O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti fizika-matematika fakulteti 162-fizika guruhi talabasi masharipov shahzodning optika fanidan kurs ishi mavzu: Spektral apparatlar xarakteristikasi

3. Yorug’lik dispersiyasining elementar klassik nazariyasi
Dispersiyaning elektron nazariyasini Zalmeyer yaratgan, Lorents-Lorentts uni rivojlantirgan va Rojdestvenskiy tajribalarda batafsil tekshirgan. Bu nazariyaga asosan muhit atomlarini xususiy chastotasi ga ega ostsillyatorlar deb faraz qilinib, shu atomdagi optik elektronga tushayotgan yorug’lik va atom tomonidan ta’sir qiluvchi kuchlarni hisobga olgan holda muhitning sindirish ko’rsatkichini tushayotgan yorug’lik chastotasiga bog’liq formulasi keltirib chiqariladi.
Chiziqli izotrop muhitning optik xossalarini kompleks sindirish ko’rsatkichi orqali xarakterlash mumkin. Muhitning kompleks sindirish ko’rsatkichi n ning haqiqiy va mavhum qismlarini quyidagi formula bilan ifodalash mumkin:
_(3.2)
shu tariqa to’lqin soni ham: (3.3)
bu yerdagi
(3.4)
parametrlar to’lqin sonining haqiqiy va mavhum qismlarini bildiradi. Bularning fizik ma’nosini anglash uchun, yorug’lik to’lqini muhit chegarasiga normal bo’yicha tushyapti deb faraz qilamiz. Bu holda yorug’lik to’lqinini quyidagicha yozamiz:
(3.5)
yoki (3.2) ni e’tiborga olib,
(3.6)
(3.1) – (3.5) formulalardan sindirish ko’rsatkichining mavhum qismi – yorug’lik to’lqinining so’nishini, haqiqiy qismi muhitda yorug’lik tezligini aniqlashi kelib chiqadi. Yorug’likning fazaviy tezligini ko’rinishda yozib, quyidagini olamiz:
(3.7)
bo’lgani sababli, fazaviy tezlik yorug’lik chastotasiga bog’liq. Bu hodisa dispersiya deb ataladi. (3.6) dan yorug’likning yutilish qonuni (Buger qonuni) ham kelib chiqadi:
(3.8)
bu yerda yutilish koeffitsiyenti: _(3.9)
muhitning sindirish ko’rsatkichi va yorug’likning yutilish koeffitsienti δ ni muhitning kompleks dielektrik singdiruvchanligi ε orqali berish mumkin:
(3.10)
(3.11)
bu yerda ω – yorug’lik to’lqinining chastotasi, c-yorug’lik tezligi.
Lorents modelida olingan () ning qiymatini ishlatib sindirish ko’rsatkichi va yorug’likning yutilish koeffitsientini quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
(3.12) (3.13)
Bularni keltirib chiqarish uchun “plazma chastotasi” _Р deyiluvchi quyidagi parametr kiritilgandi:
(3.14)
(3.12) va (3.13) formulalar siyraklashgan chiziqli izotrop muhitda dispersiya va yorug’lik yutilishini ifodalaydilar.
Muhit ichidagi maydon tushuvchi yorug’lik to’lqini maydonidan farqlanuvchi hol uchun muhit sindirish ko’rsatkichini quyidagicha topadilar:
(3.15)
shart bilan aniqlanuvchi materialning shaffoflik sohasida esa (3.15) quyidagi ko’rinishni oladi:
(3.16)
va Lorents – Lorentts formulasi deyiladi.