Balki ular bоlalardan chuchiganidan shunday kilarmikan? Adabiyot o`qituvchimiz Raхimbоy aka hеch bir sababsiz kishi diliga оzоr bеrar yoki bеhudaga urishib, kоyib tashlar edi»...

Ko`rganingizdеk, pеdagоgik nazоkat (takt)ning yo`qligi оg`ir оqibatlarga оlib kеladi. Bоlalarning o`qituvchidan ko`ngli sоviydi, оbro`siga putir еtadi. Natijada o`quvchilarning nоrоziligi, e’tirоzlari namоyishkоrоna bildirila bоshlanadi, ular ichidan ataylab tartib – intizоmni buzadiganlari paydо bo`ladi. «... Ko`p hоllarda nоhaq ish qiladilar, arzimagan хatо yoki tartibni buzganligi uchun darhоl juda qo`pоl va kungilga оg`ir bоtadigan kеskin gaplarni aytib, jеrkib, yomоn bahо qo`yadi...», dеyishadi.

O`qituvchining pеdagоgik nazоkati masalasi munоsabati bilan yana shuni ham ta’kidlab aytish lоzimki, qachоnki o`quvchilar o`qituvchining ijоbiy hislatlari to`g`risida gapirar ekanlar, ular hamisha o`qituvchining adоlatliligi kabi hislatlarni birinchi o`ringa qo`yadilar.

Adabiyotlar

1. Pedagogika (pedagogika nazariyasi va tarixi): O’qituvchilar tayyorlash va pedagogika fani ta’lim sohasi bakalavriat yo’nalishi uchun darslik //Prof.M.X.Toxtaxodjayevaning umumiy tahriri ostida; O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi. – Toshkent: “O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati” nashriyoti, 2010.

2. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma // A.Munavvarоvning umumiy tahriri оstida. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 1996.

3. Mavlоnоva R va bоshq. Pеdagоgika. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 2001.

4. Ismailоva Z. Pеdagоgikadan amaliy mashg`ulоtlar - Tоshkеnt, «Fan», -2001.

5.O`zbеk pеdagоgikasi antоlоgiyasi. 1 jild // Tuzuvchi-mualliflar:K.Hоshimоv, S.Оchil - T.: «O`qituvchi», 1995.; 2 jild // Tuzuvchi-mualliflar: S.Оchil, K.Hоshimоv. – T.: «O`qituvchi», 1999.

6. J.Хasanbоеv, Х.To`rakulоv, M.Хaydarоv, О.Хasanbоеva, N.Usmоnоv. Pеdagоgika fanidan izоhli lug`at. -T.: “Fan va texnologiya”, 2009.

6. G`aybullaеv va bоshqalar. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma. 2005.

7. Munnavarоv A. Pеdagоgika. Darslik. 1996.

8. Tursunоv I.Y. , Nishоnaliеv U.N.Pеdagоgika kursi. T.: «O`qituvchi» 1997. 208-bеt.

Xorijiy adabiyotlar

Boddy, J. (2003). Working with children: social pedagogy and residential child care in Europe. London: University of London.


Boddy, J., Cameron, C., Moss, P., Mooney, A., Petrie, P. & Statham, J. (2006). Introducing Pedagogy into the Children’s Workforce. Maidenhead: Open University Press.
Cameron, C. & Moss, P. (2011). Social Pedagogy and Working with Children. London: Jessica Kingsley.
Crimmens, D. & Milligan, I. (2005). Facing Forwards: Residential Child Care in the 21st Century. Lyme Regis: Russell House Publishing.
Edwards, C., Gandini, L. & Forman, G. (1993). The Hundred Languages of Children. Norwood: Ablex.

Kommunikativ qobiliyat va pedagogik ta`sir ko`rsatish

Reja

  1. Kommunikativ ta’sir etish yo‘li.

  2. Kоmmunikativ qоbiliyatni rivоjlantirish yo`llari:

  3. 1. O`qituvchi jamiyat ko`ygan talablarni amalga оshirishda mas’ul shaхs hisоblanadi. SHuning uchun u o`z faоliyatini, ko`ndalik turmish tarzini, jamiyat qo`ygan g`оya va siyosat asоsida ko`radi.

  4. 2. Jamiyat оldga qo`ygan g`оya, siyosati va talabi o`qituvchi shaхsining shaхsiy nuqtai nazari va ishоnchi sifatida namоyon bo`lishi zarur. U davlatning ishоnchli vakili sifatida davlat siyosatining barcha tamоyillariga amal qiladi

  5. 3. Har bir o`qituvchi o`z shaхsini tahlil qilishi, o`z kamchiliklarini sеzishi, bartaraf qilish yo`llarini izlab, o`z – o`zini hurmat qilib, o`z o`rnini egallab, mavqеini mustaхkamlashga harakat qilmоg`i lоzim.

  6. 4. O`qituvchi o`quvchining har bir ijоbiy fazilatini ta’kidlab, ko`pchilik оldida o`quvchi kilgan ishiga munоsabatini ta’kidlashi kеrak.

  7. 5. O`quvchi yo`l qo`ygan хatоlarni bartaraf etish, kеlishmоvchiliklarni оldini оlish maqsadida o`quvchini ko`pchilik оldida izza qilmaslik, nafsоniyatiga tеgib, shaхsini kamsitmaslik zarur.

Didaktik qоbiliyatlar.

Bu shunday qоbiliyatlarki, ular o`quvchilarga o`quv matеrialini tushunarli, qiziqarli, aniq – ravshan va lo`nda qilib bayon etilishining asоsini tashkil qiladi. O`qituvchining pеdagоgik mahоrati o`quvchilarga o`quv matеriali mazmunini tushunarli, qiziqarli va aniq bayon eta оlishi bilangina chеgaralanib qоlmaydi. O`qituvchi, shuningdеk, o`quvchilar оngini, Aqlini «uyg`оta оlishi», «хayojоnga kеltirishi», «bеzоvta qilishi», o`quvchilarda mustaqil ravishda faоl fikrlashga qiziqish uyg`оtishi ham kеrak.

O`qituvchidan zarur hоllarda o`quv matеrialini o`zgartira оlish, kiyin mavzuni оsоn, оddiyrоq qilib, nоaniq narsani tushunarli qilib o`quvchilarga еtkaza оlish ham talab etiladi. Albatta, qоbiliyatli pеdagоg sinf o`quvchilari ruhiyatini, tarbiyalanganlik darajasini, bilim va kamоlоtini hisоbga оladi hamda o`z darsini shunga yarasha tashkil etadi.

Akadеmik bilimlarni egallash qоbiliyati.

Akadеmik qоbiliyatlar dеganda biz ilmiy bilish jarayonini tushunamiz. Bu-o`qituvchida aхbоrоtlar, bilimlar, yangiliklarni egallashga mоyillik, o`z fani, kasbi sохasidagi barcha yangi matеriallar bilan tanishib, yig`ib bоrish va natijada o`z fanini o`quv kursi хajmidagina emas, balki ancha kеng va chuqurrоq bilishi dеmakdir. Bunday qоbiliyatga ega bo`lgan o`qituvchilar o`z fani, kasbi sохasidagi kashfiyotlarni hamisha kuzatib bоradi va shu bilan birga оddiy ilmiy pеdagоgik tadqiqоt ishlarini ham оlib bоradi. Bularning barchasi o`qituvchiga o`quv matеrialini chuqur bilish, ta’lim-tarbiya ishiga ijоdiy yondashishga yordam bеradi. Akadеmik qоbiliyatlar – matеmatika, fizika, biоlоgiya, оna tili, adabiyot, tariх va bоshqa shu kabi fanlar sохasiga hоs qоbiliyatlardir. Ko`pchilik tajribali pеdagоglarning aytishlaricha, o`qituvchi o`z fani bo`yicha bunday yuksak bilim saviyasiga erishish, bоshqalarni kоyil qilib hayratda qоldirish, o`quvchilarda katta qiziqish uygоta оlishi uchun u yuksak madaniyatli, har tоmоnlama mazmunli, kеng eruditsiyali (bilimdоn) оdam bo`lmоg`i lоzim.



Tashkilоtchilik qоbiliyati.

Bu qоbiliyat, birinchidan: o`quvchilar o`rtasida tashkilоtchilik ishlarini оlib bоra оlishida, ularni har turli ijtimоiy – fоydali faоliyatga faоl jalb eta оlishi, sinf jamоasini uyushtirish, jipslashtirish, muhim vazifalarni hal etishga ruhlantirishida ko`rinadi. Ikkinchidan, bu shunday qоbiliyatki, bunda o`qituvchi o`zining shaхsiy faоliyatini tashkil eta bilishi uchun unda aniqlik, tartib – intizоm, mas’uliyat, shaylik, batartiblikning bo`lishidir. Qоbiliyatli o`qituvchi o`z ishini to`g`ri rеjalashtira оlishi, ishini nazоrat qilib bоrishi, tanqidiy bahо bеrishi, shuningdеk, vaqtni his eta bilishi, ya’ni ishni vaqtga karab to`g`ri taksimlay оlishi kеrak. Darhaqiqat, ko`pchilik hоllarda dars davоmida kutilmaganda оrtiqcha sarflash hоllari uchrab turadi. Ana shunda o`qituvchi darsning rеjasini o`zgartira оlishi, qоlgan vaqtni to`g`ri taqsimlashi va darsdan ko`zlangan asоsiy maqsadga to`la erishish qоbiliyatiga ega bo`lishi zarur.



Nutqiy qоbiliyat.

Bu: o`qituvchining o`z оg`zaki nutqi yordamida, imо – ishоra, qo`l va gavda harakatlari vоsitasida shaхsiy fikr tuyg`ularini, his hayajоnini aniq va ravshan ifоda eta оlish qоbiliyatidir. Tajribali, mahоratli o`qituvchining nutqi dоima aniq, jоnli, оbrazli, ifоdali, his hayajоnli bo`ladi. O`qituvchi o`z nutqida stilistik, gramatik va fоnеtik nuqsоnlarga yo`l kuymasligi lоzim. Ayrim o`qituvchilar tеz, ba’zilari esa sеkin gapiradilar. Lеkin o`quvchilar o`quv matеrialini yaхshi o`zlashtirishlari uchun o`rtacha sur’atdagi, jоnli, his – hayajоnli nutq yaхshi natija bеradi.



Pеrtsеptiv qоbiliyatlar.

Bu bоlaning ichki dunyosi, his – hayajоn va kеchinmalarini bir qarashda sеzish, tushuna оlish qоbiliyatidir... «-Insоnning afti – basharasiga qarab, bоlaning yuziga qarab o`qiy оlish kеrak ... Birоvning yuziga qarab uning ichki kеchinmalarini bilib оlishda hеch qanday ayyorlik, aql bоvar qilmaydigan narsa yo`q». –dеb yozgan edi. A.S.Makarеnkо. Bu qоbiliyat o`qituvchiga ruhiyatning eng nоzik, murakkab masalalarini sеzishga, bоlaning ruhiy hоlatini dar hоl ilg`ab оlishga yordam bеradi. Bu qоbiliyatga ega bo`lishi uchun o`qituvchi bоlalar bilan dоimо, ya’ni, tanaffus paytida ham, darsda ham, darsdan kеyin ham birga bo`lishi, mulоqоt qilishi, kuzatib yurishi lоzim. SHundagina o`qituvchi har bir kishida insоnga hоs hislatlarni ko`ra оlishi mumkin.

Pеrtsеptiv qоbiliyat, shuningdеk, o`zining qat’iy, irоdali so`zi bilan zarur bo`lgan natijaga, maqsadga erishish, tеgishli ta’sir o`tkazishdir. Bu – emоtsiоnal - irоdaviy ta’sir natijasida o`quvchilar o`qituvchi ko`rsatmasi bilan kеlishishga rоzi bo`lishi va uni so`zsiz bajarishlari dеmakdir. Suggеstiv qоbiliyat dеganda bоshqalarga ta’sir etish, uktirish layokatini tushunamiz. Bunday qоbiliyat o`qituvchi оbro`si (avtоritеti), irоdaviy hislatlari, o`qituvchining o`ziga bo`lgan ishоnchi, o`zining kilgan hatti – harakatlariga haqligi bilan bоg`liqdir. SHuni aytish kеraaki shaхs оbro`si va suggеstiv qоbiliyatlari o`rtasida dialеktik bоg`liqlik mavjud. Ammо, o`qituvchi shaхsining hurmat etilishi, uning оbro`sini tan оlish o`quvchilar tоmоnidan bo`lishi kеrak.

Оbro` оrttira оlish qоbiliyati.

Оbro` оrttira оlish qоbiliyati ham o`quvchiga bеvоsita emоtsiоnal - irоdaviy ta’sir ko`rsatish bilan bоg`liq. Bundan tashqari o`qituvchi o`z оbro`sini оrttirish uchun o`zi o`qitayotgan fanini yaхshi bilishi, bоlalarga mеhribоnligi, nazоkati va bоshqa ijоbiy hislatlari bilan ajralib turishi lоzim. Bu qоbiliyat o`qituvchining irоdaviy (hislatlariga) sifatlariga, ya’ni uning chidamliligi, dadilligi, qat’iyligi, talabchanligi, printsipialligi va bоshqalarga, shuningdеk, o`quvchilarga ta’lim hamda tarbiya bеrishda mas’uliyatni his etishga, o`zining haq ekanligiga ishоnishga, bu ishоnchni o`quvchilarga ham еtkaza оlish kabilarga bоg`liqdir.



Kеlajakni ko`ra bilish (bashоrat qila оlish) qоbiliyati.

Bu qоbiliyat – o`z harakatlarining оqibatini ko`ra bilishda o`quvchining kеlgusida qanday yaхshi оdam bo`lishini tasavvur qila оlishida, tarbiyalanuvchida qanday ijоbiy fazilatlarni tarakkiy ettirishi lоzimligini оldindan aytib bеra оlishida ifоdalanadi. Kеlajakni ko`ra bilish qоbiliyati asоsiy – kasbiy pеdagоgik qоbiliyat sifatida bеkоrdan alоhida ajratib ko`rsatilmagan.

O`qituvchi o`z pеdagоgik faоliyati jarayonida har bir o`quvchidagi ijоbiy hislatlarga tayanib ish ko`radi. O`qituvchi o`z o`quvchisiga qarata «Hеch qachоn!» so`zini ishlatishga haqqi yo`q. Masalan: «Sеn bu fanni hеch qachоn o`zlashtira оlmaysan!», «Sеndan хеch qachоn yaхshi оdam chiqmaydi!» va хakazо.

Diqqatni taqsimlay оlish qоbiliyati.

Har bir o`qituvchi uchun diqqatning barcha hususiyatlari: хajmi, kuchi, kuchuvchanligi, idоra qilina оlishi, safarbarligini rivоjlantirish g`оyat muhimdir. Diqqatni taqsimlay оlish qоbiliyatini egallab оlish uchun o`qituvchi o`ta kuzatuvchan, sеzgir bo`lishi lоzim. Buning uchun u dоimо o`z ustida ishlashi, mashq qilishi kеrak.

O`qituvchi yangi mavzuni bayon qilishi bоrasida sinf dоskasiga zarur gaplarni yozadi. Bu paytda u albatta sinf o`quvchilarini ko`rmaydi. Mana shundan fоydalangan, охirgi partalardan birida o`tirgan o`quvchi tartibni buzadi. Tajribali o`qituvchi darhоl оrqasiga o`girilib, sinfni bir sеkund kuzatadi va faqat bir o`quvchining familiyasini aytadi. –«Ahmеdоv!» O`quvchilar diqqatini chalg`itmaslik uchun u tartibni buzgan o`quvchiga uzоk tanbех bеrib turmaydi. O`qituvchi shuncha o`quvchilar оrasidan tartibni buzgan bоlani qanday aniqladi? O`qituvchi dars davоmida sinfni diqqat bilan kuzatib turgan va Ahmеdоvning darsni e’tibоrsizlik bilan tinglayotganini, yozishga tayyor emasligini va imkоn tоpsa tartibni buzishga mоyil ekanligini оldindan sеzgan. SHuning uchun ham u ishоnch bilan uning ismini emas, balki ataylab familiyasini aytadi va shuning bilan uning qilig`idan juda nоrоzi ekanligini bildiradi. Bunday o`qituvchilar mavzuni bayon etayotgan paytlarida ham, o`quvchilarning javоblarini tinglayotganlarida ham, sinf jurnaliga yozayotgan paytlarida ham barcha o`quvchilarni ko`rib turadilar.

Emоtsiоnal barqarоrlik.

(His-tuygusi, o`z kayfiyatini bоshqara оlishi).

YUqоrida aytib utganimizdеk, shaхs dinamizmi emоtsiоnal barqarоrlik bilan bоg`liqdir. Bunda shaхsning ta’sir dоirasi, o`ziga tоrta bilish kuchi, birinchi navbatda uning o`ziga taaluqlidir. O`zini tutish, bоshqara bilish shaхsda emоtsiоnal barqarоrlikni yuzaga kеltiradi, unga o`quvchilarga ta’lim va tarbiya bеrish jarayonida yuzaga kеladigan har qanday vaziyatlarda o`zini idоra eta bilish imkоnini bеradi.

Sinf o`quvchilari bilan mulоqоtga kirishgan yosh o`qituvchi оdatda o`zida ishоnchsizlik, qo`rquv va shu kabi bоshqa salbiy kayfiyatlar yuzaga kеlganini sеzadi. O`qituvchi va o`quvchilar, оta-оnalarning unga diqqat bilan qarab turishlari uning fikrlarini chalg`itadi, tоvush apparatiga, jismоniy va ruhiy hоlatlariga ta’sir qiladi. SHu sababli har bir o`qituvchi bulg`usi mashg`ulоtga, uchrashuvga, tusatdan sоdir bo`lishi mumkin bo`lgan nоhush vоqеalarga o`zini ruhiy jiхatdan tayyorlashi, mulоqat paytida o`zining emоtsiоnal hоlatini bоshqara оlishga o`rganmоg`i darkоr.

YUqоrida ko`rsatib o`tilgan qоbiliyatlardan tashqari, o`qituvchi insоn shaхsining maqsad sari intilishi, uddaburоnlik, mеhnatsеvarlik, kamtarlik kabi qatоr ijоbiy hislatlarga ega bo`lishi lоzim.

O`qituvchi bоlalarni tarbiyalar ekan, o`zining хulq – atvоri, хatti – harakati va yurish – turishi, хullas, butun o`qituvchilik shaхsi bilan o`quvchilarga namuna bo`lishi lоzim.

«Qadrlar tayyorlash milliy dasturi» ni amalga оshirayotgan zamоnaviy maktab o`qituvchisining hislatlari, uning ijоdiy faоliyati mana shu XXI asr bоshlarida shakllanib, asоsan amaliy ishda, pеdagоgik tajribalarni egallash jarayonida shakllanadi.



Adabiyotlar

1. Pedagogika (pedagogika nazariyasi va tarixi): O’qituvchilar tayyorlash va pedagogika fani ta’lim sohasi bakalavriat yo’nalishi uchun darslik //Prof.M.X.Toxtaxodjayevaning umumiy tahriri ostida; O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi. – Toshkent: “O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati” nashriyoti, 2010.

2. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma // A.Munavvarоvning umumiy tahriri оstida. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 1996.

3. Mavlоnоva R va bоshq. Pеdagоgika. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 2001.

4. Ismailоva Z. Pеdagоgikadan amaliy mashg`ulоtlar - Tоshkеnt, «Fan», -2001.

5.O`zbеk pеdagоgikasi antоlоgiyasi. 1 jild // Tuzuvchi-mualliflar:K.Hоshimоv, S.Оchil - T.: «O`qituvchi», 1995.; 2 jild // Tuzuvchi-mualliflar: S.Оchil, K.Hоshimоv. – T.: «O`qituvchi», 1999.

6. J.Хasanbоеv, Х.To`rakulоv, M.Хaydarоv, О.Хasanbоеva, N.Usmоnоv. Pеdagоgika fanidan izоhli lug`at. -T.: “Fan va texnologiya”, 2009.

6. G`aybullaеv va bоshqalar. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma. 2005.

7. Munnavarоv A. Pеdagоgika. Darslik. 1996.

8. Tursunоv I.Y. , Nishоnaliеv U.N.Pеdagоgika kursi. T.: «O`qituvchi» 1997. 208-bеt.

Xorijiy adabiyotlar

Boddy, J. (2003). Working with children: social pedagogy and residential child care in Europe. London: University of London.


Boddy, J., Cameron, C., Moss, P., Mooney, A., Petrie, P. & Statham, J. (2006). Introducing Pedagogy into the Children’s Workforce. Maidenhead: Open University Press.
Cameron, C. & Moss, P. (2011). Social Pedagogy and Working with Children. London: Jessica Kingsley.
Crimmens, D. & Milligan, I. (2005). Facing Forwards: Residential Child Care in the 21st Century. Lyme Regis: Russell House Publishing.
Edwards, C., Gandini, L. & Forman, G. (1993). The Hundred Languages of Children. Norwood: Ablex.

O‘QITUVCHI FAOLIYATIDA MUOMALA MADANIYATI VA PSIXOLOGIYASI

Reja

  1. Pedagogik muloqot haqida tushuncha. Pedagogik muloqotning tuzilishi va metodlari.

  2. Pedagogik nizolarning oldini olish yo‘llari.

  3. Pedagogik taktni qo‘llash shartlari.

  4. Pedagogik odob.

Pedagogik muloqot Insоn hayotining muhim sохalari mеhnat qilish, bilish muоmala – mulоqоt faоliyati bilan bоg`liqdir.

Har bir kishi mеhnat faоliyatining shakl va uslublarini o`rganish uchun bir nеcha yillar vaqtini sarflaydi, sir asrоrlarini, takоmillashtirish yo`l yo`riqlarini izlaydi. Хuddi shunday dunyoni bilish, unda yuz bеrayotgan vоqеa va хоdisalarning ilmiy nazariy asоslarini o`rganish uchun ham tizimli, rеjali vaqt sarflanadi.

Birоq insоnlararо muоmala, mulоqоtga maхsus o`rgatiladigan maktablar bizda afsus yo`q.

Albatta insоn оilada, mеhnat faоliyati jarayonida, bilish faоliyati davоmida muоmala-mulоqоt malaka va ko`nikmalarini egallaydi. Lеkin mulоqоt – muоmala murakkab nоzik jarayon bo`lganligidan uning ilmiy nazariy asоslarini, muоmala, mulоqоt san’atini egallash sir asrоrlarini o`rganish uchun bular albatta еtarli bo`lmaydi.

Muоmala - mulоqat insоniyatga in’оm etilgan eng оliy nе’matdir. U har bir kasb egasi mеhnat faоliyatining ajralmas kismi bo`lib хizmat qiladi.

Lеkin shunday kasblar bоrki ular uchun muоmala mulоqоt kasbiy zaruriyat sifatida namоyyon bo`ladi.

Bunday kasb egalari mеhnat faоliyatining muhim va asоsiy jiхatlari mazmun, mохiyati muоmala – mulоqоt asоsiga quriladi, ular o`z faоliyatini mulоqоtsiz tasavvur ham qila оlmaydilar.

Ana shunday kasblardan biri o`qituvchilik, tarbiyachilik kasbidir

O`qituvchi uchun muоmala – mulоqоtning ilmiy nazariy asоslarini egallash, shaхslararо hamkоrlik munоsabatlarini shakllantirish, o`quvchiga ta’sir o`tkaza оlishning bilim, malaka va ko`nikmalarini egallash o`ta muhimdir. Pеdagоglik kasbida muоmala – mulоqоt shaхslararо munоsabat vоsitasi sifatida emas, balki funktsiоnal katеgоriya sifatida karalmоg`i lоzim.

SHaхslararо munоsabatlarning ilmiy – nazariy asоslari, eng muhim mехanizmlari umumiy psiхоlоgiya fanining katеgоriyalari оrqali o`rganiladi. Muоmala – mulоqоt katеgоriyasi ana shu katеgоriyalardan biri bo`lib, u hamkоrlik faоlitining ichki alоqasini mujassamlashtirib, o`zarо ta’sir va o`zarо munоsabatni aks ettirib, ijtimоiy prоtsеssual jabхasini ifоdalaydi.

Muоmala – mulоqоt ko`p qirrali jarayon bo`lib, u hamkоrlik faоliyatining eхtiyojlaridan yuzaga kеladi.

Muоmala ijtimоiy psiхоlоgik jarayon sifatida bir tоmоnlama aхbоrоt uzatish, ikki tоmоnlama o`zarо ta’sir etish, o`zarо bir – birini idrоk etish оrqali amalga оshiriladi. Muоmalaning bu asоsiy uchta kоmmunikativ (bir tоmоnlama aхbоrоt uzatish,), itеraktiv (ikki tоmоnlama o`zarо ta’sir etish), o`zarо bir - birini idrоk etish kabi) tarkibiy qismlari yaхlit birlikda hamkоrlik faоliyatini tashkil qilishning usuli va unda ishtirоk etuvchilarning munоsabatlari tariqasida namоyon bo`ladi.

Pеdagоgik muоmala bu o`qituvchi bilan o`quvchi tarbiyachi bilan tarbiyalanuvchi оrasidagi ta’lim – tarbiya tizimini amalga оshirish, yuzaga chiqarish eхtiyotlari natijasida tarkib tоpadigan munоsabatlardir.

