O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti

 

---

 

31

Lug‘at boyligini oshirish 

 

Bolalarning  so‘z  boyligini  oshirish,  asosan,  maxsus 

tizimdagi  mashg‘ulotlar  jarayonida  amalga  oshiriladi.  Ikki  yil 

mobaynida  bolalar  jami  500  ga  yaqin  so‘zni  o‘zlashtiradilar.  Bu 

so‘zlar  amaliy  zaruriyat,  nutqda  takrorlanish,  ehtiyoj,  qiziqish  va 

muloqot  mavzulariga  mos  ravishda  tanlangan.  Ushbu  so‘zlar 

mavzular  bo‘yicha  quyidagicha  taqsimlanadi:  birinchi  o‘quv 

yilida 

– 

“Tanishuv”, 

“O‘yinchoqlar 

bilan 

harakat”, 

“O‘yinchoqlar”,  “Bosh  kiyim  va  poyabzal”,  “Oila”,  “Ranglar”, 

“Hayvonlar va parrandalar”, “Birdan o‘ngacha sanoq”, “Meva va 

sabzavotlar”,  “Idishlar”,  “Oziq-ovqatlar”;  ikkinchi  o‘quv  yilida  – 

“Tana  qismlari”,  “Bizning  uy”,  “Mening  kun  tartibim”,  “O‘ndan 

yigirmagacha sanoq”, “Maktab”, “Bizning shahar” (qishloq), “Yil 

fasllari”,  “Bayramlar”,  “Bizning  vatan”  mavzulari  bo‘yicha  so‘z 

va iboralarni o‘zlashtiradilar. 

Birinchi  o‘quv  yilidagi  mavzular  bo‘yicha  250  tacha  so‘z, 

ikkinchi yilda ham shuncha so‘zni o‘zlashtirishlari mo‘ljallangan.  

Maktabgacha  yoshdagi  bolalarni  ikkinchi  tilga  o‘rgatishda 

har  bir  mashg‘ulotda  o‘rta  hisobda  to‘rtta  yangi  so‘z  bilan 

tanishtiriladi.  Bu  miqdor  turli  omillar  tufayli  o‘zgarishi  mumkin. 

Avvalo,  so‘zlarni  esda  saqlab  qolishni  tashkil  etish  metodikasi 

hamda  o‘rganilayotgan  yangi  so‘zlarning  ma’no  jihatdan  o‘zaro 

farqlarini o‘zlashtirish zarur.  

Yangi  so‘zlar  ustida  ish  olib  borish  bir  necha  bosqichdan 

iborat: 

yangi 

so‘zlarni 

lug‘at 

tarkibiga 

kiritish; 

ularni 

faollashtirish;  qancha  so‘zlarning  o‘zlashtirilganini  aniqlash; 

bog‘lanishli  nutqda  ishlata  olish;  turli  nutq  qurilmalarida 

so‘zlarning qo‘llanishini faollashtirish.  

Yangi 

so‘zlar 

ko‘rgazmali 

qurollar, 

atrofdagi 

aniq 

predmetlar,  buyumlar,  suratlardan  keng  foydalanish  asosida 

o‘rgatiladi.  Ularni  namoyish  qilish  jarayonida  nomlari  bir  necha 

marta  aniq  qilib  aytiladi.  O‘qituvchidan  so‘ng  bolalar  ham  ikki-

uch  marta  qaytaradilar.  Shunday  qilib,  o‘zga  tildagi  yangi  so‘zni 

eshitib  qaytarish  bilan  birga  shu  so‘z  orqali  ifodalangan  narsa-

buyumni ko‘radilar. Bola narsa-buyum bilan uning nomi orasidagi 

bog‘lanishni 

aniqlaydi. 

Ko‘rgazmali 

qurollar 

yordamida 

---

 

32

o‘zlashtirib bo‘lmaydigan so‘zlar (chiroyli, issiq, sovuq, mazali,