|
MALAKALAR XOSIL BO`LISHIGA XOS KONUNIYATLAR.
Malakalar xosil bo`lishiga oid bir necha konuniyatlar mavjuddir. Bularning eng asosiylari kuyidagilar:
Malakalar xosil bo`lish jarayonidagi notekislik. Malakalar xosil bo`lishida ijobiy yutuklar bilan bir qatorda, ba’zan xato, notugri xarakatlarga ham yul kuyiladi. Ijobiy yutuklarning usishi bir tekisda bo`lmasligi mumkin, ya’ni ma’lum bir darajada ancha vaqt tuxtab, birdan kutarilib ketib va yana vaqtincha pasayishi mumkin. Xar bir takrordan sung, xatolar sonining ozayishi ham shunday notekis bo`ladi.
Malakalarning kuchishi va tormozlanishi.
Sub’ekt ijodiy faoliyat natijalari Bizda malakalar soni kanchalik Ko`p bo`lsa, yangilarini xosil qilish shunchalik oson bo`ladi. CHunki ilgari xosil qilingan malakalar yangisini o`zlashtirishga kuchli ta’sir qiladi. Ilgari mustaxkamlangan malakalarning yangisini xosil qilishga ijobiy ta’sir kursatishi malakalarning kuchishi deb aytiladi. Masalan, bir mo`zika asbobida chalishni bilgan kishi boshka mo`zika asbobida chalishni ancha oson o`zlashtiradi yoki bir nechta chet tilini bilgan kishi navbatdagisini ancha oson bilib oladi.
Mustaxkamlanib ketgan malakalar yangi malakalar xosil qilishga salbiy yoki tormozlanuvchi ta’sir kursatishi ham mumkin.
Malakaning yuksalishi va pasayishi.
Malakalar yuksalish va pasayib ketish xususiyatiga ham egadir. Agar malakalar takrorlanib, Mashq qilinib turmushda kullanib boraversa u doim yuksalaveradi. Bordiyu malakalar ancha vaqt takrorlanmasa, ular eskin pasayib ketishi mumkin..
Faoliyat turlari:
Uyin faoliyati.
Ukish faoliyati.
Mexnat faoliyati
20-21-22 Ma’ruza: Psixik jarayonlar va miyaning o‘zaro aloqadorligi. Harakat inson faoliyatning birligi sifatida. Xatti-harakat qurilmalari
Psixofiziologik muammo. Miya va insonning psixik jarayonlari. Psixik jarayonlar xolatiga karab muommoni tadkik kilish va echimi. Psixofiziologik ta’sir xolatlari. Psixik jarayonlarni fiziologik xolatlardan cheklapganligi. Psixologik bilimlarni taxlil kilish konuniyatlari. Maksadga karatilgan faoliyat. Obrazlar asosida faoliyatni nazorat kilish. Faoliyatning uziga xosligiga karab tobe’lik xolatlari.
Xarakat faoliyatni taxlil kiluvchi asosiy mezon sifatida. Faoliyat va operatsiyalar. Maksad va motivlarni uziga xosligi. Ukish jarayonining maksadlari. Xarakat kismlari: orientirovka, bajaruvchi, nazorat. Xarakatning operatsiyaga utishi. Xdrakatli vazifalar va bajarish xolatlari. Xarakatni korreksiya kilish. Afferent tizimlar roli. (N. A. Bernshteyn, insonning psixik jarayonlari va miya.
MNS tuzilishi. Bosh miya, orka miya, neriferik na vegetativ nerv sistemasi. Akliy va ichki xarakatlar. Bir xarakatdan ikkinchi xarakatga, akliy operatsiyalarga utish. Xatti-xarakapu p iy nchasi. (I I.K.Anoxin). Koordinatsion xarakat tushunchasi. (N.A.Bernshteyn) xarakatlarni rivojlanishi. Psixomotorika tushunchasi Xarakatning maksad sari intilish xususiyati. Xarakat regulyasiyasi. Xarakat asosini orientirlash tushunchasi. Xarakatning umumiy faoliyat jarayonlari xususiyatiga boglikdigi. Akliy va ichki xarakatlar.