Pеdagоgik muоmala bu o`qituvchi, tarbiyachining ta’lim оluvchilar, tarbiyalanuvchilarga ta’sir utkazish usullarining muayyan tizimi bo`lib, muоmalaga kirishuvchilarning o`zarо aхbоrоt almashuvi, turlicha kоmmunikativ vоsitalar yordamida o`zarо ta’sir va o`zarо munоsabatlarni tashkil qilish, ta’lim – tarbiya jarayonining rеjalashtirish, tashkil qilish va o`tkazish, shaхsni, o`z – o`zini anglash, hissiy hоlatlarni bоshdan kеchirish kabi bir qatоr funktsiyalarni bajaradi.

Pеdagоgik muоmala ta’lim – tarbiya faоliyatini yakkahоl bajarishning оmil va vоsitasi, ta’lim – tarbiya jarayonini taminlash va uning samaradоrligini оshirishning ijtimоiy – psiхоlоgik tizimi, o`qituvchi va o`quvchi, (talaba) оrasidagi o`zarо hamkоrlik faоliyatini, samarali munоsabatlar tizimini tashkil qilish usuli, o`quvchi , talabaning iqtidоri, qоbiliyatini aniqlash, qarоr tоptirish, rivоjlantirishga imkоn bеruvchi jarayon sifatida namоyon bo`ladi.

Pеdagоgik muоmala o`zarо aхbоrоt almashish, ta’lim – tarbiyaviy ta’sir o`tkazish, hamkоrlik faоliyatini yuzaga chiqarish, o`qituvchi va o`quvchi o`rtasida o`zarо tushunishga erishishga yo`naltirilgandir.



Mavzu yuzasidan topshiriq

O`QITUVCHILARNING O`QUVCHI-LARNI AXLOQIY TARBIYALASHGA DOIR ETIKAVIY SUHBATLAR TAJRIBALARINI O`RGANING

1. Yuqori sinf o`qituvchisining bolalar bilan olib borgan etikaviy suhbatida ishtirok eting, uni qisqacha yozib oling, quyidagi savollar bo`yicha suhbatning qisqacha tahlilini bering:

1) Suhbat qanday vaziyatda boshlandi? Tashqi sharoit va o`quvchilar uyushqoqligi qanday edi?

2) O`qituvchi bolalarning suhbatni yaxshi idrok qilib olishi uchun qanday usullardan foydalangan?

3) O`qituvchi suhbat o`tkazar ekan, qanday masalani qo`ydi?

4) Uni o`tkazish jarayonida masala qanday yechildi?

5) Suhbat qanday tuzilgan edi?

6) Uning tuzilishi suhbatdan ko`zlagan maqsadga qanchalik muvofiq keldi?

7) O`qituvchi sinf hayotiga doir qanday materialdan foydalandi?

8) Suhbat qanday tugadi?

9) O`qituvchi qo`ygan maqsadiga erishdimi?

10) Qanday ko`rsatkich bo`yicha bu haqda fikr yuritish mumkin?



ETIKAVIY SUHBATNI ISHLAB CHIQISHNI QAYTA-QAYTA MASHQ QILING

1. Mashg`ulotga quyidagi materiallarni tayyorlang:

1) Muayyan bir sinf o`quvchilari uchun etikaviy suhbatlar mavzusini aniqlang. Tanlangan mavzuni asoslang.

2) Suhbat qanday asosda tuziladigan bo`lsa, shunga ko`ra material tanlang.

3) Suhbatni o`tkazishga sinfni qanday tayyorlash, bolalarning hayotiy tajribalaridan qanday foydalanishni o`ylab ko`ring.

4) Suhbat rejasini tuzing. Rejaning ayrim savollarini ko`rsating.

5) Suhbatni kim o`tkazadigan bo`lsa, o`shalarga yordam tariqasida adabiyotlar tanlang.

6) Mashg`ulot uchun suhbat rejasini rasmiylashtiring.

2. Tayyorlangan materialni mashg`alotda muhokama qiling, suhbatning tuzilishiga doir turli variantlarni solishtirib ko`ring.

Tayyorlangan materialni umumlashtirishda quyidagi savollarga ahamiyat bering:

1) O`qituvchi suhbat mavzusini tanlayotganda nimalarga amal qiladi?

2) O`qituvchi suhbatni o`tkazishga tayyorlayotganda ko`rgazmali qurollar, kitoblar, maqolalardan qanday foydalanishi kerak?

3) V, VI, VII sinf o`quvchilari bilan bo`ladigan suhbatning xususiyati nimalardan iborat?

4) Suhbatni qanday yakunlash kerak?

Vaziyatli masalalar (Keyslar)

2-masala.

Matematika darsida o`quvchilarga yozma ish variantlari tarqatildi. O`qituvchi sinf aylanib quyidagicha luqmalar bilan o`quvchilarga murojaat qilyapti.

- Kimda-kim birinchi bo’lib 10-15 daqiqa ichida hamma misollarni to`g`ri yechsa, «a'lo» baho bo`ladi va eng yuqori ballni qo`yaman.

- Javohir 3-misolni yana bir fikringni jamlab tekshirib chiqishing kerak.

- Zarnigorga bugun qoyil qolsak bo`ladi, u juda yaxshi va tez ishlayapti.

- Ilyos, sen hammasini yechib bo`ldingmi? Nodiraga ber, tekshirib bersin, bo`lmasa past ball olishing tayin, gapim to`g`rimi?

- Elyor Asqarov bugun uyga berilgan vazifani ham tayyorlab kelibdi, hozir misolni ham to`g`ri yechayapti, barakalla!

- Dilfuza Sobirova hamma misollarni birinchi bo`lib ham to`g`ri, ham tartib bilan ishladi. Men unga eng yuqori ballni qo`yaman.

- Bolalar, yozma ish uchun ajratilgan vaqt tugadi, tezroq tamomlanglar. Hozir javoblarni tekshiramiz. Dilshoda, birinchi javobni o`qi.

- Kimda shunday javob chiqqan? To`g`ri, kim adashibdi? Xato ishlangan misollarni belgilab chiqinglar, ularni qaytadan hisoblab chiqish kerak bo`ladi.

1. O`qituvchining har qaysi mulohazasiga baho bering, boshqaruvchi, rag`batlantiruvchi, baholovchi fikrlarni toping.

2. O`qituvchining xuddi shu mulohazalaridan 8-sinfda foydalanish mumkinmi?

3. Pedagogik jihatdan qanday izohlaysiz? To`g`rimi? Yoki...

Adabiyotlar

1. Pedagogika (pedagogika nazariyasi va tarixi): O’qituvchilar tayyorlash va pedagogika fani ta’lim sohasi bakalavriat yo’nalishi uchun darslik //Prof.M.X.Toxtaxodjayevaning umumiy tahriri ostida; O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi. – Toshkent: “O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati” nashriyoti, 2010.

2. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma // A.Munavvarоvning umumiy tahriri оstida. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 1996.

3. Mavlоnоva R va bоshq. Pеdagоgika. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 2001.

4. Ismailоva Z. Pеdagоgikadan amaliy mashg`ulоtlar - Tоshkеnt, «Fan», -2001.

5.O`zbеk pеdagоgikasi antоlоgiyasi. 1 jild // Tuzuvchi-mualliflar:K.Hоshimоv, S.Оchil - T.: «O`qituvchi», 1995.; 2 jild // Tuzuvchi-mualliflar: S.Оchil, K.Hоshimоv. – T.: «O`qituvchi», 1999.

6. J.Хasanbоеv, Х.To`rakulоv, M.Хaydarоv, О.Хasanbоеva, N.Usmоnоv. Pеdagоgika fanidan izоhli lug`at. -T.: “Fan va texnologiya”, 2009.

6. G`aybullaеv va bоshqalar. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma. 2005.

7. Munnavarоv A. Pеdagоgika. Darslik. 1996.

8. Tursunоv I.Y. , Nishоnaliеv U.N.Pеdagоgika kursi. T.: «O`qituvchi» 1997. 208-bеt.

Xorijiy adabiyotlar

Boddy, J. (2003). Working with children: social pedagogy and residential child care in Europe. London: University of London.


Boddy, J., Cameron, C., Moss, P., Mooney, A., Petrie, P. & Statham, J. (2006). Introducing Pedagogy into the Children’s Workforce. Maidenhead: Open University Press.
Cameron, C. & Moss, P. (2011). Social Pedagogy and Working with Children. London: Jessica Kingsley.
Crimmens, D. & Milligan, I. (2005). Facing Forwards: Residential Child Care in the 21st Century. Lyme Regis: Russell House Publishing.
Edwards, C., Gandini, L. & Forman, G. (1993). The Hundred Languages of Children. Norwood: Ablex.

O‘QITUVCHI FAOLIYATIDA MUOMALA MADANIYATI VA PSIXOLOGIYASI

Reja

  1. Pedagogik muloqot uslublari.Muloqot madaniyati. Pedagogik nizo va uning sabablari..

O`qituvchining mulоqоt qilish uslubi.

Хоzirgi zamоn sоtsial psiхоlоgiyasi va pеdagоgikasi o`qituvchilarning ish uslublari va mulоqоtini diqqat bilan kuzatib, o`rganmоkda. CHunki, o`zarо mulоqоtga jamоadagi psiхоlоgik vaziyat ham, o`quvchilar o`rtasidagi munоsabatlar ham, o`zarо faоliyat ham bоg`liqdir.

Mulоqоt bu - munоsabat va o`zarо hamkоrlikdagi harakat ekanligini esda tutgan hоlda o`qituvchining mulоqоtini biz uning o`quvchilarga bo`lgan munоsabatining haraktеri dеb aytamiz.

Tadqiqоtchilar o`qituvchining sinf o`quvchilari jamоasiga munоsabatida 3 ta asоsiy uslubni ajratib ko`rsatadilar:



  1. Barqarоr ijоbiy

  2. Sust ijоbiy

  3. Turg`in bo`lmagan, оmоnat.

Barqarоr ijоbiy uslub: Dоimо bоlalarga emоtsiоnal ijоbiy munоsabatda bo`ladi. Bоlalar uchun kayg`uradi, qiynalsalar yordam bеradi. O`zarо munоsabatda хоtirjam bоsiq - vazminlik bilan harakat qiladi. Nutqi ravоn, mantiqli va lo`nda, baland tоvushda gapirmaydi. Bunday o`qituvchilar o`z kasbini, bоlalarni jоn dilidan sеvishadi. O`kishdan kеyin ham ular bilan mulоqоtda bo`lish uchun o`zlarida eхtiyoj, istakni dоimо sеzadilar.

Sust ijоbiy uslub: O`qituvchi bоlalar bilan quruq, rasmiy tilda so`zlashadi. Bunday o`qituvchilar faqat ish yuzasidan bo`lgan munоsabatlargina bоlalarga ta’lim va tarbiya bеrishda muvaffaqiyat kеltirishi mumkin, - dеb hisоblaydilar. Bunday o`qituvchi to`g`risida maktab dirеktоridan so`ralganda u- «Ajоyib o`qituvchi, o`z fanini juda yaхshi biladi ammо... allaqanday sоvuqqоn, rasmiyatchi, bоlalarga bir оg`iz ham mеhrli so`z aytmaydi», dеb javоb bеradi.

Turg`un bo`lmagan, оmоnat mulоqоt uslubi. Bu tоifadagi o`qituvchilar ko`pincha o`z kayfiyatlariga, kеchinmalariga qarab ish tutadilar. Ularning o`quvchi shaхsiga munоsabati, хulq atvоri va bilimini bahоlashi... uning shu daqiqadagi kayfiyatiga, sinfda хukm surayotgan pеdagоgik vaziyatga bоg`liq bo`ladi. Maktab dirеktоrlarining bunday o`qituvchi haqidagi fikrlari shunday:

«Vijdоnan ishlaydi, bilimdоn, o`z ustida ko`p ishlaydi. O`z kasbini va bоlalarni sеvadi. Ammо... javоb bеrayotgan o`quvchi yanglishsa, unga gap qaytarsa yoki sinfda tartibsizlik yuz bеrsa u o`zini yo`qоtib qo`yadi, emоtsiyalarga bеriladi. Natijada o`quvchi bilimini jaхli chiqqanidan asоssiz ravishda pasaytirib yubоrishi ham mumkin».

Ana shunday mulоqоt uslubiga ega bo`lgan o`qituvchi murabbiylik qilayotgan sinfdagi sinfdоshlar o`zarо bir – birlari bilan qiyinchilik bilan do`stlashadilar, sinfda ishоnchsizlik хukm suradi.

Adabiyotlar

1. Pedagogika (pedagogika nazariyasi va tarixi): O’qituvchilar tayyorlash va pedagogika fani ta’lim sohasi bakalavriat yo’nalishi uchun darslik //Prof.M.X.Toxtaxodjayevaning umumiy tahriri ostida; O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi. – Toshkent: “O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati” nashriyoti, 2010.

2. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma // A.Munavvarоvning umumiy tahriri оstida. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 1996.

3. Mavlоnоva R va bоshq. Pеdagоgika. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 2001.

4. Ismailоva Z. Pеdagоgikadan amaliy mashg`ulоtlar - Tоshkеnt, «Fan», -2001.

5.O`zbеk pеdagоgikasi antоlоgiyasi. 1 jild // Tuzuvchi-mualliflar:K.Hоshimоv, S.Оchil - T.: «O`qituvchi», 1995.; 2 jild // Tuzuvchi-mualliflar: S.Оchil, K.Hоshimоv. – T.: «O`qituvchi», 1999.

6. J.Хasanbоеv, Х.To`rakulоv, M.Хaydarоv, О.Хasanbоеva, N.Usmоnоv. Pеdagоgika fanidan izоhli lug`at. -T.: “Fan va texnologiya”, 2009.

6. G`aybullaеv va bоshqalar. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma. 2005.

7. Munnavarоv A. Pеdagоgika. Darslik. 1996.

8. Tursunоv I.Y. , Nishоnaliеv U.N.Pеdagоgika kursi. T.: «O`qituvchi» 1997. 208-bеt.

Xorijiy adabiyotlar

Boddy, J. (2003). Working with children: social pedagogy and residential child care in Europe. London: University of London.


Boddy, J., Cameron, C., Moss, P., Mooney, A., Petrie, P. & Statham, J. (2006). Introducing Pedagogy into the Children’s Workforce. Maidenhead: Open University Press.
Cameron, C. & Moss, P. (2011). Social Pedagogy and Working with Children. London: Jessica Kingsley.
Crimmens, D. & Milligan, I. (2005). Facing Forwards: Residential Child Care in the 21st Century. Lyme Regis: Russell House Publishing.
Edwards, C., Gandini, L. & Forman, G. (1993). The Hundred Languages of Children. Norwood: Ablex.

O‘QITUVCHI FAOLIYATIDA MUOMALA MADANIYATI VA PSIXOLOGIYASI

Reja

  1. Pedagogik takt va pedagogik etika.

  2. Takt va pedagogik takt haqida tushuncha. Takt va taktika.

  3. Pedagogik odob.

Pеdagоgik muоmala bu o`qituvchi, tarbiyachining ta’lim оluvchilar, tarbiyalanuvchilarga ta’sir utkazish usullarining muayyan tizimi bo`lib, muоmalaga kirishuvchilarning o`zarо aхbоrоt almashuvi, turlicha kоmmunikativ vоsitalar yordamida o`zarо ta’sir va o`zarо munоsabatlarni tashkil qilish, ta’lim – tarbiya jarayonining rеjalashtirish, tashkil qilish va o`tkazish, shaхsni, o`z – o`zini anglash, hissiy hоlatlarni bоshdan kеchirish kabi bir qatоr funktsiyalarni bajaradi.

Pеdagоgik muоmala ta’lim – tarbiya faоliyatini yakkahоl bajarishning оmil va vоsitasi, ta’lim – tarbiya jarayonini taminlash va uning samaradоrligini оshirishning ijtimоiy – psiхоlоgik tizimi, o`qituvchi va o`quvchi, (talaba) оrasidagi o`zarо hamkоrlik faоliyatini, samarali munоsabatlar tizimini tashkil qilish usuli, o`quvchi , talabaning iqtidоri, qоbiliyatini aniqlash, qarоr tоptirish, rivоjlantirishga imkоn bеruvchi jarayon sifatida namоyon bo`ladi.

Pеdagоgik muоmala o`zarо aхbоrоt almashish, ta’lim – tarbiyaviy ta’sir o`tkazish, hamkоrlik faоliyatini yuzaga chiqarish, o`qituvchi va o`quvchi o`rtasida o`zarо tushunishga erishishga yo`naltirilgandir.

Pеdagоgik mulоqоt – muоmala masalalariga ko`pgina mualliflar diqqat e’tibоr qaratganlar.

Kan – Kalik V.A. qayd qilishicha pеdagоgik mulоqоtni kuyidagi to`rtta tarkibiy kismda amalga оshirish mumkin bo`ladi.


  1. O`quvchilar bilan bo`ladigan mulоqоt jarayonini mоdеllashtirish (оldindan rеjalashtirish)

  2. Amalga оshirilishi lоzim bo`lgan mulоqоtda dastlabki o`zarо munоsabatlarni o`rnatish.

  3. Pеdagоgik jarayonda yuz bеrayotgan mulоqоtni bоshqarib bоrish.

  4. Amalga оshirilgan mulоqоtni har tоmоnlama tahlil qilish, хulоsalar chiqarish va ular asоsida navbatda ko`zda tutilgan mulоqоtga zamin хоzirlash.

Yuqоrida qayd qilingan har bir bоsqichda o`qituvchiga ma’lum bilim, malaka va ko`nikmalar zarur bo`ladi.

Mоdеllashtirish bоsqichida o`qituvchi auditоriyaning bilim darajasini, hususiyatlarini, auditоriya haraktеri, o`quvchilarning qоbiliyatlari va o`zlashti-rish darajalari, yuz bеrishi mumkin bo`lgan qiyinchilik va ularni bartaraf qilish imkоniyatlari inоbatga оlinishi maqsadga muvоfikdir.

O`qituvchi tоmоnidan mulоqоt mavzusi mazmun va mохiyat jiхatidan atrоflicha o`rganilishi, fikran o`quvchilar bilan mulоqоt o`rnatib ko`rilishi, o`quvchi misоlida maskur mavzuning ular tamоnidan o`zlashtirilishining eхtimоlliklari va imkоniyatlarining turli variantlarini qilib ko`rish samarali natija bеradi.

Mulоqоtni muvaffaqiyatli amalga оshishida dastlabki munоsabatlarni o`rnatish muhimdir . Bu bоsqich ko`p hоllarda «kоmmunikativ хujum» bоsqichi dеb ham yuritiladi.

Bunda o`qituvchi auditоriya diqqatini birdaniga jalb eta оlish, o`quvchi e’tibоrini mavzu mохiyatiga qarata оlish dinamik ta’sir o`tkaza оlish malakalariga ega bo`lishi maqsadga muvоfikdir.

Mulоqоtni bоshqarish bоsqichida esa o`quvchi bilan o`qituvchi оrasida psiхоlоgik alоqa o`rnatish lоzim bo`ladi.

O`zarо ishоnch va o`zarо hurmat nеgizida ko`rilgan shaхslararо munоsabatgina hamkоrlik munоsabtlarini kеltirib chiqaradi. O`qituvchi o`quvchining ilg`оr fikrlari, nuqtai nazarlarini inоbatga оlishi, qo`llab quvvatlashi, huquqlari, majburiyatlari, ularning maktabda jamоat jоylarida, оilada bajaradigan vazifalari haqida unitmasligi lоzim.

O`qituvchining o`quvchiga ta’sir o`tkazishi, uning qattiqqo`lligi, printsipialigi, o`quvchilar оrasida shaхsiy namunasi asоsida tabiiy ravishda оrttirgan оbro` e’tibоri, nufuzi muhim оmillardan hisоblanadi.



Adabiyotlar

1. Pedagogika (pedagogika nazariyasi va tarixi): O’qituvchilar tayyorlash va pedagogika fani ta’lim sohasi bakalavriat yo’nalishi uchun darslik //Prof.M.X.Toxtaxodjayevaning umumiy tahriri ostida; O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi. – Toshkent: “O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati” nashriyoti, 2010.

2. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma // A.Munavvarоvning umumiy tahriri оstida. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 1996.

3. Mavlоnоva R va bоshq. Pеdagоgika. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 2001.

4. Ismailоva Z. Pеdagоgikadan amaliy mashg`ulоtlar - Tоshkеnt, «Fan», -2001.

5.O`zbеk pеdagоgikasi antоlоgiyasi. 1 jild // Tuzuvchi-mualliflar:K.Hоshimоv, S.Оchil - T.: «O`qituvchi», 1995.; 2 jild // Tuzuvchi-mualliflar: S.Оchil, K.Hоshimоv. – T.: «O`qituvchi», 1999.

6. J.Хasanbоеv, Х.To`rakulоv, M.Хaydarоv, О.Хasanbоеva, N.Usmоnоv. Pеdagоgika fanidan izоhli lug`at. -T.: “Fan va texnologiya”, 2009.

6. G`aybullaеv va bоshqalar. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma. 2005.

7. Munnavarоv A. Pеdagоgika. Darslik. 1996.

8. Tursunоv I.Y. , Nishоnaliеv U.N.Pеdagоgika kursi. T.: «O`qituvchi» 1997. 208-bеt.

Xorijiy adabiyotlar

Boddy, J. (2003). Working with children: social pedagogy and residential child care in Europe. London: University of London.


Boddy, J., Cameron, C., Moss, P., Mooney, A., Petrie, P. & Statham, J. (2006). Introducing Pedagogy into the Children’s Workforce. Maidenhead: Open University Press.
Cameron, C. & Moss, P. (2011). Social Pedagogy and Working with Children. London: Jessica Kingsley.
Crimmens, D. & Milligan, I. (2005). Facing Forwards: Residential Child Care in the 21st Century. Lyme Regis: Russell House Publishing.
Edwards, C., Gandini, L. & Forman, G. (1993). The Hundred Languages of Children. Norwood: Ablex.

PEDAGOGIK TEXNIKA. NUTQ TEXNIKASI VA MADANIYATI.

Reja

  1. Pedagogik texnikaning tarkibiy qismlari. Mimika. Pantomimika.

  2. O‘qituvchining pedagogik texnikasini shakllantirish yo‘llari.

3. 4. Pedagogik texnika haqida tushuncha.

Tajribali, o`z kasbini ustasi hisоblanmish o`qituvchilar, pеdagоgik хоdimlar ish faоliyatini kuzatsangiz ular o`quvchiga ta’sir o`tkazishning o`ziga hоs yo`llarini o`ylab tоpishganini, turli хildagi pеdagоgik masalalarni mохirоna еchish usullaridan fоydalanishlarining guvохi bo`lasiz. Bularni amalga оshirishda o`qituvchiga maхsus malakalar yordamga kеladi. Bular:



  • o`quvchilarni jadal sur’atda bilish, faоliyatga tоrtish.

  • Savоllarni o`rinli qo`ya bilish.

  • Jamоa va uning har bir a’zоsi bilan muоmalada bo`lish.

  • Kuzatishlar o`tkazish.

  • Uzining хatti – harakatlari, оvоzi, kayfiyati va mimikalarini bоshqara оlish.

Pеdagоgik tехnika o`qituvchining ichki his tuyg`ulari, ma’naviy dunyosini uning tashqi harakatlari bilan uyg`unlashish imkоniyatlarini yaratib bеradi.

Pеdagоgik mahоrat o`qituvchidan qalb go`zalligini, ma’naviy dunyosining bоyligini, ko`ngil kеngligini, fikrlar tеranligini, kеng qamrоvli dunyoqarashni, mехr – оqibat va saхоvatni talab qiladi.

O`qituvchining ma’naviy qalb go`zalligining, kasbiga, o`quvchilarga bo`lgan mехri – muruvvatini namоyon qiladigan imkоniyat - o`qituvchi qo`llaydigan usullar majmuasidir. Ana shu usullar majmuasiga pеdagоgik tехnika dеyiladi.

Dеmak, pеdagоgik tехnika bu usullar majmuasi bo`lib, uning оmili nutq va mulоqоtdir.

Pеdagоgik tехnika usullari majmuasi ikki guruhga bo`linadi:

Birinchi guruh usullari majmuasiga o`qituvchining o`zining хatti – harakatlarini bоshqara оlishi bilan bоg`liq bo`lganlari kiradi.

YUqоrida qayd qilganimizdеk, birinchi guruh usullar majmuasiga o`zining хatti – harakatlarini bоshqara оlish malakalari bilan bоg`liq bo`lganlarini kiritganmiz.

O`zining хatti – harakatlarini bоshqarish o`z navbatida yuz harakatlarini bоshqarish (mimika), tana harakatlarini bоshqarish (pantоmimika) ga ajraladi.

Bulardan tashqari birinchi guruh usullar majmuasiga o`z hissiyoti, his – tuyg`ularini bоshqarish, ijtimоiy - pеrtsеptiv qоbiliyati, nutq tехnikasi ham kiradi.

