O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti

 

---

 

44

Artikulyatsiya apparatini rivojlantirish 

 

Nutq  tovushlari  og‘iz  bo‘shlig‘ida  shakllanadi.  Og‘izning 

shakli  va  hajmi  artikulyatsiya  a’zolari  (lablar,  til,  pastki  jag‘, 

yumshoq  tanglay)  harakatining  holatiga  bog‘liq  bo‘ladi. 

Tovushlarni  talaffuz  etishda  nutq  a’zolarining  to‘g‘ri  holati  va 

harakati artikulyatsiya deb ataladi. 

Artikulyatsiya  apparati  tuzilishining  buzilishi  (masalan,  til 

yuganchasining  kaltaligi,  yuqorigi  va  pastki  tishlarning  bir-biriga 

jipslashmasligi,  tanglayning  haddan  tashqari  yuqori  yoki  past 

joylashganligi  va  hokazolar)  tovush  talaffuzining  noto‘g‘ri 

shakllanishiga  sabab  bo‘ladigan  omillardan  biridir.  Biroq  bolalar 

artikulyatsiya  apparati  a’zolarining  to‘g‘ri  harakatlanishiga, 

eshituv  diqqatining  yaxshi  rivojlanganligiga  qaramay,  tovush 

talaffuzida kamchiliklar mavjud bo‘ladi. 

Bolada 

artikulyatsiya 

apparati 

harakatining 

takomillashganligi  (tilning  kam  harakatchanligi)  ham  tovushning 

noto‘g‘ri  talaffuz  etilishiga  sabab  bo‘ladi.  Shuning  uchun 

tarbiyachi 

oldida 

quyidagi 

vazifalar 

turadi: 

1) 

tilning 

harakatchanligini rivojlantirish (tilni keng va tor qilish, keng tilni 

pastki  tish  orqasida  ushlab  turish,  yuqorigi  tishlar  orqasiga 

ko‘tarish,  og‘iz  ichkarisiga,  orqaga  surish  va  hokazolar);  2) 

lablarning  harakatini  rivojlantirish  (lablarni  oldinga  cho‘za 

olishga,  dumaloq  holga  keltirishga,  jilmayish  holatiga  keltirish, 

pastki  lab  bilan  yuqorigi  oldingi  tishlar  oralig‘ida  tirqish  hosil 

qilish);  3)  pastki  jag‘ni  ma’lum  holatda  ushlab  turishni 

rivojlantirish.  

 

---

 

45