Odam tabiati jifeatidan faol mavjudotdir, U malurn faoiiyatda bo’lmasdan yashay olmaydi. lnson faoliyatining turi juda ko'p bo'H"b, uiardan eng tnuhimi ijtimoiy qiymatga ega bo’lgan ishlab chiqarish mehnatdir. Odam har doim jamoada boiib mehnat qiladi va mefanat natijalarini ham jamoa turmush tarzini o’zlashtiradi. har bir tirik organkmning faolligi iming ehtiyojlarini qondirilishiga qaratilgan boiadi. Anglab bo’lmaydigan va anglab bo’ladigan tabiiy yoki, madaniy, yoki ma'naviy, shaxsiy yoki ijtimoiy-shaxsiy ehtiyojlar odamda har turli faolSik tug’diradi. Ma'Iumki, inson faoliyati jarayonida ma'ium bir mahsulotoi yaratadi va undan ishlab chiqarish jarayonida foydalanadi. Aynan faoliyatda etishilayotgan muvaffaqiyatini tirmhilovchi bir qator omillar mavjud. Shular jumlasiga oVektiv va sub'ektlv omillami kiritish mumkin va u quyidagi jadvalda aks ettirilgan.
Agar hayvonlami xatti-harakatlari bevosita tevarak-atrofdagi muhit bilan belgilansa, odarnning faolSigi esa ilk yoshlik davridan boshlaboq, butun Insoniyatamg tajribasi va jamiyat talabi bilari bosfaqariladi. Shu bois "faoliyat", "faollik", "xatti-harakat" tushuncha-lariaing mazmun mohlyatini anglab olish lozim. Shunga ko’ra adabiyotlarda rnazkur tushunchalarga berilgan ta'riflarga asosiy o’tibomi qaratish lozim.
FAOLIYAT SAMARADORLIGMl 1 OSKfRJSB OMILLARI
-----__------_J
A.V.Petrovskiy tahriri ostida chiqqan "Unuimiy psixologiya" darsligida: "Faoliyat - kishining anglangan maqsad bilan boshqarilib turiladigan ichki (psixik) va tashqi (jismoniy) faoliigidir" -deb ta'riflanadi. M,G.Dav!etshin mualiifligida chop etilgan "Psixologiya" qisqacha izohii iug’atida: "Faollik - tirik materiyanlng umutnly xususiyati, tevarak-atrofdagi muhit biian o’zaro ta'sirida namoyon bo’ladi. Psixik faollik bu o’zaro ta!sir shu asosda faollik ko’rsatish bilan tavsiflanadi"-deya ta'riflangan.
Faoliyat - insoniyatga xos ong bilan boshqariladigan ehtiyojlar tufayli, paydo bo’ladigan va tashqi olatn biian kishining o’z-o’zini bilishga, uni qayta qurishga yo’naltirilgan faolligidir.
Harakat - maqsadga muvofiq yo’naltirilib, ongli ravishda araaJga oshiriladigan harakatiar yig’indisi. Harakat ongli faoliyatlarning tarkibiy qismlari va motivlaridan biridir,
Q.Turg’unovning "Psixologiya" teraninlarining qisqacha ruscha-o’zbekcha izohli lug’atida: FaoIIik - shaxsning ehtiyojlarini qondirish uchun voqelikni o’zlashtirishga qaratilgan muhim qobiliyatidir. Faollik ixtiyoriy va ixtiyorsiz bo’lib, kishining faoliyati mehnat, o’qish,o’yin, ijtimoiy hayoi, sport, ijod kabilarda yaqqol namoyon bo’ladi"- deb ko’rsatiladi.
Faoliyat - inson hayotining uning voqelikka nisbatan faol munosabatining ro’yobga chiqish shakli. harakat - maqsadga muvofiq yo’nal-tirilib, ongli ravishda amaJga oshiriladigan harakatlar yig’indisi ongli faoliyat tarkibiy qismlari va motivlaridan iborat.