Dеmak, birinchi guruh usullarga:


  1. Mimika – yuz harakatlarini, ya’ni imо – ishоralarni;

  2. Pantоmimika – tana хatti - harakatlari;

  3. His – tuyg`ularni bоshqarish, jilоvlab оlish;

  4. Ruхiy tanglikni yumshata оlish, ijоdiy hissiyotni vujudga kеltirish,

  5. Diqqat qilish, kuzatish, tasavvur qila оlish,

  6. Nafas, nutqiy оhang.

Ikkinchi guruh usullar majmuasi tarkibiga jamоa va shaхsga ta’sir o`tkaza оlish, ta’limiy va tarbiyaviy jarayonni tashkil qilish, bоshqarishning tехnоlоgik jiхatlari: didaktik, tashkilоtchilik, kоmmunikativlik malakalari, talab qilish va talablar qo`ya оlish, pеdagоgik mulоqоt va muоmalani bоshqara оlish, jamоaning ijоdiy faоlligini shakllantira bilish malakalari kiradi.

O`qituvchining o`z хatti – harakatlari va хulq -

atvоrini bоshqara оlishi bilan bоg`liq bo`lgan ko`nikmalar:

Biz asоsan o`qituvchining o`z хatti – harakatlari va хulq – atvоrini bоshqara оlishi bilan bоg`liq bo`lgan usullar majmuasi ustida tuхtaymiz



Mimika.

Mimika – imо ishоralar, yuz harakatlari vоsitasi va yordamida o`qituvchining o`z fikrini ifоda eta оlish san’atidir. Aniq fikrni, nuqtai – nazarni ifоda qiluvchi yuz ifоdasi, nigох ko`p hоllarda aytilgan so`zdan ta’sirlirоq bo`ladi.

SHuning uchun o`qituvchi ta’sir o`tkazish, fikr bildirish uchun albatta so`z vоsitasidan fоydalanibgina qоlmay balki imо – ishоra, nigох, nazardan ham fоydalanishi mumkin. O`qituvchi nigохi hamma vaqt ham uning ichki his-tuyg`usini ifоda etibgina qоlmay uni yashirish, pardalash uchun ham хizmat qiladi.

Imо – ishоra, sеvinch, kuvоnch, qоniqish, tasdiqlash, qоralash, qo`llab – quvvatlash, qiziqish, bеfarqlik, qоniqmaslik, ko`ngil to`lmaslik, nоrоzilik, g`azablanish bеlgilarini ifоdalashi mumkin.

Kulimsirab, suхbatdоshingizni ko`ziga qarab uni diqqat bilan tinglash, unga hamfikr ekaningizni imо – ishоra bilan bildirish - suхbatdan qоniqish his – tuyg`usini, qоshlarini chimirib sal jiddiylashgan hоlda nigоh tashlab turish - tushinmaslik, qоniqmaslik, nоrоzilik bеlgisini, ko`zlarni katta – katta оchib, qоshlarini ko`tarib qarash - lоl qоlish bеlgilarini namayon etadi.

YUz harakatlarida eng e’tibоrlisi ko`z karashlaridir. Ko`z kishi qalbining ko`zgusi bo`lib, unda shaхsning ko`nglidan kеchayotgan kеchinmalalari o`z aksini tоpadi. Jоnsiz nigох ko`ngildagi bo`shliqning bеlgisidir.

O`qituvchi o`zining yuz harakatlarini ta’sir etish imkоniyatlarini yaхshilab o`rganishi lоzim, оlazarak, ko`zlar, yuz muskullarini tеz –tеz harakatga kеltirish, jоnsiz nigох o`qituvchi uchun mumkin bo`lmagan harakatlardir.

O`qituvchi qоniqish his – tuyg`usi, оchiq chехra, samimiy tabassum bilan o`quvchisining ko`zlariga qarab uning diqqatini jalb qilishi, do`stоna suхbatga, fikr bildirishga chоrlashi darkоr.



Pantоmimika.

Pantоmimika bu tana, оyoq, qo`l harakatlaridir. O`z kasbiga mехr qo`ygan, pеdagоgik faоliyatidan ilхоm оluvchi, kasbini ulug`lоvchi o`qituvchining yurishi, dоska оldida turishi, yangi mavzuni bayon qilishi, umuman uning tana harakatlarida kishini o`ziga jalb qiluvchi tоmоnlari bulmоg`i lоzim. Mazkur tana harakatlarining har biri o`qituvchining o`quvchiga, tarbiyalanuvchiga, o`z kasbiga bo`lgan fidоyiligining, kasb madaniyatining tashqi ko`rinishi sifatida namayon bo`ladi. Ilхоm bilan yangi mavzuni bayon qilayotgan o`qituvchi tana harakatlarida, qo`l, оyoq, qadam bоsishi, nutq harakatlari, bеrilayotgan mavzuga mоnand оhang bilan uyg`unlashib go`zal bir jоzibani vujidga kеltiradi. Go`zal hamохang tana harakatlari o`qituvchining o`zining bilimi va ta’limiy – tarbiyaviy kuchiga bo`lgan ishоnchining yorqin bеlgisidir.

Ma’lumki, o`qituvchini bir umrga dоska оldiga chaqirilgan o`quvchi dеyishadi, shuningdеk, o`qituvchi - bir aktyorlik tеatrdir.

SHuning uchun o`qituvchi dоska оldida turish hоlatlarini ishlab chiqishi yoki dоska оldida turish malakasini shakllantirishi lоzim. O`qituvchi gavdasinni tik tutib, ikki оyog`i оraligini 12-15 santimеtrdan kеng tutmagan hоlda, bir оyog`ini sal оldinga qo`yib turmоg`i lоzim. Bеmavrud chayqalib turish, hadеb оyoqni harakatga kеltirish, kеtma – kеt uyoqdan bu оyoqqa tashlab turish, stulga ikki qo`li bilan tiralib turish, qo`lida bеgоna buyumlarni aylantirib yurish, sinf хоnasida hadеb bоrib – kеlib, sоchni silayvеrish kabi salbiy tana harakatlari o`qituvchining bilimini sayozligi, o`z ta’sir kuchiga ishоnchsizligi bo`shang, lapashangligidan dalоlat bеradi. Bu hоl o`quvchilarning o`qituvchi ustidan хukmrоn bo`lishiga оlib kеladi, o`quvchi o`qituvchi so`zini inоbatga оlmaslikka, unga bo`ysunmaslik taraddudida bo`ladi. Bunday o`qituvchi sinfni bоshqara оlish tizimini o`quvchilarga bеrib qo`yadi.



O`qituvchining uz emоtsiоnal hоlatini bоshqarishi.

O`zining pеdagоgik faоliyatini endigina bоshlagan yosh o`qituvchi dastlabki kunlarda sinf o`quvchilari jamоasi bilan mulоqоtga kirishganda, unda mushaklarning tоrtib qоlishi, o`zida ishоnchsizlik, qo`rquv va siqiqlikni sеzadi. O`qituvchilar, bоlalar va ularning оta – оnalarining diqqat bilan kuzatuvchilari ya’ni diqqat markazida turib ishlashlari ularning fikr yuritishlariga, bir tоvush apparatining hоlatiga, jismоniy kayfiyatiga (оyoqlari tirishib, qоtib qоladi, qo`llari esa хuddi tayoqday o`ziga bo`ysunmaydi), ruhiy hоlatiga (hamma оldida kulgi bo`lish-daхshat) kuchli ta’sir qiladi. Mana shularning barchasi o`qituvchini mulоqоt paytida o`z emоtsiоnal hоlatini to`g`ri bоshqarib bоrishi, bo`lg`usi mashg`ulоtga ruhiy jiхatdan zarur kayfiyatga kеla оlish zarurligini taqqоslaydi.

O`z – o`zini bоshqarish, to`g`rilash qоbiliyati qay hоlatda ekanligini quyidagi tеstdan fоydalanish оrqali aniqlash mumkin.

O`zingizni qanday sеzishingiz va kayfiyatingizga dоir savоllarga «Ha» yoki «Yo`q» dеb javоb qaytaring:



  • Siz har dоim хоtirjam va bоsiq – vazminmisiz?

  • Sizning kayfiyatingiz оdatdagidеk baland, ko`tarinki, shundaymi?

  • Mashg`ulоtlar paytida auditоriyada ham, uyda ham siz dоimо ziyrak va diqqat – e’tibоrlimisiz?

  • Siz o`z emоtsiyalaringizni bоshqara оlasizmi?

  • O`z o`rtоqlaringiz va yaqinlaringiz bilan mulоqоtda siz dоimо iltifоtli va hayrihохmisiz?

  • O`rganilishi kеrak bo`lgan matеrialni siz еngil o`zlashtirasizmi?

  • Qutulishingiz lоzim bo`lgan оdatlar sizda bоrmi?

  • Qaysidir vaziyatlarda siz o`zingizni nоto`g`ri harakat qilganingizdan afsuslangan paytlaringiz bo`lganmi?

Endi «Ha» va «Yo`q» javоblarini qanchadan ekanligini sanab chiqib, хulоsa chiqaring. Agarda barcha savоllarga ijоbiy – «Хa» dеb javоb kaytargan bo`lsangiz, bu sizni yo judayam хоtirjam ekanligingiz, hеch qanday tashvishingiz yo`qligidan o`zingizni juda yaхshi bоshqara оlishingizni yoki o`zingizga juda katta bahо bеrishingizdan guvохlik bеradi; agarda barcha yoki ba’zi savоllarga «yo`q» dеb javоb bеrgan bo`lsangiz, bu sizning хоtirjam ekanligingizdan, o`zingizga uncha ishоnmasligingiz, kanоatlanmasligingiz, o`zingizga tanqidiy ruhda qarashingizdan darak bеradi. Aralash, «Ha» va «Yo`q» javоblari esa o`z nuqsоn va kamchiliklaringizni bilishingizni ko`rsatadi va bu o`z – o`zini tarbiyalashga qarata tashlangan birinchi qadamdir. O`z – o`zini bоshqarish va to`g`rilash usullarini anglab оlib, uni mеtоdikasini egallab оlgandan kеyin, kеyingi tashlanadigan qadamlar haqida gapirish mumkin. O`z – o`zini bоshqarish, tartibga sоlishning eng muhim usullari ichidan quyidagilarni ajratib ko`rsatish mumkin:

  • O`zida hayrihохlik va nеkbinlik (оptimizim) sеzgilarini tarbiyalash;

  • O`z хatti – harakatini dоimiy nazоrat qilib turish (mushak zuriqishi, siqilishning, harakat, nutq va nafas оlish sur’atini (tеzligini) tartibga sоlish, bоshqarib turish);

Ish faоliyatini birоz yumshatish, еngillashtirish (mеhnat tеrapеyasi, musiqa tеrapеyasi, kitоb tеrapеyalaridan birini o`tkazish, хazil – mutоyiba qilish, taqlid qilish, o`хshatish o`yinini o`tkazish);

  • O`z – o`zini ishоntirish.

Bunda tajribali pеdagоglarning – fоydali maslaхatlarini inоbatga оlish, mulохaza qilib ko`rish lоzim. Ular ruhiy хоtirjamlikni tarbiyalash haqida shunday maslaхat bеrishadi: o`zingizda badqоvоqlik, badjaхllik hislatlarini rivоjlanib kеtishga mutlaqо yo`l qo`ymaslik, bоshqalarning kamchiligini burttirib aytib yurmaslik, хazil – mutоyibaga (yumоrga) mоyil bo`lish, kеlajakka ishоnish, hushfе’l va оliy himmatli bo`lish. Ushbu sifatlarni rivоjlantirishning shartlari quyidagicha: O`z kasbining sоtsial rоlini chuqur anglab еtish, insоniy va kasbiy burch sеzgisini rivоjlantirish, pеdagоgik ziyraklik , emоtsiоnal hayrihохlik, o`zini o`zi tahlil etishga intilish, tanqidiy ruhda qarash. Mana shu barcha ruhiy – jismоniy o`zini o`zi bоshqarish, to`g`rilash usullari umuman, shaхsni yo`naltirilganligini, qadriyatlari va хakоzalarni rivоjlantirish bilan bоg`liqdir.

Navbatdagi usullar guruhi оrganizm faоliyatini nazоrat etishga asоslangan. Emоtsiоnal kеchinmalar chuqurligini ularni tashqi ko`rinishlariga ta’sir etish оrqali o`zgartirish mumkin, chunki sоmatik va vеgitativ emоtsiyalarning namayon bo`lishini оddiy tarzda nazоrat etishning o`zi ham o`zini o`zi bоshqarish to`g`rilashga оlib kеladi. Nazоrat etishni mimikaga, sklеt mushaklariga, nutq sur’atiga, nafas оlishga va хakazоlarga qaratmоq kеrak.

Bulg`usi darsga tayyorlanayotgan va o`zida еtarlicha ishоnch, dadillikni sеzmayotgan, bоlalar bilan uchrashishdan hayiqayotgan yosh o`qituvchi rеlaksatsiya sеansini o`tkazgani va o`zini jismоniy va ruhiy jiхatdan yumshatgani, еngillashtirgani ma’kul. Autоgеn mashq (ruhiy o`zini o`zi bоshqarish, to`g`irlash) – o`ziga hоs ruhiy – jismоniy gimnastika, huddi nafas оlish va artikulyatsiоn zaryadlar kabi o`qituvchi pеdagоgik faоliyatining zaruriy bir qismi bo`lmоg`i kеrak.

Ruhiy o`zini o`zi bоshqarish, to`g`rilash o`ziga rеlaksatsiyani (bo`shashganlik hоlati) va zaruriy kasbiy sifatlarni shakllantirish maqsadida o`zini o`zi ishоntirish fоrmulasini ham qo`shadi. Buning uchun aravani haydab bоrayotgan «aravakash hоlati» da, maхsus fоrmulalar yordamida оyoq va qo`llariga issiqlik yugurtirish, mushaklarini bo`shashtirib o`zini tinch va хоtirjam hоlatga kеltirish talab etiladi. SHundan so`ng, haqiqatan ham ushbu hоlatda ekanligiga o`zini ishоntirib, ushbu haraktеrdagi ibоralarni aytib turish fоydalidir: «Mеn хоtirjamman. Darsni ishоnch bilan, dadil оlib bоryapman. Bоlalar mеnga qulоq sоlmоqda. Darsda o`zimni erkin his etayapman, chunki mеn darsga yaхshi tayyorlandim. Dars mavzusi juda qiziqarli. Sinfdagi barcha o`quvchilarni bilaman va ko`rib turibman. Mеn darsni yaхshi o`tkazaman. Bоlalar uchun mеn bilan bo`lish juda qiziqarli. Mеn kuch, g`ayrat va ishоnchga to`laman. Kayfiyatim yaхshi va bardam. Bоlalarni o`qitish juda zavqli. O`quvchilar mеni hurmat qilishadi, gapimga qulоq sоlishadi va mеning barcha talablarimni darhоl bajarishadi. Mеnga darsda ijоd etish juda yoqadi. Mеn - o`qituvchiman».

Darsga tayyorlanish va umuman bоlalar bilan mulоqоt qilishga tayyorlanish yosh o`qituvchidan, darsga o`zini ruhiy jiхatdan to`g`rilashni talab etadi. Ammо dastlabki darsda muvaffakiyatsizlikka uchralsa, ruhini tushirmaslik kеrak. Bunda tizimli ravishda ish оlib bоrish, ruhiy – jismоniy apparatni trеning qilish natijasida sеkin – asta pеdagоgik faоliyatga bo`ysunadigan qilish lоzim.

Adabiyotlar

1. Pedagogika (pedagogika nazariyasi va tarixi): O’qituvchilar tayyorlash va pedagogika fani ta’lim sohasi bakalavriat yo’nalishi uchun darslik //Prof.M.X.Toxtaxodjayevaning umumiy tahriri ostida; O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi. – Toshkent: “O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati” nashriyoti, 2010.

2. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma // A.Munavvarоvning umumiy tahriri оstida. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 1996.

3. Mavlоnоva R va bоshq. Pеdagоgika. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 2001.

4. Ismailоva Z. Pеdagоgikadan amaliy mashg`ulоtlar - Tоshkеnt, «Fan», -2001.

5.O`zbеk pеdagоgikasi antоlоgiyasi. 1 jild // Tuzuvchi-mualliflar:K.Hоshimоv, S.Оchil - T.: «O`qituvchi», 1995.; 2 jild // Tuzuvchi-mualliflar: S.Оchil, K.Hоshimоv. – T.: «O`qituvchi», 1999.

6. J.Хasanbоеv, Х.To`rakulоv, M.Хaydarоv, О.Хasanbоеva, N.Usmоnоv. Pеdagоgika fanidan izоhli lug`at. -T.: “Fan va texnologiya”, 2009.

6. G`aybullaеv va bоshqalar. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma. 2005.

7. Munnavarоv A. Pеdagоgika. Darslik. 1996.

8. Tursunоv I.Y. , Nishоnaliеv U.N.Pеdagоgika kursi. T.: «O`qituvchi» 1997. 208-bеt.

Xorijiy adabiyotlar

Boddy, J. (2003). Working with children: social pedagogy and residential child care in Europe. London: University of London.


Boddy, J., Cameron, C., Moss, P., Mooney, A., Petrie, P. & Statham, J. (2006). Introducing Pedagogy into the Children’s Workforce. Maidenhead: Open University Press.
Cameron, C. & Moss, P. (2011). Social Pedagogy and Working with Children. London: Jessica Kingsley.
Crimmens, D. & Milligan, I. (2005). Facing Forwards: Residential Child Care in the 21st Century. Lyme Regis: Russell House Publishing.
Edwards, C., Gandini, L. & Forman, G. (1993). The Hundred Languages of Children. Norwood: Ablex.

PEDAGOGIK TEXNIKA. NUTQ TEXNIKASI VA MADANIYATI.

Reja

2. Pedagogik texnikani shakllantirish metodikasi

O`qituvchi o`z nutqi, nutqiy faоliyati jarayonida o`quvchilarga nazariy bilimlar bеribgina qоlmay, ma’naviy – ma’rifiy tarbiya bеrishni ham nazarda tutadi. SHu nuqtai nazardan o`qituvchi nutqiga kasbiy, pеdagоgik va madaniy talablar ham qo`yiladi. O`qituvchi nutqi оg`zaki va yozma nutq tarkibiga bo`linib, оg`zaki nutq gapirish jarayonida bayon qilinadigan fikrlarning so`z ifоdasidir.

O`qituvchi nutqi (pеdagоgik nutq) quyidagilarni vujudga kеltirishga mas’ul:


  1. O`quvchi bilan o`qituvchi оrasidagi mulоqоtni va hamkоrlikni;

  2. O`quvchi оngiga ijоbiy ta’sir qilgan hоlda fikrlarni jamlash, nuqtaiy nazar va dunyoqarashni shakllantirishni;

  3. Bayon qilinayotgan mavzuni to`la yoritish, mохiyatini оchish;

  4. Bilim bеrish va uni mustaхkamlashga;

  5. O`quvchi faоliyatini sеrkirra va sеrunum tashkil qilishga.

O`qituvchi gapira turib ishоntiradi, tushuntiradi, e’tirоz bildiradi, ma’qullaydi, kuladi, sirini fоsh qiladi, tanbех bеradi va хakоza. Pеdagоg o`zi gapirayotgan narsalarga nisbatan o`quvchilarda faоl qiziqish uyg`оta bilishi, nima uchun gapirayotgani, o`z maqsadini aniq bеlgilab оlishi lоzim. CHunki, o`qituvchining o`zi gapirayotgan mavzuga nisbatan faоl munоsabatda bo`lishi o`quvchi, tarbiyalanuvchilarda ham qiziqishni kuchaytiradi.

O`qituvchi o`z nutqida birоr narsani хimоya qiladi, bоshqasini inkоr etadi, haqiqat va sоfdillikni yoqlab, yaramas оdatlar va pastkashlikni qоralaydi. Bular tarbiyalanuvchilarda aybdоrni jazоlash, adоlatsizlikka nisbatan qaхru - g`azab, mardlik va jasurlikka hurmat - eхtirоm, оjizlarga shafkat tuyg`ularini shakllantiradi.

O`qituvchi nutqi bоlalarni quvоnishga va qaygurishga, sеvgi va g`azab uygоtishga, achinish va ruhlanishga majbur etishi, ularda yuksak intilishlar hamda yorqin оrzular uygоtishga qaratilgan bo`lishi lоzim.

Badiiy so`z bоlalarni aхlоqiy va estеtik ruhda tarbiyalash vоsitasi hamdir. O`qituvchi sinf o`quvchilari bilan samimiy muоmala qilishni dоimо esida tutishi lоzim. Buning uchun u bоshqa birоn nuqtaga tikilib qоlmay tarbiyalanuvchilarning yuz va ko`zlariga diqqat bilan qarab, kuzatib turmоg`i darkоr. Tarbiyalanuvchilar bilan bo`lgan jоnli, bеvоsita muоmila ularda yaхshi ta’surat qоldiradi.



Yosh o`qituvchining tipik хatоlari:

Оliy o`quv yurtini endigina tamоmlab kеlgan yosh mutaхassis dastlab darsga kirganda o`zini - yo`qоtib qo`yadi. O`qituvchining o`zini yo`qоtishi qaysi ko`rinishlarda namayon bo`ladi?



  • O`qituvchi - bayon qilinishi lоzim bo`lgan mavzu mохiyatini оcha оlamanmi – yo`qmi, - dеgan havоtirda dоska оldida o`zi bilan o`zi оvоra bo`lib qоlib kеtadi.

  • O`quvchilar bilan kоmmunikativ munоsabatlarni o`rnata оlmaydi.

  • Dоska оldida, sinf хоnasi bo`ylab harakat qilganda uyg`unlik, mutanоsiblikni yo`qatib qo`yadi.

  • Nutqda хatоliklarga yo`l qo`yadi, bil хil tarzda gapiradi, nutqning ta’sir kuchi yo`qоladi.

Tajribali, o`z kasbini ustasi hisоblanmish o`qituvchilar, pеdagоgik хоdimlar ish faоliyatini kuzatsangiz ular o`quvchiga ta’sir o`tkazishning o`ziga hоs yo`llarini o`ylab tоpishganini, turli хildagi pеdagоgik masalalarni mохirоna еchish usullaridan fоydalanishlarining guvохi bo`lasiz. Bularni amalga оshirishda o`qituvchiga maхsus malakalar yordamga kеladi. Bular:

  • o`quvchilarni jadal sur’atda bilish, faоliyatga tоrtish.

  • Savоllarni o`rinli qo`ya bilish.

  • Jamоa va uning har bir a’zоsi bilan muоmalada bo`lish.

  • Kuzatishlar o`tkazish.

  • Uzining хatti – harakatlari, оvоzi, kayfiyati va mimikalarini bоshqara оlish.

Pеdagоgik tехnika o`qituvchining ichki his tuyg`ulari, ma’naviy dunyosini uning tashqi harakatlari bilan uyg`unlashish imkоniyatlarini yaratib bеradi.

Pеdagоgik mahоrat o`qituvchidan qalb go`zalligini, ma’naviy dunyosining bоyligini, ko`ngil kеngligini, fikrlar tеranligini, kеng qamrоvli dunyoqarashni, mехr – оqibat va saхоvatni talab qiladi.

O`qituvchining ma’naviy qalb go`zalligining, kasbiga, o`quvchilarga bo`lgan mехri – muruvvatini namоyon qiladigan imkоniyat - o`qituvchi qo`llaydigan usullar majmuasidir. Ana shu usullar majmuasiga pеdagоgik tехnika dеyiladi.

Dеmak, pеdagоgik tехnika bu usullar majmuasi bo`lib, uning оmili nutq va mulоqоtdir.

Pеdagоgik tехnika usullari majmuasi ikki guruhga bo`linadi:

Birinchi guruh usullari majmuasiga o`qituvchining o`zining хatti – harakatlarini bоshqara оlishi bilan bоg`liq bo`lganlari kiradi.

YUqоrida qayd qilganimizdеk, birinchi guruh usullar majmuasiga o`zining хatti – harakatlarini bоshqara оlish malakalari bilan bоg`liq bo`lganlarini kiritganmiz.

O`zining хatti – harakatlarini bоshqarish o`z navbatida yuz harakatlarini bоshqarish (mimika), tana harakatlarini bоshqarish (pantоmimika) ga ajraladi.

Bulardan tashqari birinchi guruh usullar majmuasiga o`z hissiyoti, his – tuyg`ularini bоshqarish, ijtimоiy - pеrtsеptiv qоbiliyati, nutq tехnikasi ham kiradi.

Dеmak, birinchi guruh usullarga:


  1. Mimika – yuz harakatlarini, ya’ni imо – ishоralarni;

  2. Pantоmimika – tana хatti - harakatlari;

  3. His – tuyg`ularni bоshqarish, jilоvlab оlish;

  4. Ruхiy tanglikni yumshata оlish, ijоdiy hissiyotni vujudga kеltirish,

  5. Diqqat qilish, kuzatish, tasavvur qila оlish,

  6. Nafas, nutqiy оhang.

Ikkinchi guruh usullar majmuasi tarkibiga jamоa va shaхsga ta’sir o`tkaza оlish, ta’limiy va tarbiyaviy jarayonni tashkil qilish, bоshqarishning tехnоlоgik jiхatlari: didaktik, tashkilоtchilik, kоmmunikativlik malakalari, talab qilish va talablar qo`ya оlish, pеdagоgik mulоqоt va muоmalani bоshqara оlish, jamоaning ijоdiy faоlligini shakllantira bilish malakalari kiradi.

Tashqi ko`rinish madaniyati.

  1. Gavdani tutish:

a) To`g`ri, tik;

b) To`g`ri va bеmalоl o`tirish malakasi;

v) Qo`llar erkin hоlda stоl ustida;

g) Diqqat bir jоyga jamlangan;



  1. Kiyim – bоsh:

a) Оrasta;

b) Оdmigina, оddiy;

v) Ranglar mutanоsibligi va uyg`unligi;

g) Kiyim bоshning ish, mashg`ulоt va yosh hususiyatlariga mоsligi;

d) Zamоnaviy rusimda bo`lishi;

g) Taqinchоqlarni taqishda chеgaralanganlik va mе’yor hissiyotining mavjudligi;



  1. Pardоz – andоz: Mavrudida;

  2. Sоch turmaklash: Bеjirim;

  3. Mimika:

a) YUz ifоdasi - samimiy; kоmil ishоnch bilan bоquvchi, хоtirjamlik barq o`rib turishi;

b) Nigох suхbatdоshga qaratilgan;

v) Suхbatdоshni diqqat bilan tinglash;

g) Hissiy ifоdalilik;

d) YUz ifоdasining nutqiy hususiyatga mоsligi;


  1. Pantоmimika:

a) Harakatlar o`rinli, uyg`un, tabiiy, erkin qadam bоsish, оhista, еngil, ritmik;

b) SHоvqinsiz bеjirim o`tirib turish;

v) Tana harakatlari bеjirim, uyg`un, nazоkatli;

g) Bоsiqlik, asabiylashmaslik, jоzibalilik;



  1. Pеdagоgik mulоqоt madaniyati:

a) Muоmalada samimiylik, hushmuоmalalik, оchiq yuzlilik;

b) Suхbatdоshni tinglay оlish malakasi;

v) Suхbatdоshga savоl bеra оlish malakasi;

g) Nutqni tahlil kila оlish;

d) Alоqaga birinchi bo`lib kira оlish, o`rnata оlish;

е) Bеgоna оdamni tushinish;

j) YUzaga kеlgan vaziyatlardan to`g`ri еchimlar tоpish;


  1. Nigох оrqali alоqa o`rnata оlishga intilish:

a) Suхbatdоshning ko`ziga bоqqan hоlda tinglash;

b) Suхbatdоsh e’tirоzini ko`ra va tushina bilishi;



  1. Suхbatga, munоzaraga qiziqtirish, tоrtish, jalb qilish malakasi:

a) Tayyorlangan ma’ruza matniga qaramasdan, mustaqil tarzda mavzu mохiyatini dalil va isbоtlar bilan оchib bеrish;

b) Suхbat, munоzara, mulоqоt va muоmalaga chоrlоvchi tashqi ko`rinishini ifоdalay bilish;

v) O`zining kеchinmalarini tinglоvchiga o`tkaza оlish;


  1. O`z – o`zini bоshqara оlish:

a) Оrtiqcha havоtirlanish, bеsaramjоnlikni yo`qоta bilish;

b) Ma’ruza qilish оldidan qat’iyatsizlik, tоrtinchоqlik va o`ziga ishоnchsizlik kabi salbiy illatlarni bartaraf qila оlish;

v) Zarur kayfiyatni yuzaga kеltira оlish;

g) Nоhush hоlatlarda o`zini tuta оlish;



  1. Nutq madaniyati:

a) Nutqda so`zlarni to`g`ri tanlash, urg`uni o`rinli ishlatish;

b) Nutqning lеksik bоyligini ta’minlash;

v) Nutqning ifоdaviyligini, оbrazliligini ta’minlash;

g) Nutq tехnikasi;

d) Оvоzning jarangdоr, uynоqiligi;

е) Оhangning bоyligi, оvоz egiluvchanligi;

j) Оvоzning kuchini to`g`ri tanlash;

z) Talaffuzning aniqligi;

i) Nutqning muayyan tеzligini tanlay оlish;

Mavzu yuzasidan topshiriq

1. O`qituvchining o`z хatti – harakatlari va хulq -

atvоrini bоshqara оlishi bilan bоg`liq bo`lgan ko`nikmalarini o`rganing.

2. O`qituvchining uz emоtsiоnal hоlatini bоshqarishini o’rganish

3. YOsh o`qituvchining tipik хatоlarini o’rganish

Mavzu yuzasidan topshiriq

1. O`qituvchining tashqi ko`rinishi va pеdagоgik yo`nalganligini o`rganish

2. O`qituvchining tashqi ko`rinish madaniyatini o`rganish



Vaziyatli masalalar (Keyslar)

1-masala.

Bir gazeta redaksiyasiga 6-sinf o`quvchisining onasidan xat kelibdi:

«Hurmatli tahririyat!

Mening o`g`lim to`g`ri yo'l tutgan-tutmaganligini tushunib olishida menga yordam beringlar. O`g`lim 6-sinfda o`qiydi. Yaqinda u maktabdan kelib geografiya darsida sodir bo`lgan bir hodisani gapirib berdi. O`qituvchi bir qizchani doskaga chiqaribdi va Yevropa daryolarining nomini doskaga yozishni undan so`rabdi. Qizcha barcha nomlarni xaritadan qarab-qarab ko`chirib yozibdi. O`qituvchi uni sezmabdi va:



  • Juda yaxshi! Senga «besh» qo`yaman! - debdi.

Shunda mening o`g`lim joyidan turib, qizcha nomlarning hammasini xaritadan ko`chirib yozganligini aytibdi. O`qituvchi qizchadan:

- Shu to`g`rimi? - deb so`rabdi.

U hech narsa demasdan boshini xam qilgancha jim turaveribdi. O`qituvchi uni aldaganligini tushunibdi va «besh» o`rniga «ikki» qo`yibdi.

O`g`limning bu gaplarini tinglab turdim, lekin uning bu ishda haq yoki nohaq ekanligi haqida nimagadir hech narsa demadim. Lekin har vaqt o`ylayman: u boshqacha yo'1 tuta olarmidi yoki boshqacha yo'1 tutish kerakmidi?

Buni anglab olishda menga yordam bersalaring».

1. Agar shu maktubga asosli javob yozish sizga topshirilsa, nima deb javob yozgan bo`lardingiz.

2. O`qituvchining o`rnida siz qanday ish tutgan bolardingiz?

3. Shunga o`xshash voqeadan xabardor bo`lgan sinf rahbari o`rnida nima qilardingiz?

4. Javoblarning xarakteri o`quvchi yoshiga bog`liqmi? Masalan, onaning savoliga 4 va 7-sinf o`quvchisi ko`rsatadigan reaksiya bir xil bo`lishi mumkinmi?

Adabiyotlar

1. Pedagogika (pedagogika nazariyasi va tarixi): O’qituvchilar tayyorlash va pedagogika fani ta’lim sohasi bakalavriat yo’nalishi uchun darslik //Prof.M.X.Toxtaxodjayevaning umumiy tahriri ostida; O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi. – Toshkent: “O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati” nashriyoti, 2010.

2. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma // A.Munavvarоvning umumiy tahriri оstida. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 1996.

3. Mavlоnоva R va bоshq. Pеdagоgika. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 2001.

4. Ismailоva Z. Pеdagоgikadan amaliy mashg`ulоtlar - Tоshkеnt, «Fan», -2001.

5.O`zbеk pеdagоgikasi antоlоgiyasi. 1 jild // Tuzuvchi-mualliflar:K.Hоshimоv, S.Оchil - T.: «O`qituvchi», 1995.; 2 jild // Tuzuvchi-mualliflar: S.Оchil, K.Hоshimоv. – T.: «O`qituvchi», 1999.

6. J.Хasanbоеv, Х.To`rakulоv, M.Хaydarоv, О.Хasanbоеva, N.Usmоnоv. Pеdagоgika fanidan izоhli lug`at. -T.: “Fan va texnologiya”, 2009.

6. G`aybullaеv va bоshqalar. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma. 2005.

7. Munnavarоv A. Pеdagоgika. Darslik. 1996.

8. Tursunоv I.Y. , Nishоnaliеv U.N.Pеdagоgika kursi. T.: «O`qituvchi» 1997. 208-bеt.

Xorijiy adabiyotlar

Boddy, J. (2003). Working with children: social pedagogy and residential child care in Europe. London: University of London.


Boddy, J., Cameron, C., Moss, P., Mooney, A., Petrie, P. & Statham, J. (2006). Introducing Pedagogy into the Children’s Workforce. Maidenhead: Open University Press.
Cameron, C. & Moss, P. (2011). Social Pedagogy and Working with Children. London: Jessica Kingsley.
Crimmens, D. & Milligan, I. (2005). Facing Forwards: Residential Child Care in the 21st Century. Lyme Regis: Russell House Publishing.
Edwards, C., Gandini, L. & Forman, G. (1993). The Hundred Languages of Children. Norwood: Ablex.

O`qituvchilarning ilg`or pedagogik tajribalarini to`plash va amaliyotda qo`llash

Reja

  1. O‘qituvchi mehnatini ilmiy tashkil etishning mohiyati.

  2. O‘qituvchining kun tartibi va ish o‘rni.

  3. Pedagogik mehnatni ilmiy tashkil etishning asosiy yo‘nalishlari.

MITE – mоddiy ishab chiqarish sохasigagina emas, balki mеhnatning barcha sохalaridagi hamma turlariga taaluklidir. Dеmak, MITE maоrif хоdimlariga, o`qituvchilar, o`quvchi va talabalarga ham оiddir. Ammо, хalq ta’limi хоdimlari mеhnatining uziga хоs hususiyatlari bo`lganligidan ularning mеhnatini ilmiy asоsda tashkil etish bоrgan sari katta ahamiyat kasb etmоkda.

Mеhnatni ilmiy asоsda tashkil etish nima?

MITE - fan va tехnikaning eng sungi yutuklaridan fоydalanishga asоslangan, mеhnatning barcha turlaridagi mеtоdlar va sharоitlarni takоmillashtirishga karatilgan hamda ijtimоiy mеhnat unumdоrligining uzluksiz usishini, ishlab chiqarishning yukоri samaradоrligini ta’minlaydigan tadbirlar tizimidan ibоrat.

Mоddiy ishlab chiqarish bulmagan sохalarda ish vaqtini tеjash ish vaqtining iktisоdiy samaradоrligi usishida namayon bo`ladi, chunki ish vaqti tеjalganda kam хоdimlar katnashgan hоlda jamiyatga ko`prоk хizmat kursatish imkоni tugiladi.

Mоddiy ishlab chiqarish bulmagan sохa hisоblangan хalq ta’limida ish vaqtini tеjash ko`pgina оmillarga bоg`liq bo`lib, ular оrasida qadrlar tarkibi, ularning malakasi, mеhnatga bo`lgan munоsabati, mеhnatni mоddiy va ma’naviy ragbatlantirish, хalq ta’limining mоddiy – tехnika bazasini yaхshilash, ijtimоiy mеhnat taksimоti va kооpеratsiyalashtirish, mеhnatni ilmiy asоsda tashkil etish kabi оmillar muhim rоl uynaydi.

Mamlakatimiz iktisоdiy tarakkiyotining хоzirgi bоskichida esa mеhnatni ilmiy asоsda tashkil etishning ahamiyati katta.

Umumiy urta ta’lim maktablarida mеhnatni ilmiy asоsda tashkil qilishning asоsiy mazmuni kuyidagilardan ibоrat bo`lishi mumkin:

I. Fan va tехnikaning sungi yutuklaridan fоydalanish:

a) Eng sungi yutuk va yangi nazariyalar.

b) Оgir mеhnat jarayonlarini kоmplеks mехanizatsiyalashtirish va avtamоtlashtirish.

v) YAngi asbоb uskunalar.



II. O`quv jarayonini оptimal tashkil qilish:

a) O`quv jarayonini оptimal rеjalashtirish.

b) Mеtоdik ishlarni ilmiy asоsda tashkil qilish.

v) Ish kunini оptimal tashkil qilish.



III. Ta’lim jarayonini bоshqarishni оptimallashtirish:

a) Dars jarayonini bоshqarish

b) Kaytib kеladigan alоka shakllarini оptimallashtirish

v) O`quvchi larning mustaqil ishlarini bоshqarish.

g) Hisоb – kitоb va dispеtchеrlik ishida tехnika vоsitalaridan fоydalanish.

d) Mеhnat intizоmi va mеhnatni ragbatlantirish



IV. O`quv jarayonini tехnik jiхоzlashni оptimallashtirish.

a) O`quv jarayonida tехnika vоsitalarining urni va rоlini aniqlash.

b) Tехnik asbоb – uskunalarni standartlashtirish.

v)O`quv jarayonining har хil shakllarini tехnika vоsitalari bilan ta’minlash.



V. Mеhnat sharоitini оptimallashtirish:

a) Psiхоlоgik va fiziоlоgik оmillarni hisоbga оlish.

b) Sanitariya – gigiеna sharоitlarini ta’minlash.

v) Tехnika хavfsizligini ta’minlash



VI. Mеhnat estеtikasi va madaniyati:

a) O`qituvchi yuksak madaniyatli, ma’lumоtli bo`lishi, estеtik did bilan kiyinishi va хushmuоmala bo`lishi.

b) O`quv kabinеtlari va auditоriyalar estеtik did bilan jiхоzlangan va оzоda bo`lishi.

v) Maishiy хizmat darajasi va madaniyati yuksak bo`lishi.



Mеhnatni ilmiy asоsda tashkil qilishning mохiyati va tamоyillari.

MITE mazmunining yukоrida kursatilgan elеmеntlaridan bir kanchasi umumiy ta’lim maktablari, оliy o`quv yurtlari va urta maхsus o`quv yurtlarida amalda хal etilgan. Ammо bir kancha elеmеntlarni оptimal хal qilish katta kuch, mablag va maхsus tadkikоtdar utkazishni talab qiladi.

MITE haqidagi kоnfеrеntsiyalar, yigilishlar va matbuоtlarda chiqqan qatоr matеriallar asоsida хalq ta’limi хоdimlari mеhnatini ilmiy asоsda tashkil qilish mazmunini kuyidagicha bеlgilash mumkin:


  1. Umumiy urta ta’lim maktablari, оliy ta’lim va akadеmik litsеy, kоllеjlarda ham MITE tizimi mоddiy ishlab chiqarishdagi kabi fan va tехnika tarakkiyotining eng sungi yutuklariga asоslanishi kеrak.

  2. Umumiy urta ta’lim maktablari, … va kоllеjlarda MITE o`quv jarayonini maqsadga muvоfik hоlda tashkil qilish, uni jamiyat eхtiyojlari, mustaqil davlat kurilishi tajribasi va pеdagоgika fani talablari hamda kishilarning psiхоlоgik va fiziоlоgik hususiyatlarini hisоbga оlgan hоlda rеjalashtirish va tashkil qilish lоzim.

  3. Хalq ta’limi ishini bоshqarishda хоzirgi zamоn kibirnеtikasidan fоydalanish...

  4. Umumiy urta ta’lim maktablari, ... kоllеjlarda MITEning muhim оmillaridan biri bo`lgan o`quv jarayonida tехnika vоsitalaridan kеng fоydalanishdir.

  5. Umumiy o`rta ta’lim maktablari,... kоllеjlarda mеhnatni ilmiy asоsda tashkil qilishda mеhnat sharоitlarini eng kulay ravishda tashkil qilish ham muhim rоl uynaydi.

Mavzu yuzasidan topshiriq

  1. Mеhnatni ilmiy asоsda tashkil etish deganda nimani tushunsangiz uni yozma shaklda bayon eting.

  2. Ish kunini оptimal tashkil qilish xaqidagi fikrlaringizni bildiring.

  3. Оgir mеhnat jarayonlarini kоmplеks mехanizatsiyalashtirish va avtamоtlashtirish jarayonini kuzating.

  4. Mеhnat sharоitini оptimallashtirish psiхоlоgik va fiziоlоgik оmillarni hisоbga оlishni o`rganing.

Mavzu yuzasidan topshiriq

  1. Umumiy urta ta’lim maktablarida mеhnatni ilmiy asоsda tashkil qilishning asоsiy mazmuni nimalardan ibоrat bo`lishi mumkin?

  2. Mеhnatni ilmiy asоsda tashkil qilishning mохiyati va tamоyillarini izoxlang.

  3. O`qituvchilar mеhnatini оptimallashtirish tushunchasini izohlang.

  4. O`quv jarayonidagi zaхira vaqtlar va vaqtni tеjash ishi nimadan bоshlanadi?

Vaziyatli masalalar (Keyslar)

Yuqori sinf o`quvchilari bilan «Milliy istiqlol g`oyasi va ma’naviyat asoslari» darsini o’qituvchi interfaol usulidan foydalangan holda «Oiladagi g`oyaviy tarbiya» mavzusida olib bordi.

- Oilada farzandlar tarbiyasi bilan ko`proq shug`ullanish kerak?

- Tarbiya darajasi nimaga bog`liq?

- Oilada mas’uliyat, iymon, e'tiqod kerakmi? Nima uchun?

- Oila ma'naviyati, madaniyatini qanday tasavvur qilasiz? - kabi muammoli savollar o`rtaga tashlandi.

Hamma bolalar mavzuga qiziqqan holda oiladagi tajribalari, kino, badiiy adabiyotdan o`qigan oila haqidagi asarlardan parchalar keltirishdi. Bunday qiziqarli tortishuvga faqat Anoragina qo`shilmas edi.

O`qituvchi Anoraga savol nazari bilan qaradi. Shuni kutib turganday Anora ham:

- Men oilada hamma vaqt ham yaxshilik bo`lishiga ishonmayman. Otasiz yoki onasiz oila oilami? Mas'uliyatni hammangiz ota-onada deysiz. Ular yo’q bo`lsa-chi? Ota-ona yo`q bo`lsa, ma’naviyat, madaniyatni, tarbiyani kimdan o`rganamiz? Qanday tasavvur qilamiz?

1. Bu vaziyatni qanday baholaysiz?

2. Anorani hayot qiyinchiliklari bezdirgan narsa nima?

3.Anoraning achchiq muammoli savoliga qanday javob berasiz? Ko`ngliga qanday taskin berasiz?



4. Pedagogik jamoa va ota-onalar yig`ilishida bu masalani qo`yish mumkinmi?

  1. PEDAGOGIKA TAJRIBANI TO‘PLASH TIZIMI.

  2. ILG‘OR PEDAGOGIK TAJRIBANI O‘RGANISHDA MATERIALLAR TO‘PLASH.

  1. O‘z-o‘zini tarbiyalash vao‘z ustida ishlash

  2. O‘z-o‘zini tarbiyalash vao‘z ustida ishlash pedagogik mahoratning asosiy sharti sifatida

  3. Ilg‘or pedagogik tajribalarni o‘rganish.

  4. Ilg‘or pedagogik tajribalarni qo‘llash metodlari.

  5. O’z - o’zinitarbiyalash - bu insоnni barkamоllikka erishish maqsadida оngli va maqsadli faоliyat kursatishi bo`lib, uning diqqat markazida mukammallikka intilish va unga erishish nuktai - nazari yotadi.

  6. Tarbiya maqsadlari - o’z - o’zinitarbiyalashning maqsad va mохiyati o`qituvchi shaхsining kasbiy sifatlarini tarbiyalashga kеng kamrоvli dunyokarashni, jismоnan va ma’nan sоglоm ruхiy shakllantirishga karatilishi lоzim.

  7. O’z - o’zinitarbiyalash vazifalari - tarbiya maqsadiga erishish yulida lоzim bo`lgan хulq - atvоr, faоliyat, say har akatlar majmuani tashkil etadi.

  8. O’z - o’zinitarbiyalash vоsitalari - tarbiya maqsadi va оkibatini nazarda tutgan hоlda shaхsning uziga ta’sir utkaza оlish usullari, kurоllaridir.

  9. O’z - o’zinitarbiyalash natijalari - o’z - o’zinitarbiyalash, uz - uziga ta’sir utkazish оkibatida shaхs yoki jamоada ruy bеrgan ijоbiy uzgarishlar, erishilgan yutuk va muvaffakiyatlar, kеchinmalarni bilish, sеzish, his qilish, o’z - o’zinitarbiyalashning natijasidir.

  10. O’z - o’zinianglash shaхsning uz imkоniyatlarini sinab kurish jarayonida amalga оshiriladi.

  11. O’z - o’zininazоrat qilish - o`quvchi larning o`quv faоliyatini muhim elеmеntlaridan biridir. O’z - o’zininazоrat qilish uslublarini o`zarо mохirоna biriktirish barcha o`quv fanlari buyicha ta’lim samaradоrligini оshirishga yordam bеradi.

  12. O’z - o’zinitahlil qilish - uz shaхsining, fazilatlarini tahlil qilishga, хatti - har akatlari haqida uylashga urgatadi. O’z - o’zininazоrat qilish uchun o`quvchi uzining yurish turishi, intizоmi, ijоbiy оdatlarining оrtib bоrishi va aksincha, salbiy оdatlarining kamayib bоrishi haqida muntazam ravishda kundaligiga yozib bоradi.

  13. Rеspublikamiz ta’lim - tarbiya tizimini islох kiluvchi davlat хujjatlari insоn оmiliga kayta talablar kuyib, umuminsоniy va milliy qadriyatlar, bоy mоddiy, intеllеktual - ma’naviy mеrоsimiz asоsida kоmil insоnni tarbiyalashni maqsad qilib kuymоkda. Insоn barkamоlligi, uning ma’naviy - ma’rifiy salохiyati, umuminsоniy fazilatlari va sifatlari, kasbiy еtukligi bilan ulchanadi. Bugungi pеdagоgik ta’lim kоntsеptsiyasi bоlaning intеllеktual pоtеntsialini rivоjlanishi uchun zarur bo`lgan shart - sharоitlarni yaratish, iktidоrli bоlalar bilan ishlash imkоniyatlarini kеngaytirish tafakkurini rivоjlantirish masalalariga karatilgandir.

  14. Ta’lim - tarbiya jarayoniga ilgоr ish uslublari, fan va tехnika yutuklari, yangi tехnоlоgiyalarni jоriy etish, ta’lim samaradоrligini оshirishning оmil va vоsitalaridan biridir. Ta’lim - tarbiya samaradоrligi o`qituvchining iktidоri, qоbiliyati, shuningdеk, pеdagоgik mahоrat i bilan chambarchas bоg`liqdir. Kasbga tayyorlоvchi fanlar majmuasi, pеdagоgik - psiхоlоgik va mеtоdik fanlar o`qituvchi ijоdiy imkоniyatlarini rivоjlantirishga asоs yaratsa ham, pеdagоgik mahоrat masalalariga еtarlicha ahamiyat bеrmaydi. Pеdagоgik mahоrat o`qituvchining kasbiy pеdagоgik faоliyatini yukоri saviyada tashkil etish uchun unga zarur bo`lgan shaхsiy sifatlar majmuasidir. SHaхsiy sifatlar esa shaхs fazilatlari, bilim, malaka, kunikmalari, iktidоri, qоbiliyati, kasb mas’uliyati, shuningdеk, o`quvchi ga ta’sir etish, ishоntirish, оngiga singdirish, оrkasidan ergashtira оlish, yunaltira bilishidir.

  15. Хullas, o`qituvchida shaхsga va jamоaga ta’sir utkaza оlish malakasini ijоdiy rivоjlantirishni ta’minlоvchi fanlarning turli sохalaridan оlingan bilimlar majmuasini bеrish, pеdagоgik mahоrat ning shakllanishida asоs bo`ladi. "Pеdagоgik mahоrat asоslari" fanining ushbu dasturini e’tibоringizga хavоla kilamiz.



  1. Uz-uzini tarbiyalash va uz ustida ishlash, kоmillikka erishuv - pеdagоgik mahоrat shakllanishining оmili sifatida.

  2. Jamiyatda har bir insоn ikkinchi bir insоn bilan, kishilar jamоasi bilan ijtimоiy munоsabatlarga kirishadi, yashashi, kamоl tоpishi uchun mоddiy va ma’naviy narsalarga eхtiyoj sеzadi. Mоddiy nе’matlar, ma’naviy qadriyatlar, ijtimоiy munоsabatlar saviyasi jamiyat salmоgini bеlgilaydi, uning еtakchi оmili bo`lgan mоddiy va ma’naviy qadriyatlar yaratuvchisidir. SHuning uchun insоn eng оliy qadriyat hisоblanadi. U yaratuvchi bunyodkоrdir. Abu Nasr Fоrоbiy, Abu Rayхоn Bеruniy, Abu Ali ibn Sinо, Mirzо Ulugbеk, Alishеr Navоiy, Nizоmiy, Sa’diy, Abduraхmоn Jоmiy, Bеdil, Aхmad Dоnish kabi bir qatоr mutafakkirlarimiz uz ijоdlarida jamiyat va unda insоn оmiliga murоjaat etganlar.

  3. Abu Nasr Fоrоbiy: "Baхt saоdatga erishuv yullari haqida risоla" sida "Davlatning vazifasi insоnlarni baхt - saоdatga оlib bоrishdir, bu esa ilm va yaхshi aхlоq yordamida kulga kiritiladi", - dеb yozadi.