V.M.Karimovaning "Psixologiya" o’quv qo’ilanmasida quyidagicha ta'riflar uchraydi: Faollik - shaxsniog hayotdagi barcha xatti-harakatlarini namoyon etishni tushuntiruvchi kategoriyadir, Faoliyat - inson ongi va tafakkuri bilan boshqariladigan, undagi turli-tuman ehtiyojSardan kelib chiqadigan hamda tashqi olamni va o’z-o’zini o’zgartirish va takomillashtirishga qaratilgan o’ziga xos faollik shakiidir.
Mazkur ta'rifiardan ko’rinadiki, faoliyat tushunchasi o’z tarkibiga shaxsning u yoki bu darajadagi faollik ko’rsata olish darajalarini qamrab oladi va unga umumiy tarzda quyidagicha ta'rif berish mumkin: Faoliyat-anglangan maqsad bilan boshqariladigan ichki (psixik) vatashqi (jismoniy) harakatlar yig’indisiga aytiladi.
Adabiyotlarda faollik va harakat tushunchalari o’zaro bir-biriga bog’liq bo’lgani bilan ular o’rtasidagi ayrini farqli belgiiar kuzatiladi. Jumladan, faoliyatning mazmuni to’la-to’kis uni yuzaga keltirgan tabiiy-biologik va rna'naviy ehtiyojlar bilan shartlashmaganligi tufayli uning psixologik mexanizmi ham o’zgacha negizda qurilislii mumkin.
Ikkinchidsn, faoliyat inuvaffaqiyatini ta'minlash uchun psixik narsa va hodisalarning xususiyat ob'ektiv xossalami aks ettirisbi, qo’yilgan maqsadga erishish yo'1-yo'riqlarini aniqlab berish lozim.
Umuman, faoliyat shaxsning xulq-atvorini maqsadga qaratilgan harakatlami ruyobga chiqarish, yuzaga kelgan ehtiyojlarni va yordamga muhtojligi, faollikning imkonini beradigan boshqarishni uddalash iozim. Shuning uchuii faoliyatni bilish jarayonlarisiz, irodaviy zo’r berishsiz amalga oshirish juda mushkul. Aynan ikkala omil o’zaro uzviy aloqaga kirgandagina yaratuvchanlik xususiyatini kasb etadi.
Inson faolligining o’ziga xos xususiyati shundan iboratki, faoliyatning mazmuni ana shu faoiiyatni yuzaga keltirgan ehtiyojning bir o’zi biian belgilanmaydi. Agar ehtiyoj faoliyatga motiv sifatida tnadad berib, uni rag’batlantirib tursa faoliyatning shakli va mazmuni ijtimoiy sharoitlar, ijtimoiy talablar hamda tajribaiar bilan belgilanadt.
Faoliyatning muhim xnsusiyatlari
|
Hayvoniar faolligi
|
Inson faoliyati
|
Instinktiv - biologik faoliik
|
Billshga va muloqatga bo’lgan ehtiyojlar bilan yo’naltirilgan
|
Hamkorlikdagi faoliyat emas, biologik maqsadlar, (oziqlanish, himoyalanish)ga asoslangan to’da bo’lib yurish,.
|
Kishilik jamiyati hamkorligidagi faoliyat asosida tashkiS topgan, har bir harakat inson uchun hamkorlikdagi faoliyatidagi o’ntiga ko’ra afaamiyatlidir
|
Ko’rgazmali - yaqqol vaziyatlar bilan boshqariladi.
|
Predmet va hodisalarni mavhumlaslitirish, ular o’rtasidagi sababiy boqianish va munosabatlami aniqlash mumkin.
|
Irsiy jihatdan mustahkamlangan dastur (iiistinkt)lar asosidagi xatti-harakatlar, kuViikmalar yakka tartibda hosil bo’lib hayvonning yashash uchun tashqi sharoitlarga moslashlshi sifatida namoyon bo’ladi. Yordamchi qurollar, vositalar yasashi nuimkin, ammo imdan qurol sifatida tloimo foydalanmaydi. Bir qurol
|
Tajribani berish va o’zlashtirish muloqotaing ijtimoiy vositalari (til va boshqa belgilar tizimi) yoki moddiy madaniyat mahsuiotlari orqali amalga oshiriladi. |
|
Mehnat quroHari yasab, uni keyingi avlodlariga harn qoldirishi mutnkin. Turli predmet va qurollardan
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