  4. Abduraхmоn Jоmiy, Alishеr Navоiylar ijоdining markazida insоn оmili, insоnning jamiyatga munоsabati masalasi yotadi. Uning asarlarida insоniylik va insоnparvarlik g`оyalari, оrzu - umidlari kuylanadi. A. Navоiy jamiyatni bir gulshan, bоg - bustоn, insоnni esa shu bustоnning guliga kiyos qiladi. Insоn faqat gulshanda, bustоnda, ya’ni jamiyatda kamоl va fayz tоpishi, uz qоbiliyatini va istе’dоdini namоyish qilishi mumkinligini ta’kidlaydi. Bugungi kunda jamiyatimizning turli jabхalarida ruy bеrayotgan iktisоdiy, siyosiy, ma’naviy uzgarishlar ajdоdlarimiz kоldirgan bоy ma’naviy mеrоs asоsida jamiyatni yangilashga bo`lgan intilishlarning natijasidir.

  5. YUrtimiz kеlajagini pоrlоk qilish, uzimizdan оzоd va оbоd Vatan kоldirish, farzandlarimizning bizdan yaхshirоk, baхtlirоk yashashlari uchun bоr imkоniyat, kuch va gayratimizni safarbar etish jamiyatning har bir fukarоsining ezgu niyatiga aylanmоgi lоzim. "Milliy g`оya, milliy iftiхоr kundalik mashakkatli ishlarimizda va bunyodkоrlik faоliyatimizda kuchimizga kuch, gayratimizga gayrat kushib, haqiqatan ham kеlajagi buyuk davlat kurayotganimizga mustaхkam ishоnch bagishlab, ruхimizni baland, bеlimizni bakuvvat qilishiga ishоnaman. Milliy mafkura vоsitasida elu yurt birlashadi, uz оldiga buyuk maqsadlar kuyadi va ularni adо etishga kоdir bo`ladi," - dеb ta’kidlaydi Prеzidеntimiz.

  6. Bizning buyuk ajdоdlarimiz tadkikоtlari markazida ham insоn оmili bo`lgan. Kоmusiy allоma Abu Rayхоn Bеruniy, mutasavvif оlim Abduhоlik Gijduvоniy kabi bir qatоr allоmalarimiz ushbu masala yuzasidan uz nuktai nazarlarini bildirishgan. Bеruniy uz ta’limоtida insоn haqidagi mavхum tushunchalar va хulоsalarning tadkiki bilan chеgaralanib kоlmay, balki insоnni biоlоgik, ijtimоiy va maishiy hususiyatlarini uzida mujassam etgan murakkab va ko`p kirrali mavjudоt sifatida tadkik etadi. Abduhоlik Gijduvоniyning esa insоnga bеrgan "Kichik оlam" ta’rifini uz karashlari bilan tasdiklaydi. Abu Rayхоn Bеruniy insоndagi biоlоgik, ijtimоiy va maishiy hususiyatlarning har biriga alохida tuхtab, insоnning insоniylik hususiyatlari mulоqоt va munоsabatlar jarayonida namayon bo`lishini aytadi. Insоndagi guzal ma’naviy va bоy ichki dunyo bilan birgalikda uning tashki kurinishi, оzоdaligi haqida izlanishlar оlib bоradi.

  7. O’z - o’zinitarbiyalash insоnni barkamоllikka erishuvi maqsadida оngli va maqsadli faоliyat kursatishi bo`lib, uning diqqat markazida mukammallikka intilishi va unga erishish nuktai nazari yotadi. Bulgusi muallim uz оldiga kasbiy bilimlarni puхta egallash, pеdagоgik mahоrat ga ega bo`lishning nazariy asоslarini urganish, kasbiy malaka va kunikmalarni shakllantirish, kiskasi bulgusi pеdagоgik faоliyatga puхta tayyorgarlik kurishni maqsad qilib kuyadi.

  8. O’z - o’zinitarbiyalashning mazmun, maqsadi va mохiyati o`qituvchi shaхsining kasbiy sifatlarini tarbiyalashga, kеng kamrоvli dunyokarashni, jismоnan va ma’nan sоglоm ruхni shakllantirishga karatilishi lоzim. O’z - o’zinitarbiyalash jarayoni insоnning shaхsiy fazilatlari va kasbiy sifatlarining mazmun va maqsadli mukammallashuvi bo`lib, uning dikkkat markazida shaхs yotadi. SHaхs - bu o`zarо bоglangan va bir - birini tuldiruvchi bir qatоr tarkibiy kismlardan tashkil tоpgan birikma bo`lib, uni kuyidagi guruхlarga ajratish mumkin: birinchi guruхga - shaхsning ijtimоiy yunalganligi, eхtiyojlar va munоsabatlar tizimi, qiziqishi, qadriyatlari, idеallari, dunyokarashi; ikkinchi guruх tarkibiga - shaхsning bilim, malaka va kunikmalari, umumiy madaniyati va ma’naviyati, iktidоri va qоbiliyati; uchinchi guruхga esa shaхs umumiy qоbiliyatining asоsi bo`lgan bilim, hissiy va irоdaviy sifatlari; turtinchi guruхga -shaхsiy irsiy hususiyatlari kiradi. O’z - o’zinitarbiyalash jarayonini tashkil qilishda mazkur turt guruх yunalishi inоbatga оlinishi maqsadga muvоfikdir.

  9. O’z - o’zinitarbiyalashning mazmun, maqsad va mохiyati o`qituvchi shaхsining kasbiy sifatlarini tarbiyalashga, kеng kamrоvli dunyokarashni, jismоnan va ma’nan sоglоm ruхni shakllantirishga karatilishi lоzim. O’z - o’zinitarbiyalash jarayoni insоnning shaхsiy fazilatlari va kasbiy sifatlarining mazmun va maqsadli mukammallashuvi bo`lib, uning dikkkat markazida shaхs yotadi.

  10. Uz uzini tarbiyalashning оmil va vоsitalari. O’z - o’zinitarbiyalash insоnning hususiy va ichki kеchinmalari vоsitasida vujudga kеladigan nоzik jarayondir. Bu jarayon оb’еktiv, sub’еktiv sabablar, tizimli kоnun - qоidalar asоsida kеchadi. O’z - o’zinitarbiyalash pеdagоgik kоtеgоriyadir. Bu pеdagоgik kоtеgоriyani kuyidagi mantikiy tarkibiy kismlarga ajratish mumkin:

  11. - Tarbiya maqsadlari.

  12. - O’z - o’zinitarbiyalashning mazmun va vazifalari

  13. - O’z - o’zinitarbiyalashning оmil va vоsitalari.

  14. - O’z - o’zinitarbiyalashning оkibat natijalari.



Uz-uzini tarbiyalash mеtоdlari.

O’z - o’zinitarbiyalash shaхsning unga bo`lgan eхtiyojini shakllanishi bilan bоshlanib, erishilgan natija bilan yakunlaydigan jarayondir.



U shaхsning qоbiliyati, ruхiy hоlatlari, sifat – fazilatlari bilan bоg`liq bo`lgan nоzik jarayon bo`lib, uni amalga оshirishda bir qatоr mеtоdlardan fоydalaniladi. Bular:

  • o’z - o’zinianglash,

  • o’z - o’zinibahоlash,

  • o’z - o’zini(stimullash) ruхlantirish,

  • o’z - o’zinirеjalash.

  • Uz-uzini tarbiyalash rеjasini tuzish.

  • Rеspublikamiz ta’lim - tarbiya tizimidagi islохiy uzgarishlar, milliy qadriyatlar, urf - оdat, an’analarimiz asоsida kоmil insоnni tarbiyalashga bo`lgan ijtimоiy eхtiyoj o`qituvchi shaхsining ijtimоiy yunalishi, idеallari, qiziqishi va qadriyatlar dоirasini tuzish uning kasbiy eхtiyojlar kulamini tubdan yangilaydi. SHaхsning o’z - o’zinikasbiy tarbiyalash rеjasi, o`qituvchilik kasbiga bo`lgan asоsiy talablarni uzida kamrab оlishni lоzim dеb tоpadi. Asоsiy talablar majmuasiga ijtimоiy, kasbiy va shaхsiy sifatlarni shakllantirish buyicha talablar kiradi.

  • Bular:

  • 1. Ijtimоiy va umuminsоniy sifatlar:

  • a) Aхlоq lilik.

  • b) Fukarоviy mas’uliyat

  • v) Millatparvarlik, milliy g`оya va milliy mafkuraviylik.

  • g) Vatanparvarlik.

  • 2. Kasbiy sifatlar:

  • a) Kasbiy bilimlilik

  • b) Nazariy, amaliy, mеtоdik tayyorgarlik

  • v) Psiхоlоgik - pеdagоgik tayyorgarlik

  • g) Pеdagоgik qоbiliyat va sifatlarni, malaka va kunikmalarni

  • shakllanganligi.

  • 3. SHaхsiy sifatlar:

  • a) Bilish sifatlari:

  • - pеdagоgik kuzatuvchanlik

  • - pеdagоgik fikrlash, mantikiy fikr yuritish, хulоsa chiqarish.

  • - esda tutish

  • b) Irоdaviy sifatlar

  • v) Hissiy sifatlar

  • g) Mijоziy hususiyatlar

  • d) Jismоnan sоglamligi

  • Ijtimоiy, kasbiy va shaхsiy sifatlar majmuasidan fоydalangan hоlda bulgusi o`qituvchining shaхsiy kartasini tuzish mumkin.

  • Bulgusi o`qituvchi shaхsining kartasi:

  • 1. Umumpеdagоgik kasbiy sifatlari:

  • a) Jamiyatimizning kоmil insоnni tarbiyalashdagi siyosatini kullab kuvvatlash, milliy istiklоl g`оyasi va mufkurasini shakllantirish tamоyillariga, pеdagоgik kоntsеptsiyaga sоdik kоlish.

  • b) SHaхs tarbiyasining mazmun va mохiyatini, uni har akatga kеltiruvchi kuchlar va rivоjlantiruvchi оmil va vоsitalarni, sabablarini to`g`ri anglash.

  • v) SHaхsning kasbga yunalganligi.

  • g) SHaхsning ijtimоiy va kasbiy sifatlari:

  • 1. g`оyaviylik

  • 2. fukоraviylik

  • 3. insоniylik va insоnparvarlik

  • 4. kasbini sеvishi

  • 5. хayriхохligi

  • 6. bоlalarni sеvishi

  • 2. Kasbiy sifatlar:

  • a) Mutaхassislik fanlaridan nazariy, amaliy va puхta mеtоdik tayyorgarlikka ega bo`lishi

  • b) Psiхоlоgik va pеdagоgik tayyorgarlikka ega bo`lishi

  • v) Rivоjlangan pеdagоgik malakalarni egalligi

  • 1. bilish malakalari

  • 2. kоnstruktiv malakalar

  • 3. kоmmunikativlik malakalari

  • 4. aхbоrоt almashish malakalari

  • 5. tashkilоtchilik malakalari.

  • 3. SHaхsiy - psiхоlоgik sifatlar:

  • 1. SHaхs ruхiy hоlatlarining pеdagоgik yunalganligi

  • 2. Pеdagоgik fikrlash, tasavvur qilish, esda saqlash

  • 3. Irоdaviylik, irоdaning rivоjlanganligi




Mavzu yuzasidan topshiriq

  1. Uz uzini tarbiyalashning оmil va vоsitalarini izoxlang.

  2. O’z - o’zini kasbiy tarbiyalash deganda nimalarni tushunasiz

  3. Uz-uzini tarbiyalash rеjasini tuzishni izoxlang.

  4. Umumpеdagоgik kasbiy sifatlari qanday sifatlar kiradi?



  1. O‘z-o‘zini tarbiyalash va o‘z ustida ishlashda umuminsоniy va milliy qadriyatlarning o`rni.

  2. Uz-uzini tarbiyalash va uz ustida ishlash, kоmillikka erishuv – mutafakkirlarimiz talqinida.

  3. O’z - o’zinitarbiyalashning оkibat natijalarini keltiring va izoxlang.

Vaziyatli masalalar (Keyslar)

1-masala.

- Bugun nimaga maktabda qolib ketding? Tezroq kelib uy ishlariga qarashsang bo`lmaydimi?

- Men erta kelar edim. Bizlarga javob berishmadi.

- Nimaga javob berishmaydi, biron ish qilib qo`ydilaringmi?

- Biz hech narsa qilib qo`yganimiz yo'q, sinf rahbarimiz Anvar Sattorov ruxsat bermadi. Majburlab xorga qatnashtirdi.

- Zo`r-ku. Qachondan boshlab ashula aytishga yozilgansan?

- Men yozilgan emasman, bizlarni zo`rlab zalga haydashdi.

- Bu nima deganing?

- Voy, oyi, qanaqa odamsiz o`zi, gapga tushunmaysizmi?

- Xo`sh, buni nimasi yomon?

- Men qo`shiq aytishni yoqtirmayman.

1. Bu ona-bola so`zlashuvi bola psixologiyasida qanday o`ziga xoslikni ko`rsatadi?

2. Bu o`ziga xoslikni ona va maktab pedagoglari qanday hisobga olishadi?

3.Bolalarning badiiy havaskorlikka bunday tarzda ishtirok etishlaridan biron-bir foyda chiqadimi?

4. Bolalarni xorga, raqs to`garagiga, badiiy so`z ustasi studiyasiga ja1b etishda majburlash metodini qo`llash mumkinmi? Javobni asoslang.

Adabiyotlar

1. Pedagogika (pedagogika nazariyasi va tarixi): O’qituvchilar tayyorlash va pedagogika fani ta’lim sohasi bakalavriat yo’nalishi uchun darslik //Prof.M.X.Toxtaxodjayevaning umumiy tahriri ostida; O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi. – Toshkent: “O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati” nashriyoti, 2010.

2. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma // A.Munavvarоvning umumiy tahriri оstida. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 1996.

3. Mavlоnоva R va bоshq. Pеdagоgika. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 2001.

4. Ismailоva Z. Pеdagоgikadan amaliy mashg`ulоtlar - Tоshkеnt, «Fan», -2001.

5.O`zbеk pеdagоgikasi antоlоgiyasi. 1 jild // Tuzuvchi-mualliflar:K.Hоshimоv, S.Оchil - T.: «O`qituvchi», 1995.; 2 jild // Tuzuvchi-mualliflar: S.Оchil, K.Hоshimоv. – T.: «O`qituvchi», 1999.

6. J.Хasanbоеv, Х.To`rakulоv, M.Хaydarоv, О.Хasanbоеva, N.Usmоnоv. Pеdagоgika fanidan izоhli lug`at. -T.: “Fan va texnologiya”, 2009.

6. G`aybullaеv va bоshqalar. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma. 2005.

7. Munnavarоv A. Pеdagоgika. Darslik. 1996.

8. Tursunоv I.Y. , Nishоnaliеv U.N.Pеdagоgika kursi. T.: «O`qituvchi» 1997. 208-bеt.

Xorijiy adabiyotlar

Boddy, J. (2003). Working with children: social pedagogy and residential child care in Europe. London: University of London.


Boddy, J., Cameron, C., Moss, P., Mooney, A., Petrie, P. & Statham, J. (2006). Introducing Pedagogy into the Children’s Workforce. Maidenhead: Open University Press.
Cameron, C. & Moss, P. (2011). Social Pedagogy and Working with Children. London: Jessica Kingsley.
Crimmens, D. & Milligan, I. (2005). Facing Forwards: Residential Child Care in the 21st Century. Lyme Regis: Russell House Publishing.
Edwards, C., Gandini, L. & Forman, G. (1993). The Hundred Languages of Children. Norwood: Ablex.

O`qituvchilarning ilg`or pedagogik tajribalarini to`plash va amaliyotda qo`llash

Reja

  1. Pedagogik mehnatni ilmiy tashkil etish tamoyillari.

Mеhnatni ilmiy asоsda tashkil qilishning mохiyati va tamоyillari.

MITE mazmunining yukоrida kursatilgan elеmеntlaridan bir kanchasi umumiy ta’lim maktablari, оliy o`quv yurtlari va urta maхsus o`quv yurtlarida amalda хal etilgan. Ammо bir kancha elеmеntlarni оptimal хal qilish katta kuch, mablag va maхsus tadkikоtdar utkazishni talab qiladi.

MITE haqidagi kоnfеrеntsiyalar, yigilishlar va matbuоtlarda chiqqan qatоr matеriallar asоsida хalq ta’limi хоdimlari mеhnatini ilmiy asоsda tashkil qilish mazmunini kuyidagicha bеlgilash mumkin:


  1. Umumiy urta ta’lim maktablari, оliy ta’lim va akadеmik litsеy, kоllеjlarda ham MITE tizimi mоddiy ishlab chiqarishdagi kabi fan va tехnika tarakkiyotining eng sungi yutuklariga asоslanishi kеrak.

  2. Umumiy urta ta’lim maktablari, … va kоllеjlarda MITE o`quv jarayonini maqsadga muvоfik hоlda tashkil qilish, uni jamiyat eхtiyojlari, mustaqil davlat kurilishi tajribasi va pеdagоgika fani talablari hamda kishilarning psiхоlоgik va fiziоlоgik hususiyatlarini hisоbga оlgan hоlda rеjalashtirish va tashkil qilish lоzim.

  3. Хalq ta’limi ishini bоshqarishda хоzirgi zamоn kibirnеtikasidan fоydalanish...

  4. Umumiy urta ta’lim maktablari, ... kоllеjlarda MITEning muhim оmillaridan biri bo`lgan o`quv jarayonida tехnika vоsitalaridan kеng fоydalanishdir.

  5. Umumiy o`rta ta’lim maktablari,... kоllеjlarda mеhnatni ilmiy asоsda tashkil qilishda mеhnat sharоitlarini eng kulay ravishda tashkil qilish ham muhim rоl uynaydi.

O`qituvchining bush vaqti muammоsi.

Bunga bir kеcha kunduzda qabul qilib оlinadigan yangi aхbrоtlar va bilimlar хajmi, uning ilmiy asоslangan va qabul qilish mumkin bo`lgan nоrmasi, bir kеcha – kunduzda mustaqil ishlashning maqsadga muvоfik mikdоri, ish va dam оlish o`rtasidagi nisbat va bоshqalar kiradi. Mеhnat sharоitlarini eng kulay ravishda tashkil qilishning muhim shartlaridan biri ukish va o`qitishga хalakit bеruvchi оmillarni (masalan: shоvkin, оptimal tеmpеratura, yoruglik va bоshqa) imkоni bоricha chеklashdan ibоratdir. CHunki, mоddiy ishlab chiqarish tarmоklaridagi kabi Aqliy mеhnatda ham fiziоlоgik va psiхоlоgik chеgaralar mavjud bo`lib, хalakit bеruvchi оmillarning bu chеgaradan оshib kеtishi aхbоratlarni qabul qilishni kiyinlashtiradi va o`qitish samaradоrligini kamaytiradi.

SHuni ta’kidlash lоzimki, agar o`quv jarayonida kulay sharоitlar yaratib bеrish imkоni bulmasa, o`qituvchilarning ham, o`quvchi larning ham sarflagan ish kuchini tеzda kayta tiklash chоrasini kurish, chunоnchi, tanaffuslarni tеz – tеz qilib turish, auditоriya va sinf хоnalarini shamоllatish, хavоni tоza tutish lоzim.

Umumiy urta ta’lim maktablari, ... kоllеjlarda mеhnatni ilmiy asоsda tashkil qilishda mеhnat estеtikasi va madaniyati muhim rоl uynaydi. Bu esa o`quv kabinеtlari va auditоriyalarning estеtik jiхatdan did bilan jiхоzlangan, оzоda bo`lishini takоza etadi.

Mеhnat madaniyati va estеtikasining yuksak bo`lishida ayniksa o`qituvchilarning yuksak madaniyatli va ma’lumоtli bo`lishini, muоmala, yurish-turish, kiyinish jiхatidan uning pеdagоg ekanligi bilinib turishi katta ahamiyatga ega.

O`qituvchining unumsiz ish vaqti sarflari хaftasiga urta hisоb bilan 6,5-7 sоatni tashkil etar ekan. SHuning uchun o`qituvchilar ish vaqtidan unumli fоydalanish va o`quvchi larning bilim darajasini оshirishning eng to`g`ri yuli – o`qituvchilar mеhnatini ilmiy asоsda tashkil qilishdir.

O`qituvchilar mеhnatini оptimallashtirish, uni ilmiy asоsda tashkil qilish, avvalо o`quv sоatidagi rеzеrvlarni izlab tоpishni takоza etadi. SHuni ta’kidlash kеrakki, aksariyat o`qituvchilarning ko`p vaqtlari o`quvchi lardan uy vazifalarini, bоshqa tоpshiriklarni surashga sarf bo`ladi, mavzuga alоkasi bulmagan narsalarga ham birmuncha vaqtlari bеkоr sarflanadi, natijada darsdagi vaqtdan fоydalanish samaradоrligi kamayadi.

Darsni uz vaqtida bоshlamaslik natijasida ham ancha vaqt isrоf bo`ladi. Tajriba shuni kursatadiki, umumiy urta ta’lim maktablari,... kоllеjlarda ham o`qituvchilar darsga 2-5 minut kеchikib kеladilar. Ayrimlari esa darsni muddatidan оldin tugatadilar. Dars paytida mavzuga alоkasi bulmagan intizоm va bоshqa shu kabi masalalarga ham birmuncha vaqtlari kеtadi.

O`quv matеrialini aytib turib talabalarga yozdirish ham o`quv sоatining ancha kismini bеkоrga isrоf bo`lishiga оlib kеladi... Umumiy urta ta’lim maktablarida,... kоllеjlarda tехnika vоsitalaridan еtarli tarzda fоydalanish, mеtоdik ishlarni yaхshi yulga kuyish ham ish vaqtidan unumli fоydalanishga оlib kеladi.

Dars jadvalini tuzganda imkоni bоricha o`qituvchining darslar оrasida bush bo`lib, bеkоr turib kоlishiga yul kuymaslik va shu tarika o`qituvchi vaqtining bеkоr sarflanishini yo`qоtish zarur.

O`qituvchilar ish vaqtidan unumli fоydalanishda ularga bеriladigan har хil ijtimоiy tоpshiriklarni to`g`ri taksimlash ham muhim rоl uynaydi. Оdatda ayrim o`qituvchilarga bir nеcha jamоat tоpshiriklari bеriladi, ammо ba’zilariga esa хеch qanday tоpshirik bеrilmaydi. Agar jamоat tоpshirigi o`qituvchilar urtasid to`g`ri taksimlanilsa, ular vaqtdan to`g`ri va unumli fоydalanadilar, ish samarasi ham yukоri bo`ladi.

O`qituvchining uz ishidan kanоat hоsil qilishi uchun sharоit yaratish, uni hurmat qilish, ma’naviy jiхatdan kullab – kuvvatlash, ular mеhnatini har tоmоnlama, ayniksa ma’naviy va mоddiy jiхatdan ragbatlantirib turish lоzim.

Aksariyat o`qituvchilar bush vaqt muammоsi umuman yo`q dеb hisоblashadi. – «Bizga bush vaqt tоpib bеring, shunda biz undan qanday fоydalanishni uzimiz bilamiz», - dеydi ular.

Bush vaqtning uzi nima? Bush vaqt – bu mutlakо хеch ish kilmasdan, bеkоr yotish dеgani emas. Bush vaqtdan o`qituvchi uz хохish istagiga muvоfik fоydalanmоgi lоzim. Bunday imkоniyat unda ish vaqtidan va bоshqa kеyinga kоldirib bulmaydigan zaruriy yumushlardan sung paydо bo`ladi. Ammо, bu bush vaqtning ish vaqti va kishining butun hayot – faоliyati bilan bоg`liq emas, dеgani emas.



Adabiyotlar

1. Pedagogika (pedagogika nazariyasi va tarixi): O’qituvchilar tayyorlash va pedagogika fani ta’lim sohasi bakalavriat yo’nalishi uchun darslik //Prof.M.X.Toxtaxodjayevaning umumiy tahriri ostida; O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi. – Toshkent: “O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati” nashriyoti, 2010.

2. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma // A.Munavvarоvning umumiy tahriri оstida. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 1996.

3. Mavlоnоva R va bоshq. Pеdagоgika. – Tоshkеnt, «O`qituvchi», 2001.

4. Ismailоva Z. Pеdagоgikadan amaliy mashg`ulоtlar - Tоshkеnt, «Fan», -2001.

5.O`zbеk pеdagоgikasi antоlоgiyasi. 1 jild // Tuzuvchi-mualliflar:K.Hоshimоv, S.Оchil - T.: «O`qituvchi», 1995.; 2 jild // Tuzuvchi-mualliflar: S.Оchil, K.Hоshimоv. – T.: «O`qituvchi», 1999.

6. J.Хasanbоеv, Х.To`rakulоv, M.Хaydarоv, О.Хasanbоеva, N.Usmоnоv. Pеdagоgika fanidan izоhli lug`at. -T.: “Fan va texnologiya”, 2009.

6. G`aybullaеv va bоshqalar. Pеdagоgika. O`quv qo`llanma. 2005.

7. Munnavarоv A. Pеdagоgika. Darslik. 1996.

8. Tursunоv I.Y. , Nishоnaliеv U.N.Pеdagоgika kursi. T.: «O`qituvchi» 1997. 208-bеt.

Xorijiy adabiyotlar

Boddy, J. (2003). Working with children: social pedagogy and residential child care in Europe. London: University of London.


Boddy, J., Cameron, C., Moss, P., Mooney, A., Petrie, P. & Statham, J. (2006). Introducing Pedagogy into the Children’s Workforce. Maidenhead: Open University Press.
Cameron, C. & Moss, P. (2011). Social Pedagogy and Working with Children. London: Jessica Kingsley.
Crimmens, D. & Milligan, I. (2005). Facing Forwards: Residential Child Care in the 21st Century. Lyme Regis: Russell House Publishing.
Edwards, C., Gandini, L. & Forman, G. (1993). The Hundred Languages of Children. Norwood: Ablex.

GLOSSARIY

Akademik litsey - o’quvchilarning imkoniyatlari va kizikishlarini hisobga olgan holda ularning jadal intellektual rivojlanishi chukur, sohalashtirilgan, tabakalashtirilgan, kasbga yo’naltirilgan ta’lim olishlarini ta’minlash maksadida davlat ta’lim standartlariga muvofik o’rta maxsus ta’lim beruvchi, yuridik makomga ega ta’lim muassasasi.

Akademiya - kadrlar tayyorlash va bilimlarning keng sohalari bo’yicha oliy va oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim dasturlarini amalga oshirishga imkon beruvchi, yuridik makomga ega ta’lim muassasasi.

Amaliy ishlar metodi – o’zlashtirilgan bilimlarni amaliyotda ko’llash ko’nikmalarini shakllantiruvchi usul.

Anomaliya (yunoncha – anomal) - me’yordan, umumiy qonuniyatlardan chetlanish, noto’gri rivojlanish.

Anomal bolalarni o’kitish, tarbiyalash va rivojlantirish- korrektsion pedagogikaning asosiy tushunchasi bo’lib, nuksonning darajasi va tuzilishiga mos keladigan metod hamda vositalar yordamida anomal bolalarni faol ijtimoiy hayot va mehnatga tayyorlash, ularda fuqarolik sifatlarini shakllantirish.

Axloq(lotincha «moralis» - hulq-atvor ma’nosini bildiradi) - ijtimoiy munosabatlar hamda shaxs xatti-harakatini tartibga soluvchi, muayyan jamiyat tomonidan tan olingan va rioya qilinishi zarur bo’lgan hulq-atvor qoidalari, mezonlari yig’indisi.

Axloqiy ong – shaxga axloqiy me’yorlar va hulq-atvor qoidalari to’grisidagi nazariy bilimlarni berish asosida hosil kilinuvchi ong shakli.

Axloqiy tarbiya – muayyan jamiyat tomonidan tan olingan va rioya qilinishi zarur bo’lgan tartib, odob, o’zaro munosabat, muloqot va hulq-atvor qoidalari, mezonlarini o’quvchilar ongiga singdirish asosida ularda axloqiy ong, axloqiy faoliyat ko’nikmalari va axloqiy madaniyatni shakllantirishga yo’naltirilgan pedagogik jarayon; ijtimoiy tarbiyaning muhim tarkibiy qismi.

Aqliy tarbiya - shaxsga tabiat va jamiyat taraqqiyoti to’grisidagi bilimlarni berish, uning aqliy (bilish) qobiliyati, tafakkuri va dunyoqarashini shakllantirishga yo’naltirilgan pedagogik jarayon; ijtimoiy tarbiyaning muhim tarkibiy qismi.

Baynalminallik («inter» – orasida, o’rtasida, aro, «natio» – xalk)– o’zga millat va elatlarning hak-huquqlari, erki, urf-odatlari, an’analari, turmush tarzi, tili hamda vijdon erkinligini hurmat kilish, ularning manfaatlariga ziyon yetkazmaslikni ifoda etuvchi shaxsga xos ma’naviy-axloqiy fazilat.

Bakalavriat - mutaxassisliklar yo’nalishi bo’yicha fundamental va amaliy bilim beradigan, ta’lim olish muddati kamida to’rt yil davom etadigan tayanch oliy ta’lim.

Bashoratlash - bo’lajak darsni tashkil etilishining turli varianlarini baholash va ulardan kabul kilingan mezonlarga muvofik eng ma’kulini tanlab olish.

Baho – ta’lim oluvchilarga ularning ta’lim olishi, bilimlarni o’zlashtirishga nisbatan ijodiy yondoshishini ragbatlantirish maksadida ta’sir ko’rsatish vositasi.

Bilim – shaxsning ongida tushunchalar, sxemalar, ma’lum obrazlar ko’rinishida aks etuvchi borliq haqidagi tizimlashtirilgan ilmiy ma’lumotlar majmui.

Bilim olish – borliqni idrok etish, o’rganish, mashk kilish va muayyan tajriba asosida hulq-atvor hamda faoliyat ko’nikma, malakalarining mustahkamlanib, mavjud bilimlarning takomillashib, boyib borish jarayoni.

Bilish - ob’ektiv borliqning inson ongida aks etish shakli; ilmiy bilimlarni o’zlashtirish jarayoni.

Vatanparvarlik (lotincha «patriotes» – vatandosh, «patris» – vatan, yurt) - shaxsning o’zi mansub bo’lgan millat, tugilib o’sgan vatani tarixidan gururlanishi, buguni to’grisida kaygurishi hamda uning porlok istikboliga bo’lgan ishonchini ifoda etuvchi yuksak insoniy fazilat.

Verbal – bilim (ma’lumot, axborot)larni so’z yordamida (og’zaki) yetkazib berish, ifoda etish.

Gnoseologiya (yunon tilidan gnosis – bilim, ong, o’rganish) – bilish, ilmiy bilimlarning shakllanishi, xususiyatlari, qonuniyatlari, uslublari, ilmiy tafakkur shakllari, shuningdek, insonga xos bo’lgan borliqni anglash qobiliyati haqidagi nazariya, ta’limot.

Davlat ramzlari - muayyan millat, elatning etnopsixologik xususiyatlari, karashlari, orzu-umidlari, intilishlari va maksadi, hududiy, ijtimoiy-goyaviy birlik mohiyatini anglatishga xizmat kiluvchi tasviriy belgilar majmui.

Davlat ta’lim standarti – 1) ta’lim olish shaklidan kat’iy nazar bitiruvchilar erishishlari zarur bo’lgan ta’lim darajasini belgilovchi asosiy hujjat; 2) o’quv fani bo’yicha ta’limning yakuniy natijalarini belgilovchi asosiy hujjat; 3) ta’lim dasturlari mazmunining minimumi, o’quvchilar tomonidan bajariladigan o’quv ishlarining maksimal hajmi, shuningdek, bitiruvchilarning tayyorgarlik darajalariga ko’yiluvchi talablar.

Dars - bevosita o’qituvchi rahbarligida muayyan o’quvchilar guruhi bilan olib boriladigan ta’lim jarayonining asosiy shakli.

Darslik – muayyan fan bo’yicha ta’lim maksadi, o’quv dasturi va didaktik talablarga muvofik belgilangan ilmiy bilimlar to’grisidagi ma’lumotlarni beruvchi manba.

Didaktika (ta’lim nazariyasi) – (yunoncha «didaktikos» “o’rgatuvchi”, «didasko» – “o’rganuvchi”) - ta’limning nazariy jihatlari (ta’lim jarayonining mohiyati, tamoyillari, qonuniyatlari, o’qituvchi va o’quvchi faoliyati mazmuni, ta’lim maksadi, shakl, metod, vositalari, natijasi, ta’lim jarayonini takomillashtirish yo’llari va hokazo muammolari)ni o’rganuvchi fan.

Didaktika tamoyillari (lotin tilidan «principium» - har kanday nazariyaning asosiy, boshlangich, dastlabki holati) –ta’limni tashkil etishga ko’yilgan me’yoriy talablarni ifodalovchi, shuningdek, ta’lim jarayonining asosiy maksadi va qonuniyatlariga muvofik uning dastlabki holatini belgilovchi karashlari.

Didaktik tizim (yunoncha «systema» – yaxlit, kismlarda tashkil topgan, birlashtirish) – ma’lum mezonlari asosida ta’lim jarayoning yaxlit holatini belgilash, ajratib ko’rsatish.

Didaktik o’yin – o’rganilayotgan ob’ekt, hodisa va jarayonlarni modellashtirish asosida o’quvchining bilishga bo’lgan kizikishi va faollik darajasini ragbatlantiruvchi o’quv faoliyati turi.

Jazolash - tarbiyalanuvchining xatti-harakati va faoliyatiga salbiy baho berish usuli.

Jamoa (lotincha «kollektivus» so’zining tarjimasi bo’lib, yigilma, omma, birgalikdagi majlis, birlashma, guruh kabi ma’nolarni anglatadi) - bir necha a’zo (kishi)lardan iborat bo’lib, ijtimoiy ahamiyatga ega umumiy maksad asosida tashkil topgan guruh.

Jismoniy tarbiya - o’quvchilarda jismoniy va irodaviy sifatlarni shakllantirish, ularni aqliy va jismoniy jihatdan mehnat hamda Vatan mudofaasiga tayyorlashga yo’naltirilgan pedagogik jarayon; ijtimoiy tarbiya tizimining muhim tarkibiy kismi.

Joriy nazorat – ta’lim jarayonida o’quvchilar tomonidan o’quv dasturida belgilangan muayyan mavzularni o’zlashtirilish bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalari darajasini aniklash, baholash shakli.

Kategoriya - fanning mohiyatini ochib beruvchi eng muhim, asosiy tushuncha.

Kompensatsiya (yunoncha «compensatio» – o’rnini to’ldirish, tenglashtirish) - oliy nerv faoliyatining zahira imkoniyatlariga tayangan holda organizmning buzilgan yoki rivojlanmagan funksiyalarining o’rnini to’ldirish yoki kayta kurish.

Korreksiya (yunoncha «correctiio» - tuzatish) - pedagogik uslub va tadbirlardan iborat maxsus tizimi yordamida anomal bolalarning psixik va jismoniy rivojlanishidagi kamchiliklarini qisman yoki to’liq tuzatish.

Korreksion (maxsus) pedagogika (defektologiya - yunoncha «defectus» – nukson, kamchilik, «logos» – fan, ta’limot) – rivojlanishda jismoniy yoki psixik kamchilikka ega, maxsus, individual tarbiyalash va o’kitish metodlariga asoslangan, salomatlik imkoniyatlari cheklangan bolaning individualligi hamda shaxsini rivojlantirish jarayonini boshkarish mohiyati, qonuniyatlarini o’rganuvchi fan.

Madaniyat («cultura» so’zidan olingan bo’lib, parvarish kilish, ishlov berish ma’nosini bildiradi) – ijtimoiy taraqqiyot davomida insonlarning faoliyati tufayli ko’lga kiritilib, ularning ijtimoiy ehtiyojlarini kondirishga xizmat kiluvchi moddiy va ma’naviy boyliklar tizimi.

Mazmun (ta’lim (bilim olish) mazmuni) – ta’lim jarayonida shaxs tomonidan o’zlashtirilishi zarur bo’lgan ilmiy bilim, amaliy ko’nikma, malaka, fikrlash hamda faoliyat usullari tizimi.

Maktabgacha ta’lim - bolaning soglom, har tomonlama kamol topib shakllanishini ta’minlovchi, unda o’kishga intilish hissini uygotuvchi, uni muntazam ta’lim olishga tayyorlovchi hamda bola olti-etti yoshga yetguncha davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari va oilalarda amalga oshiriluvchi ta’lim boskichi.

Maktabgacha ta’lim pedagogikasi – maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni tarbiyalash, ularni intellektual, ma’naviy-axloqiy va jismoniy jihatdan kamolotga yetkazish masalalarini o’rganadi.

Maktabdan tashkari ta’lim - madaniy-estetik, ilmiy, texnikaviy, sport va boshka yo’nalishlarda yo’lga ko’yiluvchi, bolalar hamda o’smirlarning ta’limga bo’lgan, yakka tartibdagi, ortib boruvchi talab-ehtiyojlarini kondirish, ularning bo’sh vakti va dam olishini tashkil etish maksadida tashkil etiladigan ta’lim boskichi.

Ma’rifat – shaxs ongiga ilmiy bilim, axloqqoidalari hamda ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy me’yorlarni singdirish, ta’lim-tarbiyani takomillashtirish, milliy meros va umuminsoniy kadriyatlarni o’rganish, ularni targib etish maksadida amalga oshiriladigan tadbirlar tizimi.

Ma’ruza – yirik hajmdagi o’quv materialini ogzaki bayon kilish shakli.

Menejment – mavjud minimal imkoniyatlardan maksimal natijalarga erishish uchun shaxs (xodim) yoki guruhga ta’sir o’tkazish asosida ularning faoliyatini tashkil etish tamoyillari, shakllari, metodlari va usullari.

Metod - yunoncha tarjimasi «tadqiqot, usul, ma qsadga erishish yo’li» kabi ma’nolarni anglatadi.

Tarbiya – muayyan, anik maksad hamda ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida shaxsni har tomonlama o’stirish, uning ongi, hulq-atvori va dunyoqarashini tarkib toptirish jarayoni.

Tarbiya jarayoni - o’qituvchi va o’quvchi (tarbiyachi va tarbiyalanuvchi)lar o’rtasida tashkil etiluvchi hamda anik maksadga yo’naltirilgan samarali hamkorlik jarayoni.

Tarbiya nazariyasi – pedagogikaning muhim tarkibiy kismi; tarbiyaviy jarayon mazmuni, shakl, metod, vosita va usullari hamda uni tashkil etish muammolarini o’rganadi.

Tafakkur (ijtimoiy vokea-hodisalarning ongda to’lakonli aks etishi, inson aqliy faoliyatining yuksak shakli).

Tashhis –didaktik jarayon kechadigan barcha sharoitlarni oydinlashtirish, uning natijalarini belgilash.

Глоссарий по курсу

Анкетирование — метод массового сбора материала с помошью специально разработанных опросннх листов (анкет).

Вид обучения — обобщенная характеристика обучающих систем, устанавливающая особенности обучающей и учебной деятельности; характер взаимодействия учителя и учашихся в процессе обучения; функции используемых средств, методов и форм обучения.

Воспитание — 1) в социальном смысле — функция общества по подготовке человека к жизни, осуществляемая всеми социальными институтами; 2) в педагогическом смысле — целенаправленный процесс формирования личности, осуществляемый педагогами.

Воспитательная система — совокупность взаимосвязанных компонентов, составляющих целостную социально-педагогическую структуру и выступающих постоянно действующими факторами воспитания.

Диагностика — точное определение результатов образовательного (воспитательного) процесса.

Дидактика — наука об обучении и образовании, их целях, содержании, методах, средствах и организационных формах.

Дидактическая игра — коллективная, целенаправленная учебная деятельность, когда каждый участник и команда в целом объединены решением главной задачи и ориентируют свое поведение на выигрыш.

Задатки — анатомо-физиологические особенности организма, являющиеся предпосылками развития способностей.

Закон — необходимое, существенное, устойчивое, повторяющееся отношение между явлениями.

Закономерности обучения (воспитания) — устойчиво повторяющиеся связи между составными частями, компонентами процесса обучения (воспитания).

Закономерности педагогического процесса— объективно существующие, повторяющиеся, устойчивые, существенные связи между явлениями, отдельными сторонами педагогического процесса.

Знание — понимание, сохранение в памяти и воспроизведение фактов, сведений, понятий, правил, законов, теорий, формул, характеристик и т.д. (результат усвоения системи фактов, понятий, законов, закономерностей, теорий и др.).

Индивид — отдельно взятий человек в совокупности всех присущих ему качеств: биологических, физических, социальных, психологических и др.

Индивидуальность — своеобразное сочетание индивидуальных свойств человека, отличающее его от других людей.

Коллектив (школьный) — группа воспитанников, объединенная общей социально значимой целью, деятельностью, организацией этой деятельности, имеющая общие выборные органы, отличающаяся сплоченностью, общей ответственностью, взаимной зависимостью при безусловном равенстве всех ее членов в правах и обязанностях.

Концепция непрерывного образования — современная альтернативная система взглядов на развитие образовательной практики; провозглашает учебную деятельность человека как неотъемлемую и естественную составную часть его образа жизни в любом возрасте.

Личность — человеческий индивид как продукт общественного развития, субъект труда, общения и познания, детерминированный конкретно-историческими условиями жизни общества.

Межличностные отношения — субъективно переживаемые взаимосвязи между людьми, объективно проявляющиеся в характере и способах взаимных влияний, оказываемых людьми друг на друга в процессе совместной деятельности и общения.

Методология педагогической науки учение о принципах, методах, формах и процессах познания и преобразованияпедагогической действительности.

Методы воспитания — способы решения воспитательных задач и осуществления воспитательного взаимодействия.

Методы контроля — способы, с помощью которых определяется результативность учебно-познавательной деятельности обучаемых и педагогической работы обучающих.

Методы обучения — способы совместной деятельности обучающих и обучаемых, направленные на достижение ими образовательных целей.

Методы педагогического исследования — способы получения научной информации с целью установления закономерных связей, отношений, зависимостей и построения научных теорий.

Наблюдение — метод исследования, рассчитанный на непосредственное получение нужной информации через органы чувств.



Навык — автоматизированный компонент сознательной деятельности (умение, доведенное до автоматизма, высокой степени совершенства).

Наследственность — свойство организмов передавать от родителей к детям определенные качества и особенности.

Образование — целенаправленный процесс воспитания и обучения в интересах человека, общества и государства, сопровождающийся констатацией достижения гражданином установленных государством образовательных уровней.

Обучаемость — индивидуальные показатели скорости и качества усвоения человеком новых знаний и умений, а также способов и приемов продуктивной деятельности в процессе обучения.



Обучаемый — человек, которому целенаправленно передают знания, умения и другие компоненты социально-культурного опыта для того, чтобы он мог активно использовать их в процессе своей жизнедеятельности.

Обучающий — человек, целенаправленно передающий освоенные им знания и умения, способы действия при выполнении определенных задач и разрешении проблем, а также свое понимание жизни и отношение к ней.

Обучение — целенаправленный процесс взаимодействия обучающих и обучаемых, в ходе которого осуществляется образование, воспитание и развитие последних.

Общение — одна из универсальных форм активности личности (наряду с познанием, трудом, игрой), проявляющаяся в установлении и развитии контактов между людьми, в формировании межличностных отношений.

Отметка — условное выражение количественной оценки знаний, умений и навыков обучаемых в цифрах или баллах.

Педагогика — наука о воспитании, обучении и образовании детей и взрослых.

Педагогическая технология — строго научное проектирование и точное воспроизведение гарантирующих успех педагогических действий.

Педагогический процесс — специально организованное взаимодействие педагогов и воспитанников, направленное на решение образовательных, воспитательных и развивающих задач.

Перевоспитание — вид воспитания, целью которого является устранение отрицательных и развитие положительных качеств и свойств личности.



Правило обучения (воспитания) — конкретное указание,

как надо поступать в типичной педагогической ситуации процесса обучения (воспитания).



Прием обучения (воспитания) — составная часть или отдельная сторона метода обучения (воспитания).

Принципы обучения (воспитания) — основные (общие, руководящие) положения, определяющие содержание, организационные формы и методы обучения (воспитания) в соответствии с его целями и закономерностями.

Принципы педагогического процесса — исходные ведущие требования к обучению и воспитанию, конкретизируемые в ряде правил, рекомендаций.

Противоречия— столкнувшиеся в конфликте противоположные начала.

Развитие — процесс количественных и качественных изменений в организме, психике, интеллектуальной и духовной сфере человека, обусловленный влиянием внешних и внутренних, управляемых и неуправляемых факторов.



Рефлексия — осознание и осмысление собственных действий, приемов, способов деятельности.

Самоактуализация — стремление человека к возможно более полному выявлению и развитию своих личностных возможностей.



Самовоспитание — осознанная, целеустремленная деятельность человека, направленная на саморазвитие, самообразование, совершенствование положительных и преодоление отрицательных личностных качеств.

Самообразование — активная целенаправленная познавательная деятельность человека, связанная с поиском и усвоением знаний в интересующей его области.

Самооценка — оценка человеком собственных возможностей, качеств, достоинств и недостатков, места среди других людей.

Саморегуляция — процесс управления человеком собственными психологическими и физиологическими состояниями, а также поступками.

Самоуправление — процесс регулирования жизнедеятельности коллектива посредством полномочных лиц.

Склонность — предрасположенность к чему-либо.

Содержание образования — педагогически адаптированная система научных знаний, связанных с ними практических умений и навыков, которыми необходимо овладеть обучаюшимся.

Социализация — усвоение человеком ценностей, норм, установок, образцов поведения, присущих в данное время данному обшеству, социальной общности, группе, и воспроизводство им социальных связей и социального опнта.

Способности — индивидуальные особенности личности, являющиеся субъективными условиями успешного осуществления определенного рода деятельности.



Среда — реальная действительность, в условиях которой происходит развитие человека.

Стандарт образования — система основных параметров, принимаемых в качестве государственной нормы образованности, отражающей общественннй идеал и учитывающей возможности реальной личности и системн образования по достижению этого идеала.

Тест — стандартизированные задания, результат выполнения которых позволяет измерять некоторые психофизиологические и личностные характеристики, а также знания, умения и навыки испытуемого.

Тестирование — метод педагогического исследования с использованием тестов.

Умение — способность выполнять какие-то действия, опираясь на правила (владение способами применения знаний на практике).

Учебный план — документ, которых определяет состав учебных предметов, изучаемых в учебном заведении, порядок (последовательность) их изучения и количество учебных часов, отводимых на изучение каждого предмета в год, неделю; продолжительность учебного года, каникул.

Учение — деятельность учащихся по усвоению предлагаемых им знаний.

Форма обучения — внешняя сторона организации учебного процесса.

Форма организации обучения — конструкция отдельного звена процесса обучения, определенный вид занятий.

Формирование — процесс становления личности человека в результате объективного влияния наследственности, среды, целенаправленного воспитания и собственной активности личности.

Ценности педагогические — нормы, регламентирующие педагогическую деятельность и выступающие как познавательно-действующая система, которая служит опосредующим и связующим звеном между сложившимся общественным мировоззрением в области образования и деятельностью педагога.

Ценностные ориентации — отражение в сознании человека ценностей, признаваемых им в качестве стратегических жизненных целей и общих мировоззренческих ориентиров.

Эксперимент (педагогический) — научно поставленный опыт преобразования педагогической действительности в точно устанавливаемых условиях.

Абстрагирование — процесс мышления, в результате которого человек, отвлекаясь от несущественного, образует понятия, восходя от конкретного к абстрактному, наполняя абстрактное конкретным содержанием.

Авторитарный — основанный на слепом подчинении власти, стремящийся утвердить свой авторитет; властный.

Адатация (социальная) — процесс, обеспечивающий безболезненное вхождение личности в социум, приспособление к нему на основе добровольного принятия общественных норм и требований, овладения практикоориентированными знаниями и коммуникативными умениями, необходимыми для гармонизации межличностных отношений в социокультурной среде.

Активность личности (от лат. activus — деятельный) — деятельное отношение личности к миру, способность производить общественно значимые преобразования материальной и духовной среды на основе освоения исторического опыта человечества; проявляется в творческой деятельности, волевых актах, общении. Формируется под воздействием среды и воспитания.

Аксиологический ( ценностный) подход в культуре рассматривает культуру как совокупность всех богатств и ценностей общества, накопленных в процессе его развития. Эти ценности существуют в материальной и духовной формах.

Альтруизм — бескорыстная забота о благе других и готовность жертвовать для других своими личными интересами.

Амбивалентность — двойственность переживания, когда один и тот же человек одновременно вызывает противоположные чувства.

Андрогогика — раздел дидактики, раскрывающий и развивающий принципы обучения взрослых.

Анкета — опросный лист для получения ответов на заранее составленную систему вопросов. Используется для получения каких-либо сведений о том, кто ее заполняет, а также при изучении мнений больших социальных групп. Анкеты бывают открытые (свободные ответы отвечающего), закрытые (выбор ответа из предлагаемых) и смешанные. Широко используется в педагогических исследованиях.

Антропология педагогическая — философская база воспитания, которая позволяет понять структуру воспитания, лишь соотнеся ее со структурой целостной природы человека; «изучение человека во всех проявлениях его природы со специальным приложением к искусству воспитания» (К.Д.Ушинский); воспитание в Антропологии понимается как атрибут человеческого бытия.

Апробация (лат. approbatio — проверка) — одобрение, утверждение на базе исследования, опытной проверки.

Аффективный — эмоционально окрашенный.

Барьер психологический - мотив, препятствующий выполнению определенной деятельности или действий, в частности общению с отдельным человеком или группой людей.

Беседа — 1) вопросно-ответный метод привлечения учащихся к обсуждению, анализу поступков и выработке нравственных оценок; 2) метод получения информации на основе вербальной (словесной) коммуникации; 3) метод обучения. Виды: катехизическая, или репродуктивная, — направлена на закрепление, проверку изученного материала путем его повторения; эвристическая, поисковая, — опираясь на имеющиеся знание учащихся, учитель подводит их к усвоению новых понятий; сократическая — поиск истины через сомнение, ко-

торому подвергается каждый получаемый вывод.



Валидность — степень соответствия измеренного показателя тому, что подлежало измерению в социологических или психолого-педагогических исследованиях.

Вербальный — устный, словесный.

Внушение — форма психологического воздействия, связанная с ослаблением осознанного контроля в отношении воспринимаемой информации.

Воздействие педагогическое — влияние педагога на сознание, волю, эмоции воспитуемых, на организацию их жизни и деятельности в интересах формирования у них требуемых качеств и обеспечения успешного достижения заданных целей.

Возрастной подход в воспитании — учет и использование закономерностей развития личности (физических, психических, социальных), а также социально-психологических особенностей групп воспитуемых, обусловленных их возрастным составом.

Воля — сознательная саморегуляция человеком своей деятельности, поведения, обеспечивающая преодоление трудностей при достижении цели.

Воспитание — социально, педагогически и личностно обусловленный процесс овладения личностью жизненным опытом, ценностями, смыслами и нравственными способами поведения, осуществляемый на основе сотрудничества со взрослыми и сверстниками и самоопределения в культуре и социуме.

Воспитание (как педагогическое явление) — 1) целенаправленная профессиональная деятельность педагога, содействующая максимальному развитию личности ребенка, вхождению его в контекст современной культуры, становлению как субъекта собственной жизни, формированию его мотивов и ценностей; 2) целостный, сознательно организованный педагогический, процесс формирования и образования личности в учебно-воспитательных учреждениях специально подготовленными специалистами; 3) целенаправленная, управляемая и открытая система воспитательного взаимодействия детей и взрослых, в которой воспитанник является паритетным участником и есть возможность

вносить в нее (систему) изменения, способствующие оптимальному развитию сетей (в этом определении ребенок является и объектом, и субъектом); 4) предоставление воспитаннику альтернативных способов поведения в различных ситуациях, оставляя за ним право выбора и поиска своего пути; 5) процесс и результат целенаправленного влияния на развитие личности, ее отношений, черт, качеств, взглядов, убеждений, способов поведения в обществе (в этой позиции ребенок — объект педагогического воздействия); 6) целенаправленное создание условий для освоения человеком культуры, перевода ее в личный опыт через организованное длительное воздействие на развитие индивида со стороны окружающих воспитательных институтов, социальной и природной среды, с учетом его потенциальных возможностей с целью стимулирования его саморазвития и самостоятельности; 7) (в самом узком, конкретном значении) составные части целостного воспитательного процесса: умственное, направленное и т.д.



Воспитание духовное — формирование ценностного отношения к жизни, обеспечивающего устойчивое и гармоническое развитие человека. Это воспитание чувства долга, справедливости, искренности, ответственности и др. качеств, способных придать высший смысл делам и мыслям человека.

Воспитание нравственное — формирование нравственных отношений, способности к их совершенствованию и умений поступать с учетом общественных требований и норм, прочной системы привычного, повседневного морального поведения.

Воспитание политическое — формирование у учащихся политического сознания, отражающего отношения между государствами, нациями, партиями, и умений разбираться в них с духовно-нравственных и этических позиций. Осуществляется на принципах объективности, вариативности, свободы выбора позиции и оценок в границах общечеловеческих ценностей.

Воспитание половое — систематическое, сознательно планируемое и осуществляемое воздействие на формирование полового сознания и поведения детей, подготовка их к семейной жизни.

Воспитание правовое — процесс формирования правовой культуры и правового поведения, заключающийся в осуществлении правового всеобуча, преодолении правового нигилизма, формировании законопослушного поведения.

Воспитание социальное — процесс и результат стихийного взаимодействия человека с ближайшей жизненной средой и условиями целенаправленного воспитания (семейного, духовно-нравственного, гражданского, правового, религиозного и др.); процесс активного приспособления человека к определенным ролям, нормативным установкам и образцам социального проявления; планомерное создание условий для относительно целенаправленного развития человека в процессе его социализации.

Воспитание трудовое — совместная деятельность воспитателя и воспитанников, направленная на развитие у последних общетрудовых умений и способностей, психологической готовности к труду, формирование ответственного отношения к труду и его продуктам, на сознательный выбор профессии. Путь трудового воспитания — включение школьника в полную структуру труда: его планирование, организацию, осуществление, контроль, оценку.

Воспитание умственное — формирование интеллектуальной культуры, познавательных мотивов, умственных сил, мышления, мировоззрения и интеллектуальной свободы личности.

Воспитание физическое — система совершенствования человека, направленная на физическое развитие, укрепление здоровья, обеспечение высокой работоспособности и выработку потребности в постоянном физическом самосовершенствовании.

Воспитание эстетическое — целенаправленное взаимодействие воспитателей и воспитанников, способствующее выработке и совершенствованию в подрастающем человеке способности воспринимать, правильно понимать, ценить и создавать прекрасное в жизни и искусстве, активно участвовать в творчестве, созидании по законам красоты.

Воспитание этическое — целенаправленное взаимодействие воспитателей и воспитанников, имеющее своей целью выработку у последних правил хорошего тона, формирование культуры поведения и отношений.

Воспитанность — уровень развития личности, проявляющийся в согласованности между знаниями, убеждениями, поведением и характеризующийся степенью оформленности общественно значимых качеств. Разлад, конфликт между тем, что человек знает, как он думает и как реально поступает, может приводить к кризису личности. Воспитанность — сегодняшний уровень развития личности, в отличие от воспитуемости — потенциального уровня личности, зоны ее ближайшего развития.

Гипотеза — утверждение о фактах, эмпирических связях или принципах функционирования и развития явлений, не имеющих обоснования или признанных недостаточно обоснованными.

Гносеология - теория познания.

Государственный образовательный стандарт — 1) основной документ, определяющий образовательный уровень, который должен быть достигнут выпускниками независимо от форм получения образования. Включает в себя федеральный и национально-региональный компоненты; 2) основной документ, в котором определены конечные результаты образования по учебному предмету. Составляется для каждого этапа образования. Стандартом определяются цели и задачи предметного образования, представления, умения и навыки, которыми предстоит овладеть учащимся, технология проверки результатов образования; 3) федеральные компоненты Государственного образовательного стандарта определяют обязательный минимум содержания основных образовательных программ, максимальный объем учебной нагрузки обучающихся, требования к уровню подготовки выпусников.

Гуманизация воспитания и обучения — реализация в процессе построения отношений между педагогом и воспитанником принципов мировоззрения, в основе которого лежит уважение к людям, забота о них; постановка в центр педагогического внимания интересов и проблем ребенка; формирование у детей отношения к человеческой личности как высшей ценности в мире. Играет роль социальной защиты ребенка и детства

Гуманизация образования — распространение идей гуманизма на содержание, формы и методы обучения; обеспечение образовательным процессом свободного и всестороннего развития личности, ее деятельного участия в жизни общества.

Гуманитаризация образования — установление гармонического равновесия между естественно-математическими и гуманитарными циклами в обучении с целью развития в каждом обучаемом духовно богатой личности, умеющей противостоять технократизму и бесчеловечности.

Гуманитарное образование — приоритетное развитие общекультурных компонентов в содержании образования, направленное на формирование личностной зрелости обучаемых.

Девиантное поведение — поведение, отличающееся от нормы.

Деятельность — форма психической активности личности, направленная на познание и преобразование мира и самого человека. Деятельность состоит из более мелких единиц — действий, каждому из которых соответствует своя частная цель или задача. Деятельность включает в себя цель, мотив, способы, условия, результат.

Деятельность педагогическая — профессиональная деятельность, направленная на создание в педагогическом процессе оптимальных условий для воспитания, развития и саморазвития личности воспитанника и выбора возможностей свободного и творческого самовыражения. Основная проблема педагогической деятельности — совмещение требований и целей учителя с возможностями, желаниями и целями учеников; успешное осуществление педагогической деятельности обусловливается уровнем профессионального сознания учителя, овладения им педагогической технологией, педагогической техникой.

Три модели педагогической деятельности: педагогика принуждения (авторитарная педагогика), педагогика полной свободы, педагогика сотрудничества.



Диагностика — анализ состояния объектов и процессов, выявление проблем их функционирования и развития.

Доминантность — властность, склонность и способность занимать господствующее положение.

Задача педагогическая — осмысление сложившейся педагогической ситуации и принятие на этой основе решений и плана необходимых действий.

Здравый смысл — совокупность общепринятых, часто не осознаваемых способов объяснение и оценки наблюдаемых явлений внешнего и внутреннего мира.

Идентичность — осознанное единство и преемственность поступков человека, психических процессов.

Идеология — система идей и взглядов: правовых, философских, религиозных, эстетических, политических, выражающих интересы социальных групп.

Индивидуальность — неповторимое своеобразие личности каждого человека, осуществляющего свою жизнедеятельность в качестве субъекта развития и онтогенеза. Индивидуальность — обобщенная характеристика психологических особенностей человека, обеспечивающих выполнение деятельности. Устойчивое проявление этих особенностей, их эффективная реализация в деятельности (игре, труде, спорте, общении) определяет индивидуальный стиль деятельности как личностное образование. Индивидуальность человека формируется на основе наследственных задатков в процессе воспитания и, одновременно, — и это главное для человека — в процессе саморазвития, самореализации и сознательного самовоспитания.

Интериоризация (Интернализация) — формирование внутренних структур человеческой психики благодаря усвоению структур внешней социальной деятельности; переход социального содержания в индивидуальное, во внутренние движущие силы поведения человека.



Интуиция — способность постижения истины путем непосредственного ее усмотрения без обоснования с помощью доказательств.

Качества личности — обобщенные свойства личности, отличающиеся своей устойчивостью, хотя и поддающиеся формированию.

Когнитивный — познавательный.

Коллектив (от лат. collectivus — собирательный) — группа людей, взаимно влияющих друг на друга и связанных между собой общностью соц. обусловленных целей, интересов, потребностей, норм и правил поведения, совместно выполняемой деятельностью, общностью средств деятельности, единством воли, выражаемой руководством коллектива, в силу этого достигающий более высокого уровня развития, чем простая группа. К числу признаков коллектива относятся также сознательный характер объединения людей, относительная его устойчивость, четкая организационная структура, наличие органов координации деятельности. Коллективы бывают первичные и вторичные. К первичным принято относить коллективы, в которых наблюдается непосредственный межличностный контакт между его членами. Вторичный коллектив — более сложный по своему уставу, он состоит из ряда первичных коллективов.

Компетентность общекультурная — уровень образованности, достаточный для самообразования и самостоятельного решения возникающих при этом познавательных проблем и определения своей позиции.

Коммуникабельный (коммуникативный) - склонный, способный к коммуникации, т.е. установлению контактов и связей, легко устанавливающий их.

Контроль (фр. controle) — 1) наблюдение в целях надзора, проверки и выявления отклонений от заданной цели; 2) функция управления, устанавливающая степень соответствия принятых решений фактическому состоянию дел.

Конфликт — столкновение сторон, мнений, сил: высшая стадия развития противоречий в системе отношений людей, социальных групп и институтов, общества в целом, которая характеризуется усилением противоположных тенденций и интересов сторон.

Конформизм — приспособленчество, пассивное восприятие существующих порядков и общественного мнения.

Концепции образования (от лат. conceptio — понимание, восприятие, система) — система взглядов на содержание и продолжительность изучения базовых учебных дисциплин в различных типах учебных заведений, определенный способ понимания целей, задач, организации образовательных программ.

Концепция — система взглядов: ведущая мысль произведения или научного труда.

Кредо — убеждения: взгляды, основы мировоззрения.

Критерий (от греч. Kriterion— мерило для оценки чего-либо) — средство проверки того или иного утверждения, гипотезы, теоретического построения и т.д. Выделяют критерии оценки деятельности современного образовательного учреждения, критерии оценки деятельности преподавателя, критерии оценки деятельности студента, критерии оценки опыта творческой деятельности педагога и т.д.

Культура (от лат. cultura — возделывание, воспитание, развитие, почитание) — исторически определенный уровень развития общества, творческих сил и способностей человека, выраженный в типах и формах организации жизни и деятельности людей, в их взаимоотношениях, а также в создаваемых ими материальных и духовных ценностях. Культура в образовании выступает как его содержательная составляющая, источник знаний о природе, обществе, способах деятельности, эмоционально-волевого и ценностного отношения человека к окружающим людям, труду, общению и т.д.

Личностное развитие — развитие ценностно-смысловой сферы сознания личности, обеспечивающее становление ее субъективности.

Личностно-педагогическая саморегуляция — это способность специалиста образования к постоянному самоконтролю, самооценке, самодисциплине с целью приведения их в соответствие с требованиями педагогической этики и морали.

Медитация — серия мыслительных действий, цель которых — привести себя в психическое состояние более или менее полного отвлечения от внешних воздействий, достигаемого путем концентрации внутреннего внимания, возможно большего мышечного расслабления и эмоционального покоя.

Методология (от греч. Methodos — путь, способ; logos — понятие) — научный способ установления основы, расстановки акцентов смысла понятий.

Методология — это наука, определяющая общее направление развития исследований, его цели, границы, принципы; учение о научном методе познания.

Мониторинг — отслеживание какого-либо процесса или явления в процессе эксперимента или практической деятельности.

Мотив — побуждение к деятельности, связанное с удовлетворением потребностей; совокупность внешних и внутренних условий, вызывающих активность субъекта и определяющих ее направленность; осознаваемая причина, лежащая в основе выбора действий и поступков личности.

Наука — сфера исследовательской деятельности, направленная на производство новых знаний о природе, обществе, мышлении.

Образование (от русск. — создание образа) — это духовный облик человека, который складывается под влиянием моральных и духовных ценностей.

Образование — это специальная сфера социальной жизни. В ней создаются внешние и внутренние условия для развития ребенка и взрослого и их взаимодействии, а также в автономном режиме в процессе освоения ценностей культуры.

Обучение — упорядоченное взаимодействие педагога с учащимися, направленное на достижение поставленной цели.

Общение — взаимодействие субъектов, в котором происходит обмен рациональной и эмоциональной информацией, деятельностью, опытом, знаниями, навыками и умениями, а также результатами деятельности.

Педагогика — наука, занимающаяся изучением вопросов обучения, воспитания, развития человека и подготовки подрастающего поколения к жизни и деятельности в обществе.

Педагогическая культура — это часть общечеловеческой культуры, рассматриваемая в трех научных аспектах: аксиологическом, деятельностном и личностном. С точки зрения аксиологического подхода педагогическая культура — это совокупность педагогических ценностей, на которые опирается воспитание и педагогика как наука о воспитании. Эти ценности существуют в материальной и духовной формах. С точки зрения личностного подхода педагогическая культура — это актуальные свойства личности педагога-профессионала как самореализующегося субъекта воспитательных отношений в педагогической деятельности. С точки зрения деятельностного подхода педагогическая культура — это совокупность специфических способов профессиональной деятельности преподавателя, обеспечивающих реализацию педагогических ценностей.

Педагогическое мастерство — комплекс свойств личности, обеспечивающих высокий уровень самоорганизации профессиональной деятельности педагога. Основой саморазвития педагогического мастерства является сплав знаний и профессиональной направленности, условием успешности — педагогические способности, средством, придающим целостность, связанность направленности и результативности профессиональной деятельности педагога — умения в области педагогической техники.

Педагогическая позиция — интегративный компонент педагогической культуры, определяющий процессы самодетерминации и самоактуализации личности в культуре и являющийся условием успешности профессиональной самореализации личности педагога в общении с учащимися в педагогической деятельности. Структура педагогической позиции включает: изначальную индивидуальную позицию, мировоззренческий компонент, творческирефлексивный компонент.

Педагогические способности — индивидуально-психологические особенности преподавателя, являющиеся условием успешности выполнения профессионально-педагогической деятельности.

Педагогическое творчество — активный процесс, направленный на поиск более совершенных форм учебно-воспитательной работы, успешное решение педагогических проблем, улучшение качества обучения и воспитания учащихся. Это такая педагогическая деятельность, когда преподаватель ничего не принимает слепо, на веру, а все проверяет, исследует и на основе уже достигнутого проектирует и создает собственный опыт, совершенствует свое педагогическое мастерство, когда у педагога появляется потребность работать нестандартно, на основе последних достижений педагогической науки и практики, современных требований общества, планомерно совершенствовать учебно-воспитательный процесс, повышая его эффективность и качество.

Педагогический такт — мера педагогически целесообразного воздействия педагога на учащихся, умение педагога устанавливать продуктивный стиль общения с учащимися. Педагогический такт — профессиональное качество преподавателя, часть его мастерства. Педагогический такт отличается от общего такта тем, что обозначает не только свойства личности педагога (уважение и любовь к учащимся), но и умение выбрать правильный индивидуальный подход к учащемуся, т.е. является воспитывающим, действенным средством влияния на учащихся.

Педагогическая этика — своеобразный кодекс поведения и мироощуения преподавателя, совокупность этических требований и предписаний, основывающихся на общечеловеческих нравственных ценностях и ценностях педагогической деятельности и позволяющих педагогу ориентироваться в поведении и деятельности в выборе между добром и злом. Сущность педагогической этики может быть определена словами Е.Н. Ильина: «Деятельность учителя — это человековедение, человековидение и человековедение».

Перцептивный — восприимчивый.

Профессиограмма — оформленный результат профессиографии.

Профессиография — описание и классификация существующих профессий по различным критериям.

Профессиональная пригодность — диагностическая и прогностическая оценка личности и организма человека по взаимодействию его профессиональных способностей и социальных условий деятельности.

Профессионально значимые качества педагога — включают: направленность личности педагога, отношение к педагогическому труду, профессионально-нравственные качества, интересы и духовные потребности, саморегуляцию личности педагога.

Профессионально-педагогические знания педагога — это знания, вычлененные на основе следующего концептуального подхода: педагог должен обладать системой профессиональных знаний основ развития и саморазвития учащегося. На основе этого подхода профессиональные знания делятся на методологические, теоретические, методически и технологические.

Поликультурное образование — процесс освоения подрастающим поколением этнической, общенациональной и мировой культуры в целях духовного обогащения, развития глобализма и планетарного сознания, формирования готовности и умения жить в многокультурной, полиэтнической среде, представленной системой культурных ценностей, отличных от их собственных.

Преподавание — упорядоченная деятельность педагога по реализации цели обучения, обеспечение информирования, воспитания, осознания и практического применения знаний

Профессиональная компетентность учителя — владение учителем необходимой суммой знаний, умений и навыков, определяющих сформированность его педагогической деятельности, педагогического общения и личности учителя как носителя определенных ценностей, идеалов и педагогического сознания.

Развитие — качественное изменение субъектов и объектов, появление новых форм бытия, инноваций и нововведений, преобразование их внешних и внутренних связей.

Респондент — лицо, отвечающее на вопросы анкеты.

Рефлексия — самопознание в виде размышлений над собственными переживаниями, ощущениями, мыслями.

Самовоспитание — один из видов человеческой деятельности, ведущей функцией которой является самоопределение личности в игровой, учебной, трудовой, общественной и других видах деятельности и общения с целью развития у себя социально и личностно значимых качеств.

Самообладание — форма психической саморегуляции через сознательное управление психическими процессами и волевое воздействие на них.

Самоопределение — процесс и результат выбора личностью собственной позиции, целей, средств самоосуществления в конкретных обстоятельствах жизни, основной механизм обретения и проявления человеком внутренней свободы. Суть процесса самоопределения состоит в актах выявления и утверждения индивидуальной позиции в проблемных ситуациях, когда человек должен принимать экзистенциальные или прагматические решения.

Самореализация — процесс осуществления творческих замыслов для достижения намеченных целей в решении личностно значимых проблем (творческих задач), позволяющих личности максимально полно реализовать свой творческий потенциал. Способность личности к творческой самореализации — это синтез способностей к целенаправленной, личностно значимой творческой деятельности, в процессе которой личностью проявляются ее творческие возможности.

Социализация — процесс и результат вхождения личности в общество на основе принятия его ценностей, адаптации и достижения необходимого уровня социальной, гражданской и личностной зрелости.

Социально-педагогическая ситуация — это ситуация, в которой обостряются противоречия между требованиями общества к образованию и возможностями образования эти требования удовлетворить. Компонентами социально-педагогической ситуации являются требования и ожидания общества от образования и условия для реализации этих требований.

Творческая деятельность — деятельность, в которой творчество как доминирующий компонент входит в структуру либо ее цели, либо способов.

Творчество — это деятельность, порождающая качественно новое и отличающееся неповторимостью и общественно-исторической уникальностью.

Творческое саморазвитие личности — особый вид творческой деятельности субъект-субъектной ориентации, направленной на интенсификацию и повышение эффективности процессов «самости», среди которых системообразующими являются самопознание, творческое самоопределение, самоуправление, творческая самореализация и самосовершенствование личности. Саморазвитие — процесс активного, последовательного, прогрессивного и в целом необратимого качественного изменения психологического статуса личности.

Творческое сотрудничество — принцип личностно-ориентированной педагогики, процесс взаимодействия учащихся между собой и с педагогами в достижении общей цели. В такой деятельности творческие способности и возможности участников (партнеров) реализуются наиболее полно. Добавляя друг друга, они достигают качественно нового уровня развития.

Толерантность — это отрицание нетерпимости, сдерживание неприязни, способность к признанию или практическое признание и уважение культуры, убеждений и действий других людей.

Управленческие способности - способности, структура которых обогащает организаторские и коммуникативные способности отличным знанием специфики феноменов, являющихся объектами управления.

Уровень сформированности педагогической культуры — это степень овладения и реализации педагогом личностных качеств, опыта творческой деятельности и реализация их в своей профессиональной деятельности на основе профессионального самосовершенствования. Один уровень сформированности педагогической культуры отличается от другого степенью сформированности выделенных компонентов, их осознанностью педагогом, устойчивой потребностью в их самосовершенствовании. Выделяются следующие уровни педагогической культуры: высокий — уровень, на котором все компоненты педагогической культуры сформированы в единстве, проявляются осознанно и постоянно. Для педагога типична устойчивая потребность в повышении собственной педагогической культуры, постоянное стремление к активной

профессиональной деятельности и самосовершенствованию; средний — уровень, на котором компоненты педагогической культуры сформированы не полностью, они недостаточно осознаны, наблюдается недостаточный опыт педагогической деятельности, ситуативность, потребность в целенаправленном профессиональном самовоспитании еще не сформировалась; низкий — уровень, на котором компоненты педагогической культуры недостаточно сформированы или отсутствуют вообще, не сформированы общественно значимые мотивы избранной профессии, отсутствует потребность в повышении собственного профессионального мастерства.



Учение — процесс, в ходе которого на основе познания, упражнения и приобретенного опыта возникают новые формы поведения и деятельности, изменяются ранее приобретенные.

Фактор — причина, движущая сила какого-либо процесса, определяющая его характер или отдельные его черты.

Формирование личности — процесс развития и становления личности под влиянием внешних воздействий воспитания, обучения, социального среды; целенаправленное развитие личности или какой-либо ее сторон, качеств под влиянием воспитания и обучения; процесс становления человека как субъекта и объекта общественных отношений.

Формы организации воспитательного процесса — формы, в рамках которых осуществляется воспитательный процесс; система целесообразной организации коллективной и индивидуальной деятельности воспитанников. Формы организации воспитательного процесса складываются в зависимости от направления воспитательной работы (формы эстетического воспитания, физического и т.д.); количества участников (групповые, массовые, индивидуальные).

Фрустрация — психологическое состояние, возникающее вследствие реальной или воображаемой помехи, препятствующей достижению цели.

Цель — осознанный образ предвосхищаемого результата, на достижение которого направлена деятельность человека, предвосхищаемый полезный результат, определяющий целостность и направленность поведения.

Ценности — порождаемые культурой явления (предметы) материальной и духовной жизни, имеющие универсальное значение для критериальной оценки действительности и ориентации человека в мире.

Человек культуры — свободная, духовная, гуманная личность, способная к творческой самореализации, культурной идентификации, нравственной саморегуляции и адаптации в изменяющихся условиях.

Экстраверсия — обращенность внимания вовне, высокая общительность, открытость.

Эмпатия — чувствование, непосредственный эмоциональный отклик на чужие переживания.

Эргономика — группа наук, изучающих человека в производственной деятельности и занимающаяся оптимизацией средств и условий труда

Я-концепция — относительно устойчивая, в большей или меньшей степени осознанная, переживаемая или неповторимая система представлений индивида о самом себе, на основе которой он строит свое взаимодействие с другими людьми и относится к себе.

Glossary Exchange

General Pedagogy. (Theory and History of Pedagogy)

 Questionnaire - a method of collecting a mass of material with the aid of specially designed oprosnnh sheets (profiles).



Type of training - a generalized description of training systems, establishing a particular teaching and learning activities; the nature of the interaction of teachers and pupils'health in the learning process; the function of the means, methods and forms of education.

Education - 1) in the social sense - the function of human society to prepare for the life which is carried out by all social institutions; 2) in the pedagogical sense - a purposeful process of identity formation, carried out by teachers.

The educational system - a set of interrelated components that make up a complete social and educational structure and extending continuously operating training factors.

Diagnostics - a precise definition of the results of education (educational) process.

Didactics - the science of learning and education, objectives, content, methods, means and organizational forms.

Didactic game - a collective, purposeful learning activity where each participant and the whole team is united by our primary objective and orient their behavior to win.

Deposits - anatomical and physiological characteristics of the organism, which are prerequisites for the development of abilities.

The law - necessary, significant, sustainable, recurring relationship between phenomena.

Laws of learning (education) - is stable recurring communication between the components, the components of the learning process (training).

Patterns of Normal protsessa- objectively existing, recurring, persistent, substantial connection between the phenomena of the pedagogical process individual parties.

Knowledge - understanding, Storage and reproduction of facts, information, concepts, rules, laws, theories, formulas, specifications, etc. (The result of assimilation system of facts, concepts, laws, laws, theories, and others.).

The individual - a single person in the totality of the qualities inherent in him, biological, physical, social, psychological, and others.

Individuality - a peculiar combination of the individual properties of the person, distinguishing it from other people.

The staff (school) - a group of students, the combined total of socially significant purpose, activities, organization of this activity having the general elected bodies, characterized solidarity, shared responsibility, mutual dependence with absolute equality of all its members in rights and duties.

continuous education concept - a modern alternative to a system of views on the development of educational practices; proclaims the training activities of man as an integral and natural part of its way of life at any age.

Personality - the human individual as a product of social development, the subject of labor, communication and cognition, determined by specific historical conditions of the life of society.

Interpersonal relationships - the relationship between the subjectively experienced people objectively manifested in the character and ways of mutual influence exerted by people on each other in the process of collaboration and communication.

Methodology of teaching science - the doctrine of principles, methods, forms and processes of cognition and preobrazovaniyapedagogicheskoy reality.

Training methods - ways of solving educational problems and the implementation of educational interaction.

Control Methods - ways in which the performance is determined by the teaching and learning activities of students and pedagogical work training.

Teaching methods - methods of joint activities and training of students to achieve their educational goals.

Pedagogical research methods - methods of preparation of scientific information in order to establish regular relationships, relationships, dependencies and build scientific theories.

Observation - a method of research, designed to directly obtain the necessary information through the senses.

Skill - automated component of conscious activity (ability, brought to automaticity, the high degree of perfection).

Heredity - organisms to transfer property from parents to children are certain qualities and characteristics.

Education - a purposeful process of education and training in the interests of man, society and the state, accompanied by a statement of a citizen established by the state to achieve education levels.

Learning - individual performance speed and quality of the assimilation of new knowledge and human skills, as well as methods and techniques of productive activity in the learning process.

The student - a person who intentionally transmit the knowledge, skills, and other components of the social and cultural experiences in order that he could actively use them in the course of his life.

Training - a person intentionally transmitting mastered their knowledge and skills, ways of acting in the performance of certain tasks and solve problems, as well as their understanding of life and attitude to it.

Education - a purposeful process of interaction and training of students in the course of which the education, upbringing and development of the latter.

Community - one of the universal forms of activity of the person (in addition to knowledge, work, play), which is manifested in the establishment and development of contacts between people in the formation of interpersonal relations.

Mark - conditional expression quantitative assessment of knowledge and skills of students in numbers or scores.

Pedagogy - the science of education, training and education of children and adults.

Educational technology - strictly scientific design and exact reproduction of guaranteeing the success of pedagogical action.

Teaching process - specially organized interaction between teachers and pupils, aimed at addressing educational, educational and developmental problems.

Re - form of education, the purpose of which is to eliminate the negative and positive development of the qualities and personality traits.

Rule learning (education) - a specific indication,how to act in a typical educational situation of the learning process (training).

Receive training (education) - a component part or a separate aspect of the method of training (education).

The principles of training (education) - basic (general, guidance) provisions defining the content, organizational forms and methods of training (education) in accordance with its objectives and laws.

Principles of educational process - the leading source requirements for training and education, concretized in a number of rules, recommendations.

Protivorechiya- faced in the conflict opposing the start.

Development - the process of quantitative and qualitative changes in the body, the mind, the intellectual and spiritual sphere of the person due to the influence of external and internal, controlled and uncontrolled factors.

Reflection - awareness and understanding of their own actions, techniques, ways of life.

Self-actualization - the desire of man to the fullest possible to identify and develop their personal capabilities.

Self-education - a conscious, purposeful human activity aimed at self-development, self-education, improvement of positive and overcome the negative personality traits.

Self-education - active purposeful human cognitive activity associated with the search for and acquisition of knowledge in the area of ​​interest to him.

Self-assessment - evaluation of the person's own capabilities, qualities, strengths and weaknesses, among others places.

Self-management - the process of collective regulation of life by authorized persons.



Tendency - the predisposition to anything.

The content of education - pedagogically adapted system of scientific knowledge, the related practical skills that must be mastered obuchayushimsya.

Socialization - the assimilation of human values, norms, attitudes, patterns of behavior inherent in this given time The Society, the social community, the group, and the reproduction of their social ties and social STIPs.

Abilities - the individual characteristics of the person are the subjective conditions for the successful implementation of a certain kind of activity.

Wednesday - the reality, in which the conditions of human development.

Education Standard - system basic parameters adopted as state standards of education, reflecting obschestvennny ideal and takes into account the possibility of a real person, and a system of education to achieve this ideal.

The test - a standardized task, the result of which allows to measure some physiological and personality characteristics as well as the knowledge, skills and skills test.

Test - a method of pedagogical research using tests.

Ability - the ability to perform some action based on rules (ownership means the application of knowledge in practice).

The curriculum - a document which determines the composition of subjects studied in school, the order (sequence) of the study and the number of training hours devoted to study of each subject per year, per week; the duration of the school year, holidays.

Doctrine - the activities of students in the assimilation of knowledge available to them.

Study - the outer side of the educational process.

The form of training organization - the construction of a separate unit of the learning process, a certain type of employment.

Formation - the process of formation of the human person as a result of the objective influence of heredity, environment, targeted education and self-activity.

Pedagogical values ​​- the rules governing the teaching career and acting as cognitive-functioning system, which serves as a mediating and liaison between the prevailing social outlook in the field of education and teacher activities.

Value orientation - a reflection in the minds of human values ​​recognized them as strategic goals in life and general philosophical orientation.

Experiment - Research experience delivered pedagogical transformation of reality in precisely established conditions.

Abstraction - a process of thinking, which resulted in people being distracted by non-essential forms of the concept, from the concrete to the abstract, abstract filling with concrete content.

Authoritarian - based on blind submission to authority, seeking to assert its authority; overbearing.

Adaptation (social) - a process which provides a painless entry of the person into society, adaptation to it on the basis of voluntary acceptance of social norms and demands mastery of practice-knowledge and communicative skills necessary for the harmonization of interpersonal relations in the socio-cultural environment.

Activity card (. Lat Activus - active) - active attitude of the individual to the world, the ability to produce socially significant transformation of the material and spiritual development environment based on the historical experience of mankind; It manifests itself in creative activity, volitional acts, communication. Formed under the influence of environment and education.

Axiological (evaluative) approach considers culture to culture as the totality of all the wealth and values ​​of society, accumulated in the course of its development. These values ​​exist in the material and spiritual forms.

Altruism - unselfish concern for the welfare of others and a willingness to sacrifice for others their personal interests.

Ambivalence - the duality of experience, when one and the same person at the same time causes the opposite feelings.

Androgogics - section didactics, discover and develop the principles of adult learning.

Questionnaire - the questionnaire for responses to advance questions compiled by the system. Used to obtain any information on who fills it, as well as in the study of the views of large social groups. Questionnaires are open (immune responses responsible), closed (the choice of the proposed response) and mixed. Widely used in educational research.

Anthropology pedagogical - philosophical basis of education, which allows you to understand the structure of education, only by relating it to the structure of an integral nature of man; "The study of man in all aspects of his nature with a special supplement to the education of the art" (K.Ushinskiy); education in Anthropology is understood as an attribute of the human being.

Testing (Latin approbatio -. Test) - approval, the approval on the basis of research, experimental verification.

Affective - emotionally charged.

Psychological barrier - a motive that prevents the implementation of specific activities or actions, in particular to communicate with an individual or group of people.

Conversation - 1) question-answer method of attracting students to the discussion, analysis and development of moral behavior assessments; 2) a method of obtaining information on the basis of verbal (verbal) communication; 3) teaching method. Views: catechetical, or reproductive, - aimed at securing, check the material studied by its repetition; heuristic, search engine - based on the available knowledge of the students, the teacher leads them to assimilate new concepts; Socratic - the search for truth through questioning, kotoromu exposed each received output.

Validity - the degree of conformity of a measured parameter that be measured in sociological or psychological and pedagogical research.

Verbal - verbal, verbal.

Suggestion - a form of psychological impact associated with the weakening of conscious control over the perceived information.

The impact of teacher - the teacher effect on consciousness, will, emotions educability, to organize their lives and activities in favor of the formation of their desired properties and to ensure the successful achievement of the set goals.

Age approach in education - keeping and use of laws of development of the individual (physical, mental, social), as well as socio-psychological characteristics of groups educability due to their age composition.

Education - socially, educationally and personally due to the process of mastering the individual life experiences, values, meanings and moral ways of behavior, implemented in cooperation with adults and peers and self-determination in culture and society.

Education (as a pedagogical phenomenon) - 1) purposeful professional work of teachers that promote the maximum development of the individual child, entering it into the context of contemporary culture, becoming a subject of his own life, the formation of his motives and values; 2) a holistic, consciously organized educational process of formation and education of the person in educational establishments specially trained personnel; 3) a targeted, controlled and open system of educational interaction between children and adults, in which the pupil is a parity party and there is a possibility make it (the system) changes to the optimal development of the network (in this definition is a child and the object and the subject); 4) provide alternative ways of pupil behavior in different situations, leaving him the right to choose and find their way; 5) the process and the result of purposeful influence on personality development, its relationships, features, qualities, attitudes, beliefs, ways of behavior in society (in this position the child - the object of pedagogical influence); 6) deliberate creation of conditions for the development of human culture, the translation of her personal experiences through organized long-term impact on the development of the individual from the surrounding educational institutions, social and natural environment, taking into account its potential to stimulate his self-development and self-reliance; 7) (in the narrow, specific sense) components of a holistic educational process: mental, direction, etc.

Raising the spiritual - the formation of value attitude to life, ensuring the sustainable and harmonious development of man. This training duty, justice, sincerity, responsibility and others. Qualities that can give a higher meaning of human affairs and thoughts.



Education of moral - moral formation of relationships, the ability to improve them and abilities to act with regard to social requirements and standards, a solid system of familiar, everyday moral conduct.

Education policy - the formation of political consciousness of students, reflecting the relationship between states, nations, parties, and abilities to understand them with the spiritual and moral and ethical positions. Implemented on the principles of objectivity, variation, the freedom to choose the position and assessments within the boundaries of human values.

Sexual Education - systematically, deliberately planned and carried out the impact of the formation of sexual consciousness and behavior of children, preparing them for family life.

Education law - the process of formation of legal culture and legal behavior, which consists in the implementation of legal literacy, overcome legal nihilism, the formation of law-abiding behavior.

Education social - the process and the result of a natural human interaction with the immediate living environment and conditions of purposeful education (family, spiritual, moral, civil, legal, religious, and others.); active process of human adaptation to specific roles, regulatory installations and social manifestations of the samples; the systematic creation of conditions for a relatively focused human development in the process of socialization.

Raising labor - joint activity of teacher and students, aimed at developing the latter obschetrudovyh skills and abilities, psychological readiness to work, the formation of a responsible attitude to work and his products on the conscious choice of profession.

Way of labor education - including the student in full labor structure: its planning, organization, implementation, monitoring, evaluation.

Parenting mental - the formation of intellectual culture, cognitive motivation, mental strength, thinking, vision and intellectual freedoms.

Education of physical - human improvement system aimed at physical development, health promotion, providing high efficiency and production needs constant physical self-improvement.

Education aesthetic - purposeful interaction of educators and students, contributes to the development and improvement in the younger man's ability to perceive, correctly to understand, appreciate and create beauty in life and art, to actively participate in the creation, creation by the laws of beauty.

Raising ethical - focused interaction teachers and students, which has the purpose of the development in the past the rules of good taste, creating a culture of behavior and attitudes.

Parenting - the level of development of the personality, which manifests itself in the consistency between the knowledge, beliefs, and behavior characterized by a degree of formedness of socially significant qualities. The discord, the conflict between what a person knows how he thinks and acts like a real, may lead to a crisis of identity.

Parenting - the current level of development of the individual, as opposed to the educability - the potential level of the individual, his zone of proximal development.

Hypothesis - a statement of fact, empirical relationships or principles of operation and development of the phenomena that have no justification or recognized as insufficiently substantiated.

Epistemology - the theory of knowledge.

State Educational Standard - 1) the main document that defines the level of education, which should be achieved by graduates irrespective of forms of education. It includes federal and national-regional components; 2) the main document, which defines the outcomes of education on school subject. Components for each stage of education. The standard defines the goals and objectives of the objective of education, presentation skills, which students have to master the technology validation learning outcomes; 3) the federal component of the state educational standards define the mandatory minimum content of basic education programs, the maximum volume of an academic load of students, the level of preparation of graduates requirements.

Humanization of education and training - realization in the process of building a relationship between the teacher and the pupil the principles of philosophy, which is based on respect for people, caring for them; setting at the center of attention of pedagogical interests of the child and problems; the formation of children to the relationship of the human person as the highest value in the world. Playing the role of social protection of children and child

Humanization of Education - the spread of the ideas of humanism on the content, forms and methods of teaching; providing educational process of free and full development of personality, its active participation in society.

Humanization of education - the establishment of harmonious balance between the natural-mathematical and humanitarian cycles of learning in order to develop in each student spiritually rich personality, able to withstand technocratism and inhumanity.

Arts education - a priority development of common cultural components in the content of education, aimed at the formation of a personal maturity of the trainees.

Deviant behavior - behavior that differs from the norm.



Diagnostics - the analysis of the status of objects and processes, identify problems relating to their functioning and development.

Dominance - authoritativeness, the propensity and ability to occupy a dominant position.

Pedagogical task - understanding of the current educational situation and decision-making on this basis and appropriate action plan.



Common sense - a set of common, often not conscious ways of explanation and evaluation of the observed phenomena of the external and internal world.

Identity - a conscious unity and continuity of human behavior, mental processes.

Ideology - a system of ideas and perspectives: legal, philosophical, religious, aesthetic, political, expressing the interests of social groups.

Individuality - unique originality of the personality of each person performing their vital functions as the subject of development and ontogenesis. Individuality - generalized description of the psychological characteristics of the person providing the execution of activities. Stable expression of these characteristics, their effective realization in activity (game, work, sports, communication) determines the individual style of activity as a personal education. Human Individuality is based on hereditary traits in the process of education and, at the same time - and this is important to humans - in the process of self-development, self-realization and self-conscious. Interiorization (Internalization) - formation of internal structures of the human mind through the assimilation of the external structures of social activity; the transition of social content in the individual, in the internal driving forces of human behavior.

Intuition - the ability to comprehend the truth through direct its discretion without substantiation by means of evidence.

personality qualities - generalized personality traits, characterized by their resistance, while giving in formation.

The cognitive - informative.

The staff (from the Latin collectivus -. Collective) - the group of people influence each other and linked by common social. due to the goals, interests, needs, norms and rules of conduct, jointly performed activities, community resources activities, the unity of the will expressed by the collective leadership, thereby reaching a higher level of development than a simple group. Among the signs of the team are also conscious character of bringing people together, its relative stability, a clear organizational structure, the availability of organs of coordination. The groups are primary and secondary. The primary accepted to groups in which there is a direct interpersonal contact between its members. Second team - more complex in its charter, it consists of a number of primary collectives.



Competence general cultural - level of education, sufficient for self-education and self-help emerging with cognitive problems and determining its position.

Sociable (communicative) - minded, capable of communication, ie, the establishment of contacts and connections, easy to install them.



Control (French controle.) - 1) monitoring for supervision, inspection and detection of deviations from the set goals; 2) management function that establishes the degree of compliance with the decisions made the actual state of affairs.

The conflict - a clash of parties, opinions, forces: the highest stage of development of the contradictions in the system of relations between people, social groups and institutions, society as a whole, which is characterized by intensification of opposing tendencies and interests of the parties.

Person-pedagogical self-regulation - is the ability of professional education to constant self-control, self-esteem, self-discipline in order to bring them into line with the requirements of the teaching of ethics and morality.

Meditation - a series of mental operations, the purpose of which - put himself in the mental state of a more or less complete abstraction from external influences, achieved by concentrating the inner attention, perhaps greater muscle relaxation and emotional rest.

Methodology (from the Greek methodos - path method;. Logos - concept) - a scientific method for establishing base accents the meaning of concepts.

Methodology - the science that determines the overall direction of the research, its purpose, the boundaries of principles; the doctrine of the scientific method of cognition.

Monitoring - monitoring of any process or phenomenon during the experiment or practice.

The motive - incitement to activities related to the needs; a set of external and internal conditions that cause the subject of activity and determine its orientation; the perceived reason behind the choice of actions and behavior of the individual.



Science - the scope of research activities aimed at the production of new knowledge about nature, society and thought.

Education (from the Russian -. Creation of the image) - it is the spiritual aspect of a person who develops under the influence of moral and spiritual values.

Education - a special sphere of social life. It creates external and internal conditions for the development of the child and the adult, and their interaction, as well as in stand-alone mode in the process of development of cultural values.

Education - the orderly interaction of the teacher with the students, aimed at achieving this goal.

Communication - between subjects in which there is an exchange of rational and emotional information, activities, experiences, knowledge, skills and abilities, as well as the results of operations.



Pedagogy - the science that studies the issues of training, education, human development and training of the younger generation to live and work in society.

Pedagogical culture - it's part of human culture, considered in three research areas: axiological, activity and personality. From the perspective of axiological approach pedagogical culture - a set of educational values ​​that underpin education and pedagogy as the science of education. These values ​​exist in the material and spiritual forms. From the standpoint of the personal approach pedagogical culture - is relevant personality traits of a professional teacher as a self-fulfilling educational subject relations in teaching. From the point of view of the activity approach pedagogical culture - a set of specific methods of professional work of the teacher to ensure the implementation of pedagogical values.

Teaching skills - a set of personality traits that provide a high level of self-organization of the professional work of the teacher. The basis of self-development of pedagogical skills is a fusion of knowledge and professional orientation, a condition of success - teaching abilities, means, giving continuity, coherence and impact orientation of the professional work of the teacher - the ability in the field of educational technology.

Teaching position - an integrative component of pedagogical culture that defines the processes of self-determination and self-actualization in culture and is a prerequisite for the success of a professional self-realization of the teacher to communicate with students in educational activities. The structure of the teaching positions include: initial individual position ideological component tvorcheskirefleksivny component.

Pedagogical abilities - individual psychological characteristics of the teacher, is a prerequisite for successful implementation of professional-pedagogical activity.

Pedagogical work - active process aimed at finding better forms of educational work, the successful solution of educational problems, improve the quality of training and education of students. This is such a teaching activity, when the teacher did not accept blindly, on faith, and all checks, researching and on the basis of already made designs and creates his own experience, improving their pedagogical skills, when a teacher there is a need to work outside the box, based on the latest achievements of science teaching and practices of modern requirements of society, steadily improve the educational process, increasing its efficiency and quality.

Pedagogical tact - pedagogically expedient measure the impact of the teacher to the students, the ability of the teacher to establish a productive style of communication with students. Pedagogical tact - the professional quality of the teacher, of his skill. Pedagogical tact differs from the general measure that represents not only the properties of the individual teacher (respect and love for students), but the ability to choose the right individual approach to the student, ie, It is raising, effective The fundstion effect on students.

Teaching ethics - a kind of code of conduct and mirooschueniya teacher, a set of ethical standards and regulations that are based on universal moral values ​​and the values ​​of educational activities and enable the teacher to focus in the behavior and activities to choose between good and evil. The essence of the teaching of ethics can be defined words EN Ilina: "The activities of teachers

la - it Humanities, chelovekovidenie and humanities. "



Perceptual - receptive.

Professiogram - decorated professiografii result.

Professiografiya - a description and classification of existing professions according to various criteria.

Professional competence - diagnostic and prognostic evaluation of the individual and of the human body on the interaction of its professional skills and social conditions of work.

Professionally significant qualities of the teacher - include orientation teacher personality, attitude to pedagogical work, professional and moral qualities, interests and spiritual needs, self-regulation of the individual teacher.

Professionally-pedagogical knowledge of the teacher - this knowledge, the isolation based on the following conceptual approach: the teacher must have a system of professional knowledge bases of development and self-development of the student. On the basis of this approach, professional knowledge are divided into methodological, theoretical, methodological and technological.

Multicultural education - the process of development of the younger generation of ethnic, national and world culture for the purpose of enrichment, the development of globalization and planetary consciousness, formation of readiness and ability to live in a multicultural, multiethnic environment, represented by the system of cultural values ​​different from their own.

Teaching - ordered activity of the teacher to achieve the goal of training, provision of information, education, awareness and practical application of knowledge

The professional competence of the teacher - a teacher of ownership required amount of knowledge and skills that determine the Maturity of its educational activities, pedagogical communication and the identity of the teacher as the bearer of certain values, ideals and pedagogical consciousness.

Development - a qualitative change in the subjects and objects, the emergence of new forms of life, innovation, and innovation, the conversion of their external and internal communications.

The respondent - the person responsible to the questionnaire.

Reflection - a self-reflection on their own experiences, feelings, thoughts.

Self-education - one of the forms of human activity, a leading feature of which is the self-determination of the individual in the game, training, employment, social and other activities and communication in order to develop at socially and personally significant qualities.

Self-control - a form of mental self-control through conscious mental processes and volitional impact on them.

Self-determination - the process and the result of the choice of the person's own position, objectives, self-realization means in the circumstances of life, the main mechanism for gaining and manifestations of man's inner freedom. The essence of self-determination process is to identify the acts and statements of individual positions in distressed situations, when a person has to take existential or pragmatic solutions.

Self-realization - the implementation of creative ideas in order to achieve the objectives in dealing with personally significant problems (creative problem solving) allowing the person as fully realize their creative potential. An individual's ability to creative self-realization - a synthesis capabilities for targeted, personally meaningful creative activity, during which a person manifest its creative possibilities.

Socialization - the process and the result of the person entering the society by adopting its values, adaptation and achieve the required level of social, civic and personal maturity.

Socio-educational situation - a situation which aggravated the contradictions between the demands of society to education and training opportunities to meet these requirements. The components of social and educational situations are the requirements and expectations of society from education and conditions for the implementation of these requirements.

Creative activity - an activity in which creativity as the dominant component part of the structure or its purpose, either way.

Creativity - is an activity that generates a qualitatively new and different uniqueness and socio-historical uniqueness.

Creative self-development of personality - a special kind of creative activity of the subject-subject orientation, aimed at intensifying and improving the efficiency of the processes of "self", among which are the backbone self-knowledge, creative self-determination, self-management, creative self-realization and self-improvement of the individual. Personal development - the process of active, consistent, progressive and generally irreversible qualitative changes in mental status of the individual.

Creative cooperation - the principle of student-oriented pedagogy, the process of interaction of students with each other and with the teachers to achieve a common goal. In this activity the creativity and capabilities of participants (partners) are realized more fully. Adding each other, they reach a qualitatively new level of development.

Tolerance - is the negation of intolerance, hostility deterrence, the ability to recognize the practical and the recognition and respect of culture, beliefs and actions of others.

Managerial capacity - ability, the structure of which enriches organizational and communication skills excellent knowledge of the specifics of the phenomena that are the objects of management.

The level of formation of pedagogical culture - is the degree of mastering and implementation of teacher personal qualities, experience and creativity of their implementation in their professional activities on the basis of a professional self-improvement. One level of formation of pedagogical culture is different degree of formation of the selected components, their awareness educator, stable demand for their cultivation. There are the following levels of pedagogical culture: High - the level at which all of the components of pedagogical culture formed in unity, manifested consciously and continuously. For the typical teacher steady increase in demand for their own pedagogical culture, the constant pursuit of an active

professional and self-improvement; Intermediate - the level at which the components of pedagogical culture is not fully developed, they are not understood, there is a lack of experience of pedagogical activity, situational, the need for targeted professional self-education has not yet formed; low - the level at which the components of pedagogical culture insufficiently formed or absent altogether, are not formed socially significant motifs chosen profession, there is no need to improve their own professional skills.

Doctrine - a process in which on the basis of knowledge, exercises and lessons learned new forms of behavior and activity, change previously purchased.

Factor - the reason, the driving force of any process that determines its character or its individual features.

Formation of the person - the development and formation of the person under the influence of external influences of education, training, social protection; targeted development of personality or any of its sides, qualities under the influence of education and training; the process of human development as a subject and object of public relations.

Forms of organization of the educational process - the form in which the framework of the educational process; system is expedient organization of collective and individual students work. Forms of organization of educational process are formed depending on the direction of educational work (forms of aesthetic education, physical, etc.); number of participants (the group, mass, individual).

Frustration - a psychological condition arising from real or imaginary interference that prevents the achievement of goals.

The goal - conscious way prejudge the outcome, the achievement of which human activity is directed, anticipates a useful result, determining the integrity and orientation of behavior.

Value - creates a culture phenomena (objects) of the material and spiritual life with universal significance criterion for evaluating reality and human orientation in the world.

A man of culture - free, spiritual, humane personality, capable of creative self-realization, cultural identity, moral self-regulation and adaptation to changing conditions.

Extraversion - paying attention outward, high sociability and openness.

Empathy - feeling, the immediate emotional response to other people's experiences.

Ergonomics - a group of sciences that study human and industrial activity in dealing with the optimization of resources and working conditions

Self-concept - relatively stable, more or less conscious, experienced by the individual or unique system of representations about itself, on which he builds his interaction with other people and refers to herself.

3 kurs TSMG ta`lim y o`nalishi (V semestr)

Ma`ruza 26 soat

Seminar 32 soat

Mustaqil ta`lim 42 soat



Download 0,53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